Նուռ

Նռնենի
Գիտական դասակարգութիւն
Թագաւորութիւն Բոյսեր Տիպ Ծաղկասերմեր Դաս Երկշաքիլաւորներ Կարգ Մրտածաղկաւորներ Ընտանիք Նռնազգիներ
Լատիներէն անուանում
Punica granatum  L.
Դասակարգումը Ուիքիցեղերու մէջ Պատկերներ Ուիքիպահեստի մէջ

Նռնենի (լատիներէն՝ Punica granatum) նռնազգիներու ընտանիքի տերեւաթափ պտղատու թուփերու եւ ոչ մեծ ծառերու ցեղ, երկարաւուն կաշեկերպ տերեւներով, ալ կարմիր ծաղիկներով։

Կենսաբանական նկարագիր

Բուսաբանական նկարազարդում OV Tome «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz» գրքէն, 1885

Պտուղը խոշոր, գնդաձեւ է՝ հաստ պտղամաշկով, թաղանթաւոր միջնապատերով։ Սերմերը բազմաթիւ են՝ յուրաքանչիւրը շրջապատուած բաց վարդագոյնէն մինչեւ բալի գոյնի հիւթալի պտղամսով։ Բնի բարձրութիւնը մինչեւ 5 մ է։ Տերեւները կաշեկերպ են, փայլուն, նշտարաձեւ կամ երկարաւուն, ամբողջաեզր։ Ծաղիկները երկսեռ են, մեկական կամ փնջերով, վառ կարմիր։ Պտուղը հատապտղանման է՝ գնդաձեւ, հաստ պտղամաշկով, բարակ թաղանթավոր միջնապատերով։ Սերմերը բազմաթիւ են (ըստ ավանդութեան՝ 365 հատ)՝ պատուած բաց վարդագոյնէն մինչեւ մուգ վարդագոյն (քաղցր, թթվաշաքաղցր) հիւթալի շերտով։

Տարածքի Մէջ

Նռնենին վայրի ձեւով կը հանդիպի Փոքր եւ Միջին Ասիոյ, Անդրկովկասի, Իրանի, Աֆղանստանի մէջ։ Հինէն ի վեր տարբեր ժողովուրդներ անոր պտուղները օգտագործած են ծիսական արարողութիւններու ժամանակ։

Հայաստանի Մէջ

Վայրի վիճակին կը հանդիպի Սիւնիքի (Մեղրի, Գորիս) եւ Լոռիի (Ալավերդի-Ախթալա) մարզերուն մէջ։ Գրանցուած է ՀՀ Կարմիր Գիրքին մէջ։

Էկոլոգիա

Կ'աճէ գետափներուն, գետերու չորցած հուներուն, կիրճերուն, խճոտ եւ կաւոտ լանջերուն, նախալեռներուն, նոսրանտառներուն (400-1100 մ բարձրութիւններուն) եւ այլն։ Չորասեր է։ Կրնայ ընտրասերման հումք ըլլալ չորա- եւ ցրտադիմացկուն սորտեր ստանալու ժամանակ։

Քիմիական կազմ

Նռան հիւթը կը պարունակէ 8-19% շաքարներ, վիդամին C, ուստի օգտակար է ծանր հիվանդութիւններէ ապաքինուողներու համար, բուժիչ է։ Պտուղը կ՝ օգտագործուի թարմ եւ վերամշակուած (դոշաբ, գինի, հիւթ), ինչպէս նաեւ բուժիչ նպատակներով, իսկ կեղեւի եփուկը կամ թուրմը՝ որպէս ճիճուամուղ միջոց։ Տերեւը, արմատը եւ բնի կեղեւը կը պարունակեն 25–32% աղաղանիւթեր։

Կիրարկում Եւ Նշանակութիւն

Ծաղկումը կը տեւէ Մայիսէն-Օգոստոսը, պտուղը կը հասուննայ սեպտեմբերի վերջը։ Նռան ծաղիկներէն ստացուած ներկը կ'օգտագործեն բնական գործուածքներու ներկման համար։ Տերեւները, արմատը եւ բնի կեղեւը կը պարունակէն մինչեւ 32% դաբաղանիւթեր, որոնք եւս կ'օգտագործուին ներկերու ստացման համար, նուրբ կաշիներու դաբաղման համար։ Պէտք է հաւաքել հասուն վիճակին, քանի որ պահելով չի հասուննար։
Հայոց մեջ նռնենին համարուած է առատութեան խորհրդանիշ։ Հայկական ճարտարապետական յուշարձաններու պատերուն, խաչքարերու վրայ յաճախ կարելի է տեսնել նռան զարդաքանդակներ։