Յունական Բարձր Դասականութիւն

Յունական բարձր դասականութիւն, Ք․ա․ 5-րդ դարուն երկրորդ կէսը արուեստի բոլոր տեսակներու ծաղկման ժամանակաշրջանն էր։ Աթէնքը կը շարունակէ համարուիլ Յունաստանի առաջատար քաղաքներէն մէկը։ Փերիքլեսի կառավարման ժամանակաշրջանին Աթէնքը կ'ապրի իր զարգացման ոսկէդարը։

Ճարտարապետութիւն

Աթէնքի միջնաբերդը (Աքրոփոլիսը), Փերիքլեսի օրով կը համարուի ամենանշանաւոր համակառոյցը։ Ք․ա․ 5-րդ դարուն երրորդ քառորդի ընթացքին, քաղաքը կը շէննայ սպիտակ մարմարակերտ շէնքերով։ Ատոնցմէ են՝ Փարթենոնը, ՓրոՓիլէան, Նիքի Ապտերոսի Անթեւ Նիքայի տաճարը։ Յոյն ճարտարապետները եւ քաղաքի ղեկավարները հիանալի վայրեր ընտրած են իրենց կառուցուածքներուն համար։

Աքրոփոլիսի յատակագծումը եւ կառուցումը կ՛իրականանան Յունաստանի մեծագոյն քանդակագործներէն՝ Ֆիտիասի ընդհանուր ղեկավարութեամբ (Ք․ա․ V դարու երկրորդ եւ երրորդ քառորդներ)։ Աքրոփոլիսի գլխաւոր տաճարը Փարթենոնան է, կառուցուած (Ք․ա․ 447-438 թուականներուն)։ Փարթենոնայի վեհատեսիլ պարզութեան եւ խստաբարոյ ներդաշնակութեան կը հակադրուին Էրեքթիայի կառոյցի նրբագեղութիւնը եւ ազատութիւնը՝ անհամաչափ շարք մը, որ կառուցուած է Աքրոփոլիսի ժայռին վրայ Ք․ա․ 421-406 թուականներուն․ ճարտարապետը Մնիսիքլին Μνησικλής կը նկատուի, իսկ քանդակագործը Ֆիտիան Φειδίας եղած է։

Քանդակագործութիւն։ Քանդակ։ Ֆիդիաս։

Փարթենոնայի կահաւորութիւնը կը ստեղծուի Ֆիտիասի ղեկավարութեամբ ու մասնակցութեամբ։ Ֆիտիասը ծնած է Աթէնքի մէջ։ Անոր կը պատկանի նաեւ Աթինա աստուածուհիին (Ք․ա․ 447-438 թուականներուն) տասներկու մեթր բարձրութեամբ արձանը։

Տաճարի բոլոր ճակատները զարդարուած էին մարմարեայ բարձրաքանդակներով։ Անոնք կը պատկերացնեն՝ արեւելեանը Ողիմպոսի աստուածներուն եւ հսկաներուն միջեւ մարտը, արեւմտեանը ամազոններուն մարտը, հարաւայինը՝ քենտաւրոներու մարտը եւ հիւսիսայինը՝ բաժիններ Թրոյեան պատերազմէն։

Տամասիսդրէյթի գերեզմանաքար

Փարթենոնայի արեւելեան ճակտոցին, տաճարի մուտքին վրայ, կը ներկայացուի Աթինայի ծնունդը Զեւսի գլուխէն։ Արեւելեան եզրազարդի ζωφόρο քանդակներու շարքը կը ներկայացնէ շքերթի պահը, ուր Աթէնքի ժողովուրդը իր պաշտպան Աթինա աստուածուհիին շղարշը կը յանձնէ․ շքերթին կ'երեւին Զեւսը, Իրան, բոլոր մնացեալ աստուածները եւ անոնց միջեւ փոքրիկը որ շղարշը քուրմին կու տայ։ Բանաքաղումը, շքերթը եւ դադարումը կը ներկայացնեն մարդոց եւ աստուածներուն 400 կերպեր, անասուններու 200 կերպեր։ Պատկերներուն մէջ ներկայացուածներուն այլազանութիւնը, գրաւիչ կոյսերուն համեստութիւնը, տրամախօսակից տղամարդոց անճիգ եւ ազատ դիրքը, ձիերուն աշխուժութիւնը, կովերուն անհանգստութիւնը եւ վերջապէս բոլոր կերպերուն շարժումներուն իրար վայել ներդաշնակութիւնը, «գօտին» կը հանդիսացնեն ոչ միայն վաւերական ժապաւէն մը Աթենացիներուն ծիսական շքերթին եւ Աթէնքի փառքի տեւական յուշարձան մը, այլ մեծ արուեստագետին գլուխ գործոցը։

Դասական կատարեալ ստեղծագործութիւններ են։

Փոլիքլիդոս

Փոլիքլիդոսը Պեղոպոնիզեան քանդակագործութեան աշխատանոցին վարպետը կը նկատուի։

Ք․ա․ 5-րդ դարու երկրորդ կիսուն սկզբներուն գեղարուեստական կեանքը կը բարգաւաճի ոչ միայն Աթէնքի մէջ, այլեւ՝ մնացեալ քաղաքներուն մէջ։ Փոլիքլիդոսի գլխաւոր գործերէն են՝ «Տորիֆորոս» արձանը, մերկ մարդու կատարեալ մարմնաւորումը, անորմէ քիչ մը աւելի հին «Սկաւառակիր»ն է, նաեւ «Պսակադիրը» կը ներկայացնէ երիտասարդ մարզիկ մը, որ կը շրջի իր յաղթանակին առթիւ։^[1]

Անօթագրութիւն եւ Գեղանկարչութիւն

^[2]Բար

Անոթագործութիւն

ձր դասական արուեստի դարաշրջանին մէջ եւ անկէ առաջ, անօթագրութիւնը կը զարգանայ գեղանկարչութեան եւ քանդակագործութեան հետ զուգահեռ։ Դասական շրջանին ականաւոր անօթագրիչ-գեղանկարիչներ եղած են՝ Փոլիղնոդոս Թասօ Θάσο կղզիէն, Աքիլէային գծագրիչը Ο ζωγράφος του Αχιλλέα, Նանուին գծագրիչը Ζωγράφος του Νάνου, Փերսեֆոնիին գծագրիչը Ζωγράφος της Περσεφόνης, Ֆիալիին գծագրիչը Ζωγράφος της Φιάλης, եւ շատ ուրիշներ (կը նկատէք թէ վերջինները կը յիշատակուին իրենց գլխաւոր գործերուն մէջէն)։

^[3]

Աղբիւրներ

Լ․ Ներսիսեան, Մ․ Երզնկեան «Արտասահմանեան արուեստի պատմութիւն», Երեւան, 2003 թ

Ծանօթագրութիւններ

↑ Լուքիանոս, Սրսկումի վերաբերեալ 75 , Փերի Օրհիսէոս - Λουκιανός, Περί Ορχήσεως 75 «τὸ δὲ σῶμα κατὰ τὸν Πολυκλείτου κανόνα ἤδη ἐπιδείξειν μοι δοκῶ· μήτε γὰρ ὑψηλὸς ἄγαν ἔστω καὶ πέρα τοῦ μετρίου ἐπιμήκης μήτε ταπεινὸς καὶ νανώδης τὴν φύσιν, ἀλλ᾽ ἔμμετρος ἀκριβῶς, οὔτε πολύσαρκος, ἀπίθανον γάρ, οὔτε λεπτὸς ἐς ὑπερβολήν· σκελετῶδες τοῦτο καὶ νεκρικόν».
↑ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/klasiki/klasiki-aggeiografia-erythromorphi,klasiki.htm
↑ Անօթագրութիւնը, Խեցեգործութիւնը եւ Գեղանկարչութիւնը Դասական շրջանին, Η κεραμεική και η ζωγραφική κατά την Κλασσική εποχή https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/LIT1916/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82%20%CF%86%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%B7%CF%84%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%B1%CE%BA%CE%B1%CE%B4.%20%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF%82%202015-2016%29/project1%20%CE%BA%CE%B5%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%B6%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CE%AE.pdf

Արտաքին յղումներ

[1], Փոլիքլիդոս

[2], Ֆիտիաս

[3] Դասական դարը, տեսաերիզ․ ΕΡΤ, Յունաստանի հեռատեսիլի պետական կայան,

[4] Անօթագրիչ Փոլիղնոդոս

[1] Լուքիանոս, Սրսկումի վերաբերեալ 75 , Փերի Օրհիսէոս - Λουκιανός, Περί Ορχήσεως 75 «τὸ δὲ σῶμα κατὰ τὸν Πολυκλείτου κανόνα ἤδη ἐπιδείξειν μοι δοκῶ· μήτε γὰρ ὑψηλὸς ἄγαν ἔστω καὶ πέρα τοῦ μετρίου ἐπιμήκης μήτε ταπεινὸς καὶ νανώδης τὴν φύσιν, ἀλλ᾽ ἔμμετρος ἀκριβῶς, οὔτε πολύσαρκος, ἀπίθανον γάρ, οὔτε λεπτὸς ἐς ὑπερβολήν· σκελετῶδες τοῦτο καὶ νεκρικόν».

[2] ttp://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/klasiki/klasiki-aggeiografia-erythromorphi,klasiki.htm

[3] Անօթագրութիւնը, Խեցեգործութիւնը եւ Գեղանկարչութիւնը Դասական շրջանին, Η κεραμεική και η ζωγραφική κατά την Κλασσική εποχή https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/LIT1916/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82%20%CF%86%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%B7%CF%84%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%B1%CE%BA%CE%B1%CE%B4.%20%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF%82%202015-2016%29/project1%20%CE%BA%CE%B5%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%B6%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CE%AE.pdf

[1]

[2]

[3]