Լիբանանի Հայկական Թատրոններ

Հիմնադրման թուական	1920-ական թուականներէն մինչեւ օրս
Կայք

Լիբանանի հայկական Թատրոններ 1920-ական թուականներէն եւ կը հասնի մինչեւ մեր օրերը:

Լիբանանահայ գաղութի թատերական շարժման առաջին քայլերուն, անպայմանօրէն յիշել մեր յարգելի եւ անմոռանալի երախտաւորները, որոնք եկան ու անցան մեր բեմերէն` ձգելով միայն յիշատակներ: Ունեցանք թատրոնի հարիւրաւոր գործիչներ (բեմադրիչներ, դերասաններ, թատերագիրներ, սեւ աշխատանք կատարողներ), որոնք գրեթէ մոռցուած են, սակայն կ'արժէ վերյիշել եւ յարգել զանոնք:

- ՅԱՐՈՒԹ ԳՆԴՈՒՆԻ

1920-1940-ական թուականներուն

Ունեցած ենք նախնական թատերական ժամանակաշրջան մը: Կիլիկիոյ արտագաղթած հայ ժողովուրդի բեկորներէն մաս մը եկեր, անցեր ու անպաշտպան հաստատուեր էր Լիբանանի ծովեզերեայ ափերը: Զրկուած ամէն բանէ, սնունդէ, հագուստ-կապուստէ, ղեկավարէ, առաջնորդէ` ժողովուրդը կը պայքարէր իր առօրեայ հացին համար:

Այդ տարիներուն (20-ական թուականներուն) մեր գաղութը կը յատկանշուէր երկու բաժիններով: Առաջինը` Ս. Նշան եկեղեցիով եւ համանուն վարժարանով: Իսկ երկրորդը` Ս. Խաչ եկեղեցիով եւ Սահակեան վարժարանով: Անոնց վրայ խարսխուած էր մեր ազգային կեանքը` քաղաք ու վրանաքաղաք անուններով եւ համանուն թաղականութիւններով:

1924-ին բակի մը մէջ կը ներկայացուի չորս ժամ տեւողութեամբ 12 արարնոց «Եըլտըզէ Սասուն» յեղափոխական գործը:

«Գոյութիւն ունէին մնայուն երկու խումբեր,

առաջին` «Տրամաթիկ» խումբը, որուն մէջ էին դերասաններ` Կարօ Խանտիկեան, Ֆերահ, տոքթ. Գաղթաճեան, Սրբուհի Դաւիթեան, Մարի Մէնէնեան եւ ուրիշներ:

Երկրորդ` «Ուսանողական» խումբն էր, որուն մէջ կային Աւետիս Գնդունի եւ Պօղոս Մենտիլեան»: Այդ շրջանի դերասաններէն յիշեմ նաեւ (1926-ին)` Բ. Աբովեանը, Չափրաստը, Մ. Մարութեանը, Տիրան Աճէմեանը (նաեւ` երգիծանկարիչ):

- այդ շրջանի մեր դերասաններէն Պօղոս Մենտիլեան կը գրէ

1920 -1930-ական թուականներուն

Այս թուականներուն կը յիշուին` Գէորգ Եղիայեանը, Յակոբ Գնունին, Կայծակ Գնդունին:

«Գրեթէ քառորդ դար լիբանանահայ մշակութային կեանքին մէջ թատերական շարժում մը եկաւ ու անցաւ ասուպի մը պէս: Վրանաքաղաքին մէջ արդիականութեան շքեղութիւնները չէին թափանցած: Ո՛չ շքեղ սրահ, ո՛չ շլացուցիչ լոյսեր, ո՛չ գեղարուեստական յարդարում եւ ո՛չ ալ թատերական մասնագիտութեան հետեւողներ` վկայուած դերասաններ, դիմայարդար կամ բեմադրիչ»:

- Դերասան Կայծակ Գնդունին (ՅԱՐՈՒԹ ԳՆԴՈՒՆԻԻ հօրեղբայրը)` իբրեւ այդ շրջանի ականատես վկայ, կը գրէ.

«Թիթեղածածկ թատրոնը» խորագրեալ յօդուածը. «…Կը նայիմ շուրջս: Թիթեղածածկ թատերասրահ մը, թիթեղաշէն տուներ կը շրջապատեն, եւ կը մտածեմ… Ի՜նչ անլուծելի հանելուկ է հայ ժողովուրդը: Թիթեղէ տուներ կը շինէ պատսպարուելու համար եւ չի մոռնար թատերասրահ մը շինելու, թէկուզ թիթեղէ` իր դպրոցին ու եկեղեցիին քով»:

- Դերասան Երուանդ Չափրաստը «Այգ» օրաթերթի 13 Յունիս 1965-ի թիւին մէջ կը գրէր.

Լիբանանահայ թատերական շարժումի առաջին շրջանին մէջ կարելի է զետեղել նաեւ կարգ մը անուններ թատերական գործիչներու, որոնք եկած ու անցած են լիբանանահայ գաղութէն եւ իրենց խանդավառ ելոյթներով թատերական որոշ տպաւորութիւն մը ձգած են լիբանանահայ թատերասէրներու վրայ։ Այդ անուններէն կարելի է յիշել` Վարդ Պատրիկը, Չափրաստը, Կոստանեանը, Սամուէլ Խանտիկեանը, Թրագօշը, Բարսեղ Աբովեանը, Հայկ-Արծիւը եւ ուրիշներ:

1940-էն ետք Լիբանանի մէջ ծնունդ առին զանազան թատերախումբեր

Յիշեալ թուականին Պէյրութի մէջ կը հիմնուի «Համազգային թատերասէրներու միութիւն»-ը, որ յետագային կ'անուանուի իր հիմնադիր անդամներէն Գասպար Իփէկեանի անունով:

«Գասպար Իփէկեան» թատերախումբ

«Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի հիմնադիր անդամներուն մէջ կան անուններ, որոնք ամբողջ 30 տարի կը մնան խումբին մէջ եւ պարբերաբար զանազան դերերով բեմ կը բարձրանան: Այդ անուններէն կարելի է յիշել` Գասպար Իփէկեանը, Զեփիւռ Շանթը, Նելլի Մինասեանը, Բաբգէն Փափազեանը, Ժորժ Սարգիսեանը, Վարդգէս Վարդապետեանը եւ ուրիշներ:

Խումբը կ'ունենայ երեք բեմադրիչներ` Գասպար Իփէկեան, Բաբգէն Փափազեան եւ Ժորժ Սարգիսեան: Անոնց կը յաջորդեն` Զոհրապ Եագուպեան, Վարուժան Խտըշեան, Վիգէն Ստեփանեան, Յակոբ Տէր Ղուկասեան, Դաւիթ Յակոբեան եւ Յասմիկ Պերթիզլեան:

Այս խումբը 1942-էն ի վեր տուած է պերճախօս ներկայացումներ եւ հարիւրաւոր բեմի գործիչներ, որոնցմէ անպայմանօրէն կ'ուզեմ յիշել՝ Արփի Խաչատուրեանը, Ժորժ Շահապեանը, Խաչիկ Արարատեանը, Սարգիս Ասլանեանը, Ժիրայր Խաչատուրեանը, Գալուստ Ճանսզեանը, Քաջազուն Ապելը, Վարուժան Խտըշեանը եւ ուրիշներ:

«Զարեհ Նուպար» թատերախումբ

1958-ին Պէյրութի մէջ, խումբին մաս կը կազմեն` Թորոս Սարգիսեանը, Զաւէն Գալուստեանը, Վարդգէս Իւրնէշլեանը, Գէորգ Սողոմոնեանը, Յարութ Թումայեանը, Լուլու Գույումճեանը, Համբարձում Տատուրեանը, Սարգիս Մինասեանը, Պետրոս Աճէմեանը, Աստղիկ Գասապեանը, Սրբուհի Գոճեանը, Արփի Եղիայեանը, Սամուէլ Իլանճեանը, Վահրամ Իշլէմէճեանը, Ենովք Պալիկեանը, Աստղիկ Պասմաճեանը, Գրիգոր Սաթամեանը եւ Սիրվարդ Ֆազլեանը:

1959-ին թատերախումբը կ'անուանուի «Վահրամ Փափազեան» թատերախումբ` բեմադրիչներ ունենալով` Պերճ Ֆազլեանը, Գրիգոր Սաթամեանը եւ յետագային նաեւ` Վ. Տօներեանը, Յարութ Գնդունին, Վ. Ստեփանեանը, Ա. Յովհաննէսեանը, Գ. Տէկիրմենճեանը, Երուանդ Ղազանճեանը եւ Վարդան Մկրտիչեանը:

1940 - 1966 թուականներուն

կը գործէ ՀԿԵ Միութեան թատերախումբը, որուն մասնակցութիւն կը բերեն Պօղոս Մենտիլեանը եւ Դաւիթ Յ. Էվէրէկլեանը:

1943-ին ծնունդ կ'առնէ «Ռուբէն Մամուլեան» թատերախումբը: Այս խումբը կը ղեկավարէ Վազգէն Այգունին:

1946- 1954 թուականներուն

ծնունդ կ՛առնէ եւ կը գործէ «Լիբանանահայ թատերախումբ»-ը, որ կը ներկայացնէ 18 թատերախաղեր:

1960-ական թուականներուն

Պէյրութահայ թատրոնը արդէն ուժեղ է: Պէյրութ կը ժամանեն թատրոնի երիտասարդ մասնագէտներ՝ Վարուժան Խտըշեանն ու Գրիգոր Սաթամեանը, որոնք կու գային Լոնտոնէն: Նոյն շրջանին Հայաստանէն շրջանաւարտ բեմադրիչներ կու գան, ինչպէս` Օննիկ Գանթարճեան, Մուշեղ Մուղալեան, Ժիրայր Աւետիսեան, Յարութ Երէցեան, Լութֆի Թապագեան, Երջօ Մարգարեան եւ ուրիշներ:

1966-ին Թաթուլ Այնէճեան հիմը կը դնէ Պուրճ Համուտի Համազգայինի «Լեւոն Շանթ» թատերախումբին:

1967-ին Վարուժան Խտըշեան կը հիմնէ «Թատրոն-67» խումբը:

1969-ին Նոր Սերունդ Մշակութային Միութիւնը կը հիմնէ «Արտաւազդ» թատերախումբը:

1969-ին Սիմոն Մնակեանը եւ Զոհրապ Եագուպեանը միասնաբար կը հիմնեն «Նոր թատրոն» անուն խումբը:

1973- 1974 տարիներուն

Պէյրութահայ թատերական շարժումը կը հասնի իր գագաթնակէտին եւ գաղութը կը յագենայ թատերական ներկայացումներով:

Բի՛ւր յարգանք մեր թատրոնի հին ու նոր գործիչներուն, յատկապէս մեր մեծերուն` Ժորժ Սարգիսեանին, Պերճ Ֆազլեանին եւ Վարուժան Խտըշեանին, որոնց անունը Լիբանանի թատերական պատմութեան մէջ ոսկի տառերով պիտի յիշուի:

Տօներնիդ շնորհաւո՛ր ըլլայ, թատրոնի ընկերներ:

27 Մարտը մեր տօնն է:

- ՅԱՐՈՒԹ ԳՆԴՈՒՆԻ'

Համաշխարհային թատրոնի օրը ծնունդ առաւ 1961-ին` «Միջազգային թատերական հիմնարկ»-ին (International Theatre Institute) կողմէ: Այդ օրը կը նշուի 27 մարտին` աշխարհի բոլոր թատերական գործիչներուն, թատերախումբերուն եւ միութիւններուն կողմէ ու կը կազմակերպուին զանազան թատերական ձեռնարկներ, նշելու համար սոյն առիթը: