Եէնիճէ

Գիւղաքաղաք
Եէնիճէ
Երկիր	Թուրքիա
ԲԾՄ	380±1 մեթր
Ժամային գօտի	UTC+3։00

Եէնիճէ, զուտ հայաբնակ գիւղաքաղաք (Նահիյէ), կը գտնուէր Թուրքիոյ կուսակալանիստ քաղաք՝ Պրուսայէն դէպի հարաւ հինգ ժամ հառաւորութեամբ. Ողիմպոս լերան արեւելակողման ստորոսը եւ ենթակայ Իյնէկէօլ գաւառակին:

Եէնիճէն կը բաղկանար 1550 Հայ Լուսաւորչական եւ 40 Հայ Բողոքական տուներէ, ընդամէնը 10.050 բնակչութեամբ: Ունէր Ս. Յակոբ անուն քարուկիր եկեղեցի մը, մեծցուած եւ վերանորոգուած 1807 թուին: Քահանայից թիւը կ’ըլլար 4-6: Հայ Բողոքականները ուէին ժողովարան մը, որուն վարի յարկը վարժարան էր: Հին Յայսմաւուրքի մը լուսանցքին վրայ արձանագրուածէն հասկցուած էր որ Եէնիճէի հայութիւնը Կարնոյ կողմերէն գաղթած էր հոս, 1460-ական թուականներուն, ըլլալով նաեւ ամբողջութեամբ հայախօս՝ նկատուած էր որ լեզուի տեսակէտով աւելի մօտ էր Կարնոյ՝ քան ուրիշ վայրերու հայ բարբառին:

Եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ կը բարձրանար ընդարձակ եւ երկյարկանի վարժարանը, որ կառուցուած ըլլալով Պրուսայի Տ. Բարթողիմէոս Զամչեանի առաջնորդութեան օրով 1881-ին կը յորջորջուէր անոր անուամբ «Բարթուղիմեան վարժարան», շրջափակէն դուրս՝ կար նաեւ մանկապարտէզի շէնքը՝ շինուած 1895-ին: Երկսեռ աշակերտութեան ընդհանուր թիւը կը հասնէր (1915-ին) 750. Իսկ ուսուցչաց թիւը 8-ի: Եկեղեցապատկան կալուածներու շարքին աչքառու էր Ազգային բաղնիքը, կառուցուած «արգեամք ժողովրդեան»: Եէնիճէի հայութիւնը հողատէր եւ կալուածատէր էր, կը զբաղէր երկրագործութեամբ եւ մեծ չափով չերամաբուժութեամբ: Եէնիճէն մեր օրերուն տուած է երկու աչքառու եկեղեցականներ Արտաւազդ Ծ. վրդ. Գալէնտէրեան, Ստեփան վրդ. Գալփագեան: Ասոնցմէ զատ Տոք. Ռուբէն Օհանեան, Լուտեր Պայտարեան եւ այլք:

Եէնիճէի մէջ մետաքսի մանարան գործարանի առաջին հիմնաիկուն եղած է Գառնիկ Պէնտէլեան,40 ճախարակներով (մանճըլըգ) 1889-ին, ատկէ մինչեւ 1900 թուականը՝ 40-80 ճախարակնոց խոշոր գործարաններ կանգնած են Ասատուր Սէթտէրեան, Յակոբ Օհանեան, որուն մէկ փեսան Արսէն Թօփճեան՝ այժմ գործարանատէր ի Խասքօվօ (Պուլկարիա), մհտ. Պետրոս Պուրնազեան եւ մհտ. Գէորգ Թէրզեան:

Եէնիճէի ամբողջ հայութիւնը, բացի 40 տուն բողոքականներէն՝ 6 Օգոստոս 1915-ին տարագրուած է եւ զինադադրէն վերադարձող վերապրոզներու թիւն է ընդ ամէնը 1250 անձ, որոնց կէսը ներկայիս (1938) Պուլկարիա՝ իսկ մնացեալ կէսը ապաստանած են Յունաստան եւ Ֆրանսա:

Աղբիւրներ

• Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1939, Պուքրէշ, Հատոր Դ., էջ 660: