Մեծամօրի բնակավայր

Մեծամօր բնակավայրի միջնաբերդին պարիսպը

Մեծամօր բնակավայրին մէջ գտնուած մետաղաձուլարանի հետքերը

Մեծամօրի բնակավայր կամ՝ Մեծամօրի հնաբանական վայր․ Արարատեան դաշտին, Արաքս գետի ձախ ափին մօտ հնագոյն բնակավայր, յայտնաբերուած 1965-ին, երբ կը կատարուին երկրաբանական պեղումներ։ Մեծամօրի բնակավայրը, Հայաստանի հնագիտական հարստութիւններէն մէկն է եւ գտնուած նիւթերը հին հայերուն կենցաղին, մշակոյթին մասին կը պատմեն։ Բնակավայրի տարածքին պեղուած հնաբանական իրերը կը զետեղուին Մեծամօրի պատմահնաբանական արգելոց-թանգարանին մէջ։

Պատմական

Միջնաբերդը եւ խորին ձախ՝ Մեծամօրի թանգարանը

Առաջին երկրաբանական պեղումներէն (1965-1967), լաւ վիճակի մէջ կը յայտնաբերուին բնակավայրին (քաղաքին) մետաղաձուլարանի ամբողջ համակարգը՝ հնոցներն ու հալոցը, որոնք կառուցուած են ժայռերուն մէջ։ Այդ պեղումներու ընթացքին յայտնաբերուծ իրերէն, երկրաբան Կորիւն Մկրտչեան անհրաժէշտ կը նկատէ եւ յաջորդող պեղումներուն աշխատակազմին մէջ կը ներառնուին հնագէտներ։

Մեծամօր բնակավայրին տարածքին մէջ գտնուած աստղադիտարանը

Բնակավայրին տարածքին գտնուած իրերը կը վկայեն թէ Ք․Ա․4-րդ հազարամեակէն Մեծամօրը եղած է մշակոյթի ծաղկուն կեդրոն մը․  գտնուած նիւթերէն, իրերէն, հնագէտները կը պարզեն թէ եղած է խոշոր բնակատեղի։  Անոր տարածքին մէջ գտնուած է միջնաբերդ մը շրջապատուած բարձր պարիսպով եւ վայր մը, որ այսօրուան չափանիշներով աստղադիտարան կարելի է նկատել:

Մեծամօր բնակավայրի դամբանադաշտը

Ք․Ա․ 11-րդ մինչեւ 9-րդ դարեր

Մեծամօրը Արարատեան դաշտի արքունի քաղաքներէն եղած ըլլալու է եւ վարչաքաղաքական ու մշակութային կարեւոր կեդրոններէն մէկը։ Միջնաբերդին մէջ կեդրոնացուած են պալատական շինութիւնները, արտադրական համալիրները եւ տաճարական համալիրը՝ եօթ սրբատեղիներով։  Իսկ միջնաբերդէն 500 մեթր հիւսիս-արեւելք տարածուած դամբարանադաշտին մէջ պեղուած են կարմիր տուֆակերտ շրջաքարերով օղակուած հսկայածաւալ դամբարաններ, ուր թաղուած են ցեղային առաջնորդները, անոնց պատուին զոհաբերուած բազմաթիւ նժոյգներ, շուներ, մանր եւ մեծ եղջերաւոր անասուններ եւ նոյնիսկ ստրուկներ, ծառաներ։

1979-ին կատարուած պեղումներուն ընթացքին գտնուած են Բաբելոնի թագաւորներու պատկանող բացառիկ իրեր․ Ուլամ Պուրարիաշի գորտակերպ կշռաքարը (Ք․Ա․16-րդ դար) եւ Քուրիկալզուին պատկանող եգիպտական մեհենադրոշմ տեսքով կնիքը (Ք․Ա․ 15-րդ դար)։ Այս գտածոները կը վկայեն, թէ Մեծամօրը հնագոյն ժամանակներէն ի վեր եղած է առեւտրական ճանապարհներու խաչմերուկ․ կապած է Հիւսիսային Կովկասը Միջին Արեւելքին։

Մեծամօրի թանգարանը

Բնակավայրի տարածքին հնաբանական պեղումներուն ընթացքին յայտնաբերուած նիւթերը կը զետեղուին Մեծամօրի պատմահնաբանական արգելոց-թանգարանին մէջ։