Կարմիր գլխարկիկը

«Կարմիր գլխարկիկը» (ֆրանսերէն՝ Le Petit Chaperon rouge, գերմաներէն՝ Rotkäppchen), ֆրանսական^[1] եւ նոյնպէս Եւրոպական հեքիաթ է փոքրիկ աղջկայ եւ Մեծ չար Գայլի մը մասին։ Պատմութիւնը ժամանակի ընթացքին էական փոփոխութիւններ կրած է եւ բազմաթիւ ժամանակակից տարբերակներ երեւան եկած են։ Առաջին անգամ այդ հրատարակած է Շարլ Փերրոն։^[2]

Նիւթի ծագում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Գայլին կողմէ խաբուած աղջկայ մասին նիւթը տարածուած է Ֆրանսայի եւ Իտալիոյ մէջ միջին դարերուն: Ալպերի շրջակայքը եւ Տիրոլուն հեքիաթը ամենաքիչը 14-րդ դարէն մեծ տարածում ունէր: Զամբիւղի պարունակութիւնը կը փոխուէր. Հիւսիսային Իտալիոյ մէջ թոռնիկը մեծ մօր թարմ ձուկ կը տանէր, Շուէտի մէջ գլուխ մը պանիր, իսկ Ֆրանսայի հարաւը` կարկանդակ եւ կարագ: Ժողովրդական պատմութիւններուն մէջ նիւթը կը նկարագրուի հետեւեալ ձեւով:

Հեքիաթի գերմանական տարբերակի նկարազարդումը

Մայրը աղջկան կ'ուղարկէր մեծ մօր քով կաթով եւ հացով: Ան կը տեսնէ գայլը, կը պատմէ անոր, թէ ուր կ'երթայ: Գայլը առաջ կ'անցնի աղջիկէն, կը սպանէ մեծ մօր, անոր մարմինէն ուտելիք կը պատրաստէ, իսկ արիւնէն` ըմպելիք, կը հագնի անոր հագուստները եւ կը պառկի անոր անկողինին վրայ: Երբ աղջիկը կու գայ, գայլը անոր կ'առաջարկէ ուտել: Մեծ մօր կատուն կը փորձէ զգուշացնել աղջկան, որ ան կ'ուտէ իր մեծ մօր մնացորդները, բայց գայլը կատուին վրայ կը նետէ փայտր կօշիկները եւ կը սպանէ անոր: Յետոյ գայլը կ'առաջարկէ աղջկան հանել հագուստները ու պառկիլ իր կողքին, իսկ հագուստները նետել կրակին մէջ: Ան այդպէս ալ կ'ընէ, եւ, պառկելով գայլին քով, կը հարցնէ, թէ ինչու ան այդքան շատ մազ ունի, ինչու ուսերը լայն են, եղունգները երկար եւ ատամները մեծ: Վերջին հարցին գայլը կը պատասխանէ. «Աս անոր համար է, որ քեզի աւելի շուտ ուտեմ, իմ բալիկ» եւ կ'ուտէ աղջկան:

Այսպէս կ'աւարտին գրուած նիւթերու մեծ մասը, չնայած որոշ պատմութիւններու, ուր աղջիկը կրնայ փախչիլ գայլէն իր խորամանկութեան շնորհիւ:

Գրական մշակում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Շարլ Փերօ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Շարլ Փերօն թարգմանած է նիւթը: Ան հեռացուցած է հանիպալիզմի հատուածը, կատուի կերպարը եւ անոր սպանութիւնը գայլի կողմէն, հեքիաթի մէջ ներառած է կարմիր գլխարկիկը, որ կը կրէր աղջիկը: Ամենակարեւորը, ան աւելացուց բարոյախրատական հատուած, ըստ որու աղջիկը կը պատժուի, քանի որ կը խախտէ կարգը: Հեքիաթը հրատարակուեցաւ 1697 թուականին Փարիզի մէջ «Գուսինի մեծ մայրիկի հեքիաթը կամ հին ժամանակներու ուսուցողական պատմութիւններն ու հեքիաթները» գիրքին մէջ, որ աւելի յայտնի է «Գուսինի մէծ մայրիկի հեքիաթները» անունով^[3]:

