Ապազ

Ապազ կամ ապազի, վրացական արծաթէ մետաղադրամ, որ սկզբնապէս հատուած է պարսկական ապպասիի օրինակով:

Ստեղծուած է Վրաստանի՝ Պարսկաստանէն անկախանալու ժամանակ եւ սկզբնապէս ունեցած է ապպասի անուանումը՝ Ապաս Առաջինի պատիւը, որ սկսած է նման մետաղադրամներու հատումը: Հատումը սկսելէն ետք եւ մինչեւ Ռուսիոյ հետ միացումը վրացական մետաղադրամներու վրայ բոլոր գրութիւնները կ'ըլլային պարսկերէնով, մետաղադրամներուն մէկ մասին վրայ կային կրկնակի գրութիւններ՝ վրացերէնով եւ պարսկերէնով: Իւրաքանչիւր մետաղադրամի վրայ կը գրուէր պարսկական շահի անունը:

Քարթլի-Կախեթի թագաւորութեան ստեղծումէն եւ Կէորկինակի պայմանագիրի կնքումէն ետք Էքաթերինա Բ.ը Իրաքլի Բ.ին լիազօրեց հատել իր նկարով, ինչպէս նաեւ Քարթլիի, Կախեթի մարզի եւ Ռուսիոյ զինանշաններով մետաղադրամներ: Այդ իրաունքը իրագործուեցաւ մասնակիօրէն եւ միայն պղինձէ պիսթիներու վրայ: Այդ ժամանակ Վրաստանի մէջ տարածուած էր Իրանի դրամական համակարգը:

1 ապազը հաւասար էր 2 մահմուտիի կամ 4 շաուրամի կամ 10 պիսթիի կամ 40 պուլիի:

Իրաքլի Բ.ի մահէն ետք մետաղադրամերու հատումը գրեթէ վերացաւ: Զայն վերսկսաւ Թիֆլիսի մէջ միայն Վրաստանի եւ Ռուսիոյ վերամիաւորումէն ետք: Որոշուեցաւ, որ Ռուսիայէն մետաղադրամներ տանիլը շահաւոր չէ եւ այդ իսկ պատճառով սկսան կազմակերպել դրամահատարան Թիֆլիսի մէջ: Նոր կազմակերպման համար ծախսուեցաւ 5350 ռուբլի: Դրամահատարանի բացման համար հատուեցաւ մետալ, որ կը թուագրուէր 15 Սեպտեմբեր, 1804 թուականով, պատրաստուած՝ ոսկիով եւ արծաթով:

Դրամական համակարգի հիմքը կը կազմէր ապազը: Մէկ ապազը կը պարունակէր 10 պիսթի: Նոր ապազը (3,155 կրամ) քիչ մը աւելի ծանր էր հին պարսկական ապազէն (3 կրամ), բայց վերջինիս ընտրանքը աւելի բարձր էր քան վրացականինը: Այդպէս, նոր ռուսական ապազները կը համապատասխանէին հին պարսկական համակարգին:

Կը հատուէին երեք պարբեր արժողութեամբ ապազներ՝ կրկնակի ապազ, ապազ եւ կիսաապազ:Մետաղադրամներու արժողութիւնը կը նշուէր վրացական թուանշաններով՝ պարսկական աւանդոյթին համաձայն՝ տինարներով: Կրկնակի ապազին վրայ կը գրուէր 400 թիւը (տինար), ապազի վրայ՝ 200, կիսաապազի վրայ՝ 100:

Մետաղադրամի դիմայի մասի վերը կը զետեղուէր Թիֆլիսի պատկերանիշը՝ քարէ ատամնաւոր թագ, մետաղադրամի կեդրոնէն ներքեւ՝ Թիֆլիսի գրութիւնը: Ամենաներքեւը, կը զետեղուէր արմաւելիի եւ ձիթենիի ճիւղերու միահիւսումը:

Մետաղադրամին միւս երեսը՝ ետեւը կը նշուէր արժողութիւնը՝ վրացական թուանշաններով: Մետաղադրամի կեդրոնը՝ վրացական արծաթ գրութիւնը: Երկրորդ «տետրի» (սպիտակ) բառը երկակի իմաստ ունէր դրամական գործին մէջ.

1. սպիտակ մետաղ, այսինքն՝ արծափ,
2. ինչ որ միջնադարեան դրամական միաւոր:

Այժմու տետրի մետաղադրամի անունը կը ծագի այստեղէն: Ետեւի գրութեան տակ կը նշուէր տարեթիւը վրացական տարերով, իսկ ամենատակը ռուսերէն տառերով կը նշէին դրոմանիշները:

Մետաղադրամներու հատումը Վրաստանի ռուսական կառավարութեան կողմէ եւս ոչ շահաւէտ համարուեցաւ եւ շուտով՝ 14 Օգոստոս 1835-ին, որոշուեցաւ փակել Թիֆլիսի դրամահատարանը եւ շրջանառութենէն հանել վրացական մետաղադրամները:

Տէս նաեւ

• Ապպասի
• Պիսթի (մետաղադրամ)
• Լարի
• Տետրի

Գրականութիւն

• Էւկէնի Փախոմով «Վրաստանի մետաղադրամներ» - Մեցնիերեպա, Թիֆլիս, 1970:
• Կէորկի Միխայլովիչ «Ռուսական մետաղադրամներու կորպուս»: Հատոր 11 - «Ռուսական մետաղադրամներ՝ հատուած Պրուսիոյ, Վրաստանի, Լեհաստանի եւ Ֆինլանտայի համար»: