Նարամսին

Նարամսին
Մասնագիտութիւն գերիշխան
Վարած պաշտօններ թագավոր?
Ծնողներ հայր՝ Մանիշտուշու?[1]
Երեխաներ Շարկալիշարի?, Էնմենանա?, Շումշանի?, Թութա Նապշում?, Ուկին Ուլմաշ?, Բեն Կալի Շարի?, Լիպտլլի?, Նաբի Ուլմաշ?, Թարամ Ագադե? եւ Մե Ուլմաշ?

Նարամսին, Նարամ-Սուեն (ծննդեան թուականը անյայտ, մահացած է մ.թ.ա. մօտ 2200 թուականին), Աքքադի թագաւոր մ.թ.ա. մօտ 2236 թուականէն: Սարգոն Ա.-ի թոռը: Երկիրը մտրցած է ոռոգման միասնական համակարգ, իր ձեռքը կեդրոնացած է արքունական եւ տաճարային տնտեսութիւնները, հովանաւորած է ներքին եւ արտաքին առեւտուրը: Արշաւած է Էլամ, պարտութեան մատնած է անոր թագաւորին եւ կնքել պատմութեանը յայտնի առաջոն միջազգային պայմանագիրը (գրուած է կաւէ սալիկի վրայ): Հետագայ արշաւանքներուն ընթացքին (դէպի Իրանի սարահարթի հարաւ-արեւմուտք, Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելք եւ հարաւ-արեւմուտք շրջաններ, Արաբական թերակղզի հարաւ-արեւելք, Ասորիք) պարտութեան մատնած է 17 թագաւորներու դաշնակցութիւնը, կործանած է մ.թ.ա. 3 հազարամեակի ծաղկում ապրող Էբլան (Հալէպէն 70 քմ հարաւ), ստեղծած է իր ժամանակի ամէնամեծ պետութիւնը[2]։ Նարամսինը Միջագետքի պատմության մեջ առաջին միապետն էր, որն աստվածացվել է կենդանության օրոք[3]: Նարամսինը Միջազգային պատմութեան մէջ առաջին միապետն էր, որ աստուածացրուած է կենդանութեան օրոք: «Շումերի եւ Աքքադի թագաւոր» տիտղոսը փոխարինած է «աշխարհի թագաւոր», «տիեզերքի թագաւոր», «աշխարհի չորս կողմերի թագաւոր» տիտղոսով: Սպաննուած է կուտիներու (գուտիներ) արշաւանքի ժամանակ, որոնք կործանեցին Աքքադը: Նարամսինի օրոք ծաղկման հասած է աքքադական մշակոյթը, ստեղծուած է Հին Արեւելքի նշանաւոր վպոսներէն մէկը՝ «Կիլկամէշը»:

Հայաստանի՝ Արմէնիա Armani-այի յիշատակը Նարամսինի արձանագրութիւնը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամեակի երկրորդ կէսին նարամ-Սուեսը (Նարամսինը) քանի մը անգամ արշաւած է Միջագետքէն դէպի հիւսիս: Անոր արշաւանքներու մասին վկայող աքքադերէն (ասուրաբաբելերէն) եւ խենթերէն արձանագրութիւններ պահպանուած է: Աքքադերէն արձանագրութիւններէն մէկուն (փորագրուած մարմարի բեկորի վրայ) գրուած է ՝ «Աստուածային Նարամ-Սուենը՝ չորս կողմերու հզոր թագաւորը, նուաճող Armani-ի եւ Ebla-ի» (ոմանք այս անունները կը կարդան՝ Armanum, Armanim, Ibla)։ Armani-ի նուաճման մասին կը պատմեն նաեւ աքքադական այլ արձանագրութիւն մը (փորագրուած սկաւառկի վրայ), որ ջարդուած է, պահպանուած է այն մասը, որտէղ Նարամ-Սուենը կը յիշուի իբրեւ Armani-ի նուաճող: Այլ ուրիշ արձանագրութեան մէջ կը յիշուին Արմանիի թագաւորը Ռէդ-Թէշուբ (ըստ այլ ընթերցման Ռէդ-Ադադ)[4]:

Արատտայի քուրմ-զօրաւար-արքայ Էնրիդավիզիրը կը ջախջախէ Նարամսինի[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Նարամսինի պայմանագիրրը Ելամի թագաւորի հետ

Այսպէս մ.թ.ա. 22-րդ դարի վերջերուն Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելեան մասերէն՝ Կոդրուաց լեռներէն խոշոր արշաւանք մը կազմակերպուած է դէպի Ստորին կազմակերպւող արշաւանքները, որոնք ուղեկցուած էին դաժան սպաննութիւններով, աւերով ու թալանով, մէծ անհանգստութիւն կը պատճառէին բնակիչներուն: Իրեն աստուած հռչակելով, Նարամսինը սկսաւ ոչնչացնել շումերական դիցարանի աստուածներուն՝ շումերական մշակոյթը եւ տաճարները: Շումերական աւագանին հարկադրուած էր օգնութեան համար դիմել Արատտայի (կուտիներո) քրմերուն, որոնք եւ օգնութեան կանչեցին արիւնակէն «սումեր-սումարացիներուն» Արատտայի նահապէտ Էնրիդապիզիրի[5]: Կորդվաց լեռների բնակիչների՝ կուտիների (նաև գուտիներ) կազմակերպած արշավանքը[6],[7][8]: Կորդուած լեռներու բնակիչներու՝ կուտիներու (նաեւ գուտիներ) կազմակերպած արշաւանքը[6], որ կը գլխաւորէ ցեղի առաջնորդ Էնրիդանավիզիրը, նպատակ ունէր վերջ տալ աքքադացիներուն կողոպտչական ներխուժումներուն: Յայտնի է, որ գոռոզ ու դաժան տիրական Նարամ-Սուենը սպանուած է կուտիներու հետ տեղի ունեցած ճակատամարտի մը մօտ մ.թ.ա. 2200 թուականին, որմէ յետոյ կուտիներու առաջնորդ ու զօրաւոր Էնրիդավիզիրը վերցրուած է սպանուած Նարամ-Սուենի «աշխարհի չորս կողմերու թագաւոր» տիտղոսը: Կ'ենթադրուի որ Էնրիդավիզիրը առաջնորդած է թելեւազէն հետիոտն բանակը (այդպիտին էր նաեւ աքքադացիներու բանակը): Էնրիդավիզիրը ոչ միայն փայլուն զօրաւար էր, այլեւ հմուտ կազմակերպիչ, քանի որ մէծ յաջողութեամբ իրագործածէ այն նպատակը, որ համար ուղարկուած էր Միջագետք, այն է՝ վերջ տալ Նարամ-Սուենի բռնապետութեանը եւ բոլոր ցեղերու համար խաղաղ գոյակցութեան պայմաններ ստեղծել:

Միջագետքի Նեպուր քաղաքի պեղումներէն յայտնաբերուած է մէծ գրադարան, որտեղ գտնուած է Նարամսինի տիրապետութեանը վերջ տուած Արատտայի Էնրիդավիզիրը քրմի՝ անունով Նեպուրում կազմած է 500 տողանոց աքքադերէն արձանագրութիւնը: Էնրիդավիզիրը արձանագրած է դէպի Միջագետք կատարած է իր արշաւանքի դրդապատճառը՝ սումարիները օգնութեան կանչած է իրենց արիւնակից Կորդուա-կուտիների բանակը, քանի որ նարամսինը իրեն աստուած հռչակելով՝ կ'ոչնչացնուեր սումեր-շումերներու դիցարանը եւ մշակոյթը: Նէպուրի կաւէ սալիկներէն մէկու վրայ պահպանուած է անգամ Էնրիդավիզիրի պատկերը:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. 1,0 1,1 (unspecified title)ISBN 978-1-4051-4911-2
  2. НАРАМ-СИН: БИОГРАФИЯ
  3. Б.А Тураев.ՙВыступление семитов՚.
  4. Ռ. Իշխանյան, Հայ ժողովրդի ծագման ու հնագույն պատմության հարցեր:
  5. Հայ ժողովրդի ռազմագիրքը 04 Մայիս 2011 13:55 Հայկազունիներ
  6. 6,0 6,1 Садаев Д.Ч. История древней Ассирии Часть I. История Ассирийского государства
  7. Անժելա Տերյան, Կոտիների արշավանը Միջագետք:
  8. Նեպուրում պահպանվել է Аратта - Արատտայի Էնրիդավիզ քրմի արձան է....Կորդվաց լեռների բնակիչների՝ կուտիների (նաև գուտիներ) կազմակերպած արշավանքը, որը գլխավորում էր ցեղի առաջնորդ Էնրիդավիզիրը, նպատակ ուներ վերջ տալ աքքադացիների կողոպտչական ներխուժումներին