Կրիմմ եղբայրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հեքիաթի այն տարբերակը, որ դասական դարձաւ ժամանակակից մանկական գրականութեան համար, գրուեցաւ Փերրոյի մահէն 100 տարի ետք,^[4]: Հեքիաթին աւելցած է դրական աւարտ. այս տարբերակին մէջ փայտահատները աղմուկ կը լսեն եւ կը սպաննեն գայլը, կը բանան անոր փորը եւ կը փրկեն մեծ մօր եւ Կարմիր գլխարկիկին: Ըստ մէկ այլ տարբերակի, այս դրուագը վերցուած է մէկ այլ յայտնի գերմանական հեքիաթէն` «Գայլը եւ ուլիկները»^[5]: Ըստ մէկ այլ տարբերակի, աւարտը վերցուած է «Կարմիր գլխարկիկի կեանքը եւ մահը» կտորէն, որ գրուած է 1800 թուականին գերմանացի վիպապաշտ գրող Լիւտուիկ Թիքի կողմէն: Ըստ Փերրո-ի, Կարմիր գլխարկիկը կը խախտէ մայրիկի կամքը, եւ հեքիաթի բարոյախօսութիւնը հետեւեալն է. «Պետք է լսել մայրիկի պահանջները եւ անտառին մէջ այս ու այն կողմ չվազվզել:

Պաստառի վրայ ցուցադրութիւն եւ բեմադրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պատկերաւոր արուեստ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հենրի Պիչ Ռովինսոնի լուսանկարը, «Կարմիր գլխարկիկը իր մեծ մօր տան դրան քով» (1958)
«Կարմիր գլխարկիկը», Լուիս Քերրոլլի լուսանկարը

Երաժշտական ստեղծագործութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ռախմանինոֆի «Կարմիր գլխարկիկը եւ մոխրագոյն գայլը» պատկերը:
Կարմիր գլխարկիկը (1911), երգահանը՝ Ցեզար Կիւի մանկական օփերային:
Կարմիր գլխարկիկը (2001), ժամանակակից ֆրանսացի երգահան՝ Ժորժ Ապերկիսի մանկական օփերային:

Դասական աստառի վրայ ցուցադրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կարմիր գլխարկիկը (1937), Պրումպըրկ քոյրերու սեւ ու սպիտակ մանկական տեսաժապաւէնը, ԽՍՀՄ:
Կարմիր գլխարկիկը (1989), Ատամ Պրուքսի երաժշտականը, ԱՄՆ-Իսրայէլի համատեղ արտադրութիւնը:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ Jacques Berlioz, Il faut sauver Le petit chaperon rouge. Les Collections de L'Histoire (2007) n°36, p63
↑ Bottigheimer, Ruth. (2008). "Before Contes du temps passe (1697): Charles Perrault's Griselidis, Souhaits and Peau". The Romantic Review, Volume 99, Number 3. pp. 175-189
↑ «Կարմիր գլխարկիկի իրական պատմութիւնը», Տ. Վորոնցովի յօդուածը
↑ — (Жизнь замечат. людей. Серия биогр. Вып. 7 (603).
↑ Harry Velten, «The Influences of Charles Perrault’s Contes de ma Mère L’oie on German Folklore», p 967, Jack Zipes, ed. The Great Fairy Tale Tradition: From Straparola and Basile to the Brothers Grimm, ISBN 0-393-97636-X

[1] Jacques Berlioz, Il faut sauver Le petit chaperon rouge. Les Collections de L'Histoire (2007) n°36, p63

[2] Bottigheimer, Ruth. (2008). "Before Contes du temps passe (1697): Charles Perrault's Griselidis, Souhaits and Peau". The Romantic Review, Volume 99, Number 3. pp. 175-189

[3] «Կարմիր գլխարկիկի իրական պատմութիւնը», Տ. Վորոնցովի յօդուածը

[4] — (Жизнь замечат. людей. Серия биогр. Вып. 7 (603).

[5] Harry Velten, «The Influences of Charles Perrault’s Contes de ma Mère L’oie on German Folklore», p 967, Jack Zipes, ed. The Great Fairy Tale Tradition: From Straparola and Basile to the Brothers Grimm, ISBN 0-393-97636-X

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]