Ժոզէֆ Հայտըն

Ժոզէֆ Հայտըն

Ժոզէֆ Հայտըն, (Ֆրանց Ժոզէֆ Հայտըն, [31 Մարտ 1732(1732-03-31)[4][5][1][…], Rohrau, Ավստրիայի էրցհերցոգություն, Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն[6][7][4][…] - 31 Մայիս 1809(1809-05-31)[1][2][3][…], Վիեննա, Աւստրիական Կայսրութիւն[6][8]), աշխարհահռչակ երաժշտահան, դաշնակահար, նուագավար եւ երաժշտագէտ: Վիեննայի դասական դպրոցի ներկայացուցիչ:

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

ֆրանց Հայտընը ծնած է 31 Մարտ 1732-ին, Աւստրիա: Երաժշտական ունակութիւնները ժառանգած է իր հօրմէ: 5 տարեկանին ի յայտ կու գան անոր հրաշալի լսողութիւնը, յիշողութիւնը, ռիթմի զգացողութիւնը եւ ձայնային տուեալները: 1740–1749 թուականներուն ան մաս կը կազմէ Վիեննայի Սրբ. Ստեփանոս տաճարի երգչախումբին, եւ կը զբաղի ինքնակրթութեամբ:

Երաժշտական գործունէութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Շուրջ 30 տարի Հայտըն ծառայած է հունգար Էսթերհազի իշխաններուն՝ ղեկավարելով անոնց ընտանեկան նուագախումբը եւ թատրոնը: Շաբաթը երկու անգամ տեղի ունեցող համերգներուն Հայտըն պարտաւոր էր ներկայացնել ամէն անգամ նոր ստեղծագործութիւն մը, իսկ իր օփերաներու մեծ մասը ան գրած է Էսթերհազիներու ընտանեկան թատրոնին համար: 1792-ին Վիեննայի մէջ կարճատեւ ժամանակով ուսուցիչը կ'ըլլայ Պեթհովընին, սակայն փոխադարձ դժգոհութեան պատճառով Պեթհովըն երաժշտական ուսումը շարունակած է Անթոնիօ Սալիերիի մօտ: 1783-ին նոյնպէս Վիեննայի մէջ Հայտընի եւ Մոցարթի ծանօթութիւնը սերտ յարաբերութեան կը վերածուի: Հայտըն իր ետին կը ձգէ երաժշտական հարուստ ժառանգութիւն (104 սիմֆոնիաներ, 24 օփերաներ, 14 Messe, 14 Oratorio, 83 լարային քառեակ, բազմաթիւ Trio-ներ տարբեր կազմերու համար, Sonate-ներ, նախերգանքներ եւ այլն)։

Հայտըն կը համարուի իմֆոնիայի եւ լարային քառեակի հիմնադիր: Իր երաժշտութիւնը կը յատկանշուի լաւատեսութեամբ, լուսաւորութեամբ եւ ոճի պարզութեամբ:

«Սիմֆոնիայի հայր»[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հայտընի ստորագրութիւնը` di me giuseppe Haydn ("Ինձմէ Ժոզէֆ Հայտըն")։ Ան ստորագրած է իտալերէն, քանի որ այդ լեզուն յաճախ կ'օգտագործէ աշխատանքի ընթացքին։ Հայտընը ճանչցուեցաւ իբրեւ Սիմֆոնիայի Հայր։ Իրմէ առաջ գրուած են սիմֆոնիաներ, բայց Հայտընը հանդիսացաւ սոնաթա-սիմֆոնիկ տեսակի ստեղծողը՝

  • I մաս - սոնաթ, ալեկրօ:
  • II մաս - Andante՝ դանդաղ մաս, կ'արտայայտէ քնարական տրամադրութիւն։
  • III մաս - մենուեթ (18-րդ դարու սիրուած ստեղծագործութիւն)։
  • IV մաս - ֆինալ՝ արագ թեմբով, որ ստեղծագործութեան լաւատես աւարտն է։

Այսպէս կառուցած են սիմֆոնիան նաեւ Հայտընի ժամանակակիցներ՝ Մոցարթը եւ Պեթհովենը։

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • «Երաժշտութիւն, Պատմութիւն Եւ Տեսութիւն», Նարդուհի Էքիզեան-Մարկոսեան, Պէյրութ 2017, էջ 35:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
  2. 2,0 2,1 Knapp R. L., H.C. Robbins Landon, Geiringer K. Encyclopædia Britannica
  3. 3,0 3,1 Internet Broadway Database — 2000.
  4. 4,0 4,1 4,2 f. h. Joseph Haydn // Encyclopædia Britannica: dictionary of arts, sciences, and general literature — 9 — 1875. — հատոր XI. — է. 538–541.
  5. W. H. Ha. Haydn, Franz Joseph // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 13. — P. 109–111.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Dr. Constant v. Wurzbach Haydn, Franz Joseph // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt habenWien: 1856. — հատոր 8. — S. 108.
  7. 7,0 7,1 Гайднъ // Энциклопедический лексиконСПб.: 1838. — Т. 13. — С. 102–103.
  8. 8,0 8,1 Archivio Storico Ricordi — 1808.

Արտաքին Յղումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]