Գարեգին Ա. Քհնյ. Պօղարեան

Գարեգին Ա. Քհնյ. Պօղարեան
Ծնած է	1867
Ծննդավայր	Այնթապ
Մահացած է	2 Փետրուար 1946-ին
Ազգութիւն	Հայ
Կրօնք	Քրիստոնեայ
Ազդած է	Հայ ժողովուրդը
Մասնագիտութիւն	Կրոնաւոր, քահանայ
Ծնողներ	Խաչատուր եւ Հռիփսիմէ
Երեխաներ	Նորայր Յակոբ Գրիգոր Խաչիկ Ադամ-Նորայր Նուպար Հռիփսիմէ

Գարեգին Ա. Քհնյ. Պօղարեան (ծնած է 1867-ին, Այնթապ)

Իր կեանքը

Կենսագրութիւն

Աւաղանի անունով՝ Գրիգոր, որդի Խաչատուրի եւ Հռիփսիմէի ծնած է այնթապցի ծնողքէ, Այնթապ, 1867-ին։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Ազգ. Ներսէսեան Վարժարանի մէկ սենեակին մէջ բացուած Վարդանանց Մեսրոպեան Սանուց Վարժարանը, որ հիմնուածէ Վարդանեան Ընկերութեան նախաձեռնութեամբ։

Դպրոցական կեանքը

Ան կրցած է դպրոց յաճախել միայն հինգ տարիներ՝ 1874-1879։ Կեանքի պայմանները առիթ չեն տուած ուսումը շարունակելու։ Բայց հետագային, ինքնաշխատութեամբ եւ գիշերային դպրոց յաճախելով զօրացուցած է հայերէն եւ թրքերէն լեզուները։ Ան կը մտնէ ազատ ասպարէզ եւ 1883-1893 հետեւած է մանուսայագործութեան (կերպասագործութիւն) ու հետագային դարձած է լաւ արհեստաւոր։ Այս յաջողութիւնը պատճառ եղած է, որ ան պրն. Կարուճ Սերմէնեանի հետ ընկերովի գործի մը ձեռնարկէ։ Սակայն երկու տարիներ ետքը, բաժնուելով դարձած է գրագիր–հաշուապահ Լէյլէկեան եղբայրներու վաճառատան, ուր պաշտօնավարած է մինչեւ 1903 թուական։ Շնորհիւ իր ընթերցանութեան դարձած է իր ժամանակի լուսաւորեալներէն մէկը։ Եւ իրրեւ այդպիսին հետաքրքրուած՝ ազգային-եկեգեցական ու կրթական կեանքով։ Իր գաղափարակիցներուն հետ համախորհուրդ, ան հիմնադիրներէն մին եղած է 1858-ի Թանգարան Ընկերութեան, որ 1863-ին կը դառնայ Ուսումնասիրաց Ընկերութիւն եւ աւելի ուշ ՝ Վարդանանց Ուսումնասիրած Թանգարան եւ հուսկ ուրեմն՝ Վարդանեան Ընկերութիւն։ Հետագային, իր հասակակից երիտասարդներուն հետ ան հիմնած է Վարրանանց Սանուց Միութիւնը, որուն գլխաւոր նպատակը կ՛ըլլայ ճոխացնել Վարդանեան Մատենադարանը։ Ան այս նոյն դպրոցին ծառայած է իբրեւեւ հոգաբարձու եւ գործադիր ժողովի անդամ։ Իսկ հետագային քահանայ ձեռնադրուելէ ետք, եղած է նախագահ նոյն ընկերութեան մինչեւ 1915-ի տարագրութեան օրերը։ Ան իր կեանքի ընկերը ընտրած է այնթապցի Յակոբ Թահթաճեանի դուստրը՝ Սանդուխտ(Եղսա), որուն հետ պսակուած է 19 Դեկտ. 1893-ին Այնթապի մէջ։ Ունեցած է եօթ զաւակներ՝ Նորայր, Յակոբ, Գրիգոր, Խաչիկ, Ադամ-Նորայր, Նուպար եւ Հռիփսիմէ։ Մանչերէն երկուքը՝ Նորայր եւ Յակոբ փոքր տարիքին մահացած են։ Գրիգոր իր ձայնաւոր եւ եկեղեցասէր հօրմէն ստացած է կրօնական եւ ազգային դաստիարակութիւնը, որ զինք կապած է եկեղեցւոյ եւ իբրեւեւ ձայնաւոր դպիր երկար տարիներ ծառայած է անոր։ 1903-ին, հրաժեշտ կու տայ աշխարհական կեանքին, եւ իր բարեկամներու թելադրութեան անսալով, ու գոհացում տալով Վարդանեան Ընկերութեան բուռն փափաքին, երեք այլ քահանայացուներով կը մեկնի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Սիսի դպրեվանքր, հետեւելու համար կրօնական դասընթացքներու եւ ապա ստանալու քահանայական կարգ եւ օծում։ Ան քահանայ ձեռնադրուած է ձեռամբ՝ Աահակ Բ. Խապայեան կաթողիկոսի, Սիսի Մայր եկեղեցւոյ մէջ, 13 Յունուար 1904-ին անուանակոչութեան տօնին, վերակոչուելով Տէր Գարեգին եւ օծակիցներ ունենալով Տ. Մեսրոպ քհնյ, Տէմիրճեան, Տ. Ներսէս քհնյ. Թաւուգճեան եւ Տ. Կարապետ քհնյ. Մղրըպլեան։ Տէր Գարեգին նախ քահանայագործած է իր ծննդավայր Այնթապի մէջ տասնմէկ տարիներ՝ 1904-1915։ Իր Հովուական կեանքի ընթացքին յայտնաբերած է վարչական եւ կազմակերպչական կարողութիւններ։ Ասոր համար կոչուած է ժողովական կեանքի եւ եղած Կրօնական Ժողովի անդամ ու ատենադպիր եւ նոյն Ժողովի տնօրինութեամբ նշանակուած՝ հսկող եւ ապա նախագահ դպրաց դասին։ Ան իրրեւ պատասխանատու՝ կաղմակերպած է դպրաց դասը եւ մասնաւոր աշխատանք տարած դպրաց դասի աճման եւ բարգաւաճման։ Իր սրտին մէջ կարեւոր տեղ գրաւած են ուսումն ու կրթական կեանքը։ Քանի մը տարի կրօնի դասաւանդ ուսուցիչ եղած է Ազգ. Ներսէսեան ու երթասիրաց Աղջկանց Վարժարաններուն մէջ։ Իր կրօնական ու աղգային գործերուն առընթեր, մաս կազմած է Վարդանեան Կրթարանի եւ Կիլիկեան ճեմարանի, ինչպէս նաեւ քանի մը շրջան՝ Ազգ, Հայկանուշեան եւ Ս. Լուսաւորչեան Վարժարաններու հոգաբարձութեանց։ 1909-ի Ատանայի կոտորածէն ետք, ընկերակցութեամբ Տ. Մեսրոպ քհնյ. Տէմիրճեանի, կրօնական առաքելութեամբ այցելած է Հասան-Պէյլի շրջանը, նպաստ բաշխելու եւ հոգեւոր մխիթարութիւն ջամբելու համար տեղւոյն հայ գաղութին։ Ան միութենական կեանքի մօտ ըլլալով, անդամակցած է Հ.Բ.Ը.Միութեան եւ եղած՝ Այնթապի մասնաճիւղի վարչութեան անդամ։ 1915-ի Մեծ եղեռնին, Տէր Գարեդին իր հօտին հետ տարագրուած է Համա եւ ապա Սելիմիէ, ուր հանդիպած է իրեն օծակից Տ. Ներսէս քհնյ, Թաւուգճեանի։ Այդ դժուարին պայմաններուն մէջ, երկու օծակիցներ համագործակցաբար, գեղջկական տան մը մէջ կրօնական արարողութիւններ կատարած են եւ պատարագով ու քարոզախօսութեամբ մխիթարած ութ հազարի հասնող տարագիր բազմութիւն մը։

Գործեր

Իսկ 1916-ին սկսած է եկեղեցականներուն աքսորը։ Սուրիոյ բոլոր շրջաններէն հաւաքուած քսան հոգեւորականներ, որոնց մէջ նաեւ Տէր Գարեգին, աքսորուած են էդովմի Պուսէյրա գիւղը։ Արիւնարբու Թալէաթի հնարած Հիյեէթի Մախսուսիէի (արտասովոր ատեան) խաբեբայ պետերը «Սուրբ երուսաղէմ կը ղրկենք ձեղ» ըսեւով անապատի այդ խուլ անկիւնը քշած են զիրենք։ Սակայն, երուսաղէմ հաստատուած Վեհափառ Սահակ կաթողիկոսի միջնորդութեամբ եւ Տամասկոսի կուսակալին հրամանով՝ կարելի եղած է ազատիլ այդ աքսորէն, ողջ վերադաոնալ Սելիմիէ եւ ապա անգլիական բանակի ժամանումէն ետք հաստատուիլ Համա։ Հետագային, Համայի մէջ, Տէր Գարեգինի ու քանի մր աղգայիններու նախաձեռնութեամբ կարելի եղած է հաստատել Ազգ. Միութիւն, Աղքատախնամի Մարմին եւ Ազգ. Որբանոգ մը ՝ անգլիացիներու օժանդակութեամբ։ Զորս տարիներու տարագրութենէն ետք. Տէր Գարեգին վերադարձած է Այնթապ եւ այս անգամ դիմագրաւած է տագնապի նոր շրջան մը։ Անգլիացիները Այնթապը փոխանցած են ֆրանսացիներուն։ Իսկ Թուրքիոյ մէջ կազմակերպուող քեմալական շարժումը սկսած է փոթորկել մթնոլորտը։ 1920 Ապրիլ 1-ին կր պայթի գոյամարտի կռիւ մը, որուն սարսափը ապրած են Այնթապ հաւաքուած տասնութ հազարէ աւելի հայեր՝ քանի մր հազար որբերով։ Վերապրող քահանաներուն հետ համախորհուրդ. Տէր Գարեգին ջանացած է եկեղեցին բաց պահել եւ աջակից ու ղօրավիգ կանգնիլ Ազգ. միութեան, Զինուորական իշխանութեան եւ Պարենաւորման Մարմնին։ Տէր Ներսէս քհնյ. Թաւուգճեանի Հալէպ մեկնումէն ետք, ան վարածէ Ազգ, Միութեան, Թաղական Խորհուրդի նախագահութիւնր եւ իրեն վիճակուած է նաեւ գոյամարտի տարիներու հաշուապահութիւնը։ Երբ ֆրանսացիները քաշուած են այնտեղէն, քաղաքը պարպուած է։ Իր ու Տէր Ներսէս քհնյ. Պապայեանի եւ այլ ագգայիններու հետ միասնաբար, Ս. Աստուածածին Եկեղեցուոյ բոլոր արժէքաւոր գիրքերն ու սպասները Հալէպ փոխադրած են։ Իսկ 1922-ին, Տէր Գարեգին եւս իր պաշտօնակիցին հետ վերջնականապէս Հալէպ տեղափոխուած է։ Կարճ ժամանակ մը ետք, 1923-ին, Վեհափառ Սահակ Բ. կաթողիկոսի տնօրինութեամբ, Տէր Գարեգին ընտանեօք փոխադրուած է Լիրանան ու հոգեւոր հովիւ նշանակուած՝ Ճիւնիի եւ շրջակայքի Հայ ընտանիքներուն, որոնք Պէյրութէն Թրիփոլի տարածուող ծուվեզերեայ տասի մօտ գիւղերու եւ աւաններու մէջ բնակութիւն հաստատած էին։ Իր քահանայագործութեան ընթացքին, իր նախաձեռնութեամբ եւ ագգայիններու ջանքերով ու ամերիկահայ բարեսէրներու նիւթական օժանդակութեւամբ՝ ճիւնիի եւ Ղագիրի շրջանները ունեցած են իրենց սեփական եկեղեցիներն ու դպրոցները։ Այս շրջաններուն մէջ երեք տարիներու հովուական ծառայութենէ ետք, Հալէպի ծխական ժողովուրդին ու այնթապցի հայրենակիցներու հրաւէրով, ան տեղափոխուած է Հալէպ, 1925-ին։ Բերիոյ Թեմի Առաջնորդ՝ Տ. Արտաւազդ եպս. Սիւրմէեանի եւ Կրօնական Ժողովի տնօրինութեամբ՝ Տէր Գարեգին հոգեւոր հովիւ նշանակուած է գէմբի Ս. Խաչ եկեղեցւոյ եւ երեք տարիներ ծառայած է այդ եկեղեցւայ ծխական ժողովուրդին՝ օգտակար դառնալով եկեղեցւոյ նորոգութեան եւ բարեզարդման աշխատանքներուն։ 1927-ին, մասնակցած է «Եփրատ» թերթի հիմնումին համար Ազգ. Առաջնորդարանի մէջ տարուած աշխատանրներուն ու խորհրդակցական ժողովներուն եւ ապա դարձած Հրատ. Ընկերութեան հիմնադիր անդամներէն մէկը։ 1928-ին, Առաջնորդ Սրբազան Հօր հաւանութեամբ՝ ան տեղափոխուած է Ս. Աստուածածին եկեղեցի եւ հոգեւոր հովիւ նշանակուած իր հայրենակից ծխական ժողովուրդին, իրեն պաշտօնակից ունենալով Տ. Ներսէս Ա. քհնյ. Թաւուգճեանն ու Տ. Ներսէս քհնյ. Պապայեանը։

Հիւանդութիւն

Ան երկա՜ր տարիներու տառապանքէն յոգնած ու սպառած է։ 1933-ի Ծաղկազարդի տօնին, առաւօտեան ժամերգութեան ընթացքին, ան յանկարծ ուղեղային կաթուած մը կ՚ունենայ եւ կը կորսնցնէ իր մտքի առողջութիւնը։ Այդ թուականէն սկսեալ, դադրած է պատարագելէ։ Այնուհետեւ իր միակ մխիթարութիւնը եղած է, որ այդ հիւանդ վիճակով կարողութիւն ունենայ առաւօտեան եւ երեկոյեան ժամերգութեան ներկայ ըլլալու, աղօթելու եւ երբեմն ալ իր ծուխերուն այցելելու։ Առ ի գնահատանք տարիներու իր բարւոք ծառայութեան եւ անխոնջ աշխատանքին, 1933-ին, Սահակ Բ. Խապայեան Կաթողիկոս շնորհած է իրեն Ծաղկեայ սեւ փիյոն կրելու իրաւունք։ 1934-ին, ստացած է Աւագութեան պատիւ եւ տիտղոս Բաբգէն Աթոռակից կաթողիկոսէն։

Մահը

Վախճանած Է 12 Փետրուար 1946-ին, Հալէպ։ Թաղման կարգն ու վերջին օծումը կատարուած է ձեռամբ՝ Գերպ. Տ. Խորէն Ծ. Վրդ. Բարոյեանի (Առաջնորդական Փոխանորդ ճէղիրէի եւ ապա կաթողիկոս Մեծի Տանն կիլիկիոյ), Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ, 14 Փետրուարին, Տեառնընդառաջի օրը։ Մարմինը ամփոփուած է Հայոց Ազգ. Գերեզմանատան մէջ։