Իտալերէն

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Լեզու արւմտ.

Իտալերէնը (իտալ.՝ Italiano [իթալեանօ] ) կը պատկանի Հնդեւրոպական լեզուներու ընտանիքի ռոմանական լեզուներու արեւմտաիտալական լեզուախումբին։ Իտալերէն կը խօսին աշխարհի վրայ 61 միլիոն մարդ^[1]։ Իտալերէնը պետական լեզուն է Իտալիոյ, Զուիցերիոյ, Սան Մարինոյի, Սլովենիոյ, Վատիկանի եւ Իսթրիա կոմսութեան մէջ (Խրուաթիա)։ Ըստ աշխարհի լեզուներու դասակարգման՝ իտալերէնը 21-րդն է^[1]։

Այբուբենը Եւ Գիրը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Թէեւ իտալերէնի այբուբենը ունի 21 տառ՝ 16 բաղաձայն եւ 5 ձայնաւոր, սակայն կը ցուցադրուի 26 տառ, որոնցմէ վերջին 5-ը կ'օգտագործուին արտասահմանեան ծագում ունեցող բառերուն մէջ եւ չեն պատկանիր