Ճամալ Ուտ-Տին Սպահանցի
Ճամալ Ուտ-Տին Սպահանցի ամբողջական անունը՝ Մուհամմատ Ապու-լ Ռազզագ Ջամալ Ուտ-Տին (պարսկերէն՝ محمّد أبو الرزّاق جمال الدّينو, երբեմն ալ՝ جمال الدین محمد اصفهانی)։ ԺԲ (12-րդ) դարու պարսիկ բանաստեղծ։[1]
«Ճամալ Ուտ-Տին»-ը ծնած է Սէլճուքեան գռաւումի տակ գտնուող Իրանի մէջ, վերջիններուս կայսրութեան մայրաքաղաք՝ Սպահանի մէջ։ Եղած է տոհմական ոսկերիչի մը ընտանիքին զաւակը, եւ շարունակած է իր նախնիներուն արհեստը:[1]
Տիրապետած է արաբերէնին, գրած է պարսկերէնով եւ արաբերէնով։ Անոր բանաստեղծութիւնները կը ծառայեն որպէս աղբիւր իր կենսագրական տեղեկութեանց։ Ամենայն հաւանականութեամբ մեկենասները (արուեստները նիւթապէս քաջալերող անձինք[2], արուեստագէտի բարերարներ[2]), որոնց նուիրած է Գասիտէներ (قصيدة, պարսկերէնի հնչիւնով՝ Ղասիտէ) եւ Ղազալներ, ըստ արժանւոյն չեն վճարած մեծ ընտանիքի մտահոգութիւններով ծանրաբեռնուած բանաստեղծին, ուստի յաճախ կը բողոքէ է ճակատագիրէն եւ կեանքի անարդարութենէն: Չստանալով յուսացած օգնութիւննեը, «Ճամալ Ուտ-Տին»-ը կը վերադառնայ շուկայ՝ ոսկերիչի իր կրպակը։ Մահացած է աղքատության մեջ, ՌՃՂԲ (1192) թուականին։[1]
Քնարական ժողովածոն (դիւանը) կ՚ընդգրկէ Գասիտէներ (պրսկ․՝ ղասիտէներ), Ղազալներ, Սուպայիաներ (պրսկ․՝ սոպայիաներ): Գովերգած է ճգնաւորութիւնը, թէեւ ճգնաւոր չէ եղած։ Ղազալի հմուտ վարպետներէն է: Ունի բներգական լայն ընդգրկում՝ սիրային, խոհական-իմաստասիրական (փիլիսոփայական), բարոյախրատական, ընկերային, ինքնագովերգական (արբ․ եւ պրսկ․՝ ֆախր, فخر)։ Պահպանուած են բանաստեղծութիւն-հանելուկներ (լուղզ), մանրակրկիտ եւ պերճախօս նկարագրութիւն (պրսկ․՝ վասֆ, արբ․՝ ուասֆ)։ «Ճամալ Ուտ-Տին»-ը կ՚առանձնանայ պարզ ոճով, շարժուն եւ իրապաշտական պատկերներով: Ունի 122 քառեակ։[1]
Ճամալ Ուտ-Տինը հաւանաբար ունեցած է չորս զաւակ, անոնցմէ երկուքը հանրածանօթ են՝ Քամալ Ուտ-Տին Մահմուտը, որ իրմե առաջ կը մահանայ, եւ Քամալ Ուտ-Տին Սպահանցին, (մահ․ ՌՄԼԷ /1237 թուականին) որ գերազանցած է հօրը իբրեւ բանաստեղծ։
Թարգմանութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արմանոյշ Կոզմոյեանը զանազան Պարսիկ բանաստեղծներու մասին իր «Մարգարտաշար» (1990) գիրքին մէջ (իր յառաջաբանով եւ ծանօթագրականով) ներկայացուցած է տարբեր պարսիկ բանաստեղծներ, որոնցմէ էր «Ճամալ Ուտ-Տին»-ը, եւ գեղանիօրէն թարգմանած քերթուածքները: Ստորեւ ներկայացուած տուները Արեւմտահայերէնի փոփոխուած են իր Արեւելահայերէն թարգմանութենէն[1]․
Ըսաւ, որ իմ սէրէն իր հոգին շատ սուրբ է,
Եւ առանց ինձի, ըսաւ, իրեն համար շատ ցուրտ է,
Ես լաւ գիտեմ, անշուշտ, որ անկեղծ չի խօսիր,
Բայց ի՞նչ ընեմ, եթէ ատի հաճելի սուտ է:[3]
֍֍֍
Եարս որ դէմքը կը թաքցնէր հեզ,
Ըսի «Չեմ քնացած գիշերը առանց քեզ»:
Գերի կ՛երթամ, թէ այդպէս ըլլայ,
Եւ ծառայ, եթէ միշտ ըսէ այդպէս:[4]
֍֍֍
Զիս մերժած եարս ետ դարձաւ,
Սիրտս գերեց, մարեց տարտ ու ցաւ,
Կամ իմ անարդար աստուածը քնացաւ,
Կամ քնացած բախտս նորէն արթնցաւ:[4]
֍֍֍
Գացիր, քեզ համար շատ կը վախնայի,
Եկար, բայց ես հիմա նորէն կը վախնամ,
Երեկ կը վախնայի թշնամիներուս լեզուներէն,
Այսօր բարեկամիս աչքէն ալ կը վախնամ:[5]
֍֍֍
Ըսի` ինչու, երբ իրար հետ ենք
Շուտ կը բաժնուինք ըսես թէ խենթ ենք:
Ըսաւ` շատ յաճախ պիտի բաժնուինք,
Քանզի միասին աղեղ ու նետ ենք։[5]
֍֍֍
Դէմքը լուսինի պես`սեւ մազեր վրան,
Ծամը օձի պէս փարուած է վրան,
Շատոնց ունի սուրբ, արդար բերան,
Աստուած չար աչքէն հեռու տար նորան:[5]
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Մարգարտաշար, Ռուպայիաթ, Երեւան, «Խորհրդային Գրող» (1990), Արմանոյշ Կոզմոեան։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Ա․ Կոզմոեան էջ՝ 206։
- ↑ 2,0 2,1 Մեկենաս - Նայիրի Առցանց Բառարան - Բառագիրք Հայերէն Լեզուի։ Անդրանիկ Վրդ․ Կռանեան, Պէյրութ, 1998։ Էջ 294։
- ↑ Ա․ Կոզմոեան էջ՝ 117։
- ↑ 4,0 4,1 Ա․ Կոզմոեան էջ՝ 118։
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Ա․ Կոզմոեան էջ՝ 119։