Հովիւի Եկեղեցի (Անի)
Հովիւի եկեղեցի կամ Նախրչու ժամ եկեղեցի, որ կը գտնուի Անիի հիւսիսային արուարձանին մէջ, Սմբատաշէն պարիսպներէն դուրս, գլխաւոր դռնէն 1,5 քմ. հեռու։
Աւանդութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ըստ աւանդութեան՝ Գագկաշէնի նմանութեամբ զայն կառուցած է հովիւ-նախրապան մը (ատկէ ալ՝ Նախրչու ժամ անուանումը), որու կինը, արքայական փառաշուք տաճարին մէջ աղօթելու անարժան համարուելով վռնտուած է հոնկէ։
Ուսումնասիրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Թորոս Թորամանեան այս եկեղեցին (իր ենթադրութեամբ՝ դամբարանը) ուսումնասիրած, չափագրած եւ մշակած է վերակազմութեան նախագիծը: Յուշարձանը թուագրած է Ժ.-ԺԱ. դարերուն եւ զայն որակած որպէս հայ ճարտարապետութեան պսակը, «որ իր նախորդը չունենալէն բացի իր յետնորդը հազիւ ունեցած է ԺԵ. եւ ԺԶ. դարերու կոթական արուեստին մէջ, այն ալ փայտի եւ երկաթի աջակցութեան շնորհիւ»[1]։
Հովիւի եկեղեցին ջլակամարներով ծածկուած ամենահին հայկական կառոյցն է։
Անիի Հովիւի Եկեղեցին Եւ Հայկական Ջղաւորումները
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հայկական յատակագիծերը կը բաղկանան երկրաչափական պատկերներէ՝ շրջանակներ, քառակուսիներ, ուղղանկիւն-քառանկիւններ, բազմանկիւններ կը շարախառնուին, մէկը միւսին մէջ կը մտնեն:
Առաջին ակնարկով յատկագիծը բոլորովին վերացական է: Երկու աստղեր իրարու մէջ կը մտնեն, սակայն յուշարձանը եթէ մօտէն քննենք առաջին յարկը: ծածկուած է սալաքարով մը, որ վեց կամարներու ինքնատիպ յանդուգն դրութեան մը վրայ կը յենի: Իւրաքանչիւր կամարի մէկ ոտքը կը յենի պատին, մինչ միւսը առկախ կը մնայ կառոյցին կեդրոնը եւ ամրացած է միւս կամարներուն ծայրերուն: Քարէ ծածկոյթին ծանրութիւնը պատի վեց կէտերուն փոխանցուած է վեց կամարներու միջոցաւ: Այդ վեց կէտերուն մէջ, պատը պէտք է ամուր մնայ՝ ճնշումներուն դիմադրելու համար: Սակայն անոնց միջեւ կարելի է թեթեւցնել զանգուածը:
Ճարտարապետը ներսը խորշեր կը փորէ, բայց հոն եւս կանգ չ'առներ: Կրնայ նաեւ պատը թեթեւցնել դուրսէն: Դուրսը խորշեր կը փորէ, սակայն չի դպչիր պատի այն մատերուն, որոնք կը կրեն կամարներուն ճնշումը: Կ'առաջանան մէկը միւսին մէջ մտած երկու աստղեր: Բոլոր խորշերը ունին նաեւ զարդարանքի դեր. անոնք կառոյցը կը տաշեն թանկագին քարի մը նման: Սակայն յատկապէս եւ գլխաւորաբար անոնք շինարարական դրութեան հետեւանք են: Քանի որ գմբէթին ծանրութիւնը վեց ուղղութեամբ կը բաժնուի, բնական ,է որ այդ ուղղութիւնները երկարին նոյնինքն պատին մէջ։ Այս լուծումը կը պատրաստէ կոթական ոճը: Ճարտարապետութիւնը անընդմէջ զանգուածի սկզբունքէն կ'անցնի ջղաւորումներու տարբաղադրական սկզբունքին: Սակայն այս փոփոխութիւնը հազիւ որուագծուած է: Հոս եւս ճարտարապետերը զանգուածայինէն բոլորովին չեն հրաժարած: Ջղաւորումները, կամարները իրենք իսկ զանգուածային են: Մղումներու ուղղութիւնները յայտնաբերուած են պատին մէջ, սակայն խորշերը բոլորովին չեն ջնջեր պատը, այլ զայն որոշ տեղեր կը կտրատեն միայն: Յարկերէն առաջինը կլոր է ներսէն եւ վեցանիստ՝ դուրսէն: Աւելին, վեցանիստ անկիւնները խորշերու վերածուած են: Այստեղ խորշերը շինարարական արժէք չունին սակայն: Անոնք զարդարային բնոյթ ունին եւ բաղկացական կապ կը ծառայեն գետնայարկի խորապէս տաշուած պատին եւ վերի յարկի ողորկ պատին միջեւ, թմբուկին եւ խիստ ու պարզ գմբէթին հետ: Կառոյցը կը ներկայանայ իբրեւ եռայարկ ներդաշնակ ամբողջութիւն մը՝ որ դէպի վեր կը զարգանայ եւ բարձրանալով կը պարզանայ:
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Թորոս Թորամանեան, «Նիւթեր հայկական ճարտարապետութեան պատմութեան», հատոր 1, էջ 319
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Հայկական Ճարտարապետութեան Յուշարձաններ, Համազգային, Պէյրութ,
- Հրատարակութիւն Համազգայինի Կարմիրեան Ֆոնտի, Թիւ 1, 1972