Նռնենի

Նռնենի
Գիտական դասակարգութիւն
Թագաւորութիւն Բոյսեր Տիպ Ծաղկասերմեր Դաս Երկշաքիլաւորներ Կարգ Մրտածաղկաւորներ Ընտանիք Նռնազգիներ
Լատիներէն անուանում
Punica granatum  L.
Դասակարգումը Ուիքիցեղերու մէջ Պատկերներ Ուիքիպահեստի մէջ

Նռնենի (լատիներէն՝ Punica granatum) նռնազգիներու ընտանիքի տերեւաթափ պտղատու թուփերու եւ ոչ մեծ ծառերու ցեղ, երկարաւուն կաշեկերպ տերեւներով, ալ կարմիր ծաղիկներով։

Կենսաբանական նկարագիր

Բուսաբանական նկարազարդում OV Tome «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz» գրքէն, 1885

Պտուղը խոշոր, գնդաձեւ է՝ հաստ պտղամաշկով, թաղանթաւոր միջնապատերով։ Սերմերը բազմաթիւ են՝ իւրաքանչիւրը շրջապատուած բաց վարդագոյնէն մինչեւ բալի գոյնի հիւթալի պտղամսով։ Բունի բարձրութիւնը մինչեւ 5 մ է։ Տերեւները կաշեկերպ են, փայլուն, նշտարաձեւ կամ երկարաւուն, ամբողջաեզր։ Ծաղիկները երկսեռ են, մէկական կամ փունջերով, վառ կարմիր։ Պտուղը հատապտղանման է՝ գնդաձեւ, հաստ պտղամաշկով, բարակ թաղանթաւոր միջնապատերով։ Սերմերը բազմաթիւ են (ըստ աւանդութեան՝ 365 հատ)՝ պատուած բաց վարդագոյնէն մինչեւ մուգ վարդագոյն (քաղցր, թթուաշաքաղցր) հիւթալի շերտով։

Տարածքի Մէջ

Նռնենին վայրի ձեւով կը հանդիպի Փոքր եւ Միջին Ասիոյ, Անդրկովկասի, Իրանի, Աֆղանիստանի մէջ։ Հինէն ի վեր տարբեր ժողովուրդներ անոր պտուղները օգտագործած են ծիսական արարողութիւններու ժամանակ։

Հայաստանի Մէջ

Վայրի վիճակով կը հանդիպի Սիւնիքի (Մեղրի, Գորիս) եւ Լոռիի (Ալավերտի-Ախթալա) մարզերուն մէջ։ Գրանցուած է ՀՀ Կարմիր Գիրքին մէջ։

Բնապահպանական

Կ'աճի գետափներուն, գետերու չորցած հուներուն, կիրճերուն, խճոտ եւ կաւոտ լանջերուն, նախալեռներուն, նօսր անտառներուն (400-1100 մ բարձրութիւններուն) եւ այլն։ Չորասէր է։ Կրնայ ընտրասերման հումք ըլլալ ցրտադիմացկուն տեսակներ ստանալու ժամանակ։

Յատկութիւններ

Նռան հիւթը կը պարունակէ 8-19% շաքարներ, վիթամին C, ուստի օգտակար է ծանր հիւանդութիւններէ ապաքինուողներու համար, բուժիչ է։ Պտուղը կ'օգտագործուի թարմ եւ վերամշակուած (ռուպ, գինի, հիւթ), ինչպէս նաեւ բուժիչ նպատակներով, իսկ կեղեւի եփուկը կամ թուրմը՝ որպէս ճիճուամուղ միջոց։ Տերեւը, արմատը եւ բունի կեղեւը կը պարունակեն 25–32% աղանիւթեր։

Նուռը կը պարունակէ մեծ քանակութեամբ հականեխիչ տարրեր, ի մասնաւորի` Էլլաժիք թթուն, որ կը նուազեցնէ բորբոքումն ու անոր տեսակները, որոնք, ըստ բժիշկներու, կրնան պատճառներէն ըլլալ քաղցկեղային եւ սրտանօթային հիւանդութիւններու:

Նռան հիւթը կը դիմադրէ սրտանօթային կարգ մը հիւանդութիւններու բարդացման, ինչպիսին է քորոնըրի հարթ տիսիզ-ը:

Նռան հիւթը կը նուազեցնէ փրոսթաթի (շագանակագեղձի) քաղցկեղի յառաջացման հաւանականութիւնը, կը բարելաւէ արեան հոսքը դէպի սիրտ եւ դէպի սեռային գործարաններ:

Կիրարկում եւ նշանակութիւն

Ծաղկումը կը տեւէ Մայիսէն-Օգոստոս, պտուղը կը հասուննայ Սեպտեմբերի վերջը։ Նռան ծաղիկներէն ստացուած ներկը կ'օգտագործեն բնական գործուածքներու ներկման համար։ Տերեւները, արմատը եւ բունի կեղեւը կը պարունակեն մինչեւ 32% տապաղանիւթեր, որոնք եւս կ'օգտագործուին ներկերու ստացման համար, նուրբ կաշիներու տապաղման համար։ Պէտք է հաւաքել հասուն վիճակին, քանի որ պահելով չի հասուննար։
Հայոց մէջ նռնենին համարուած է առատութեան խորհրդանիշ։ Հայկական ճարտարապետական յուշարձաններու պատերուն, խաչքարերու վրայ յաճախ կարելի է տեսնել նռան զարդաքանդակներ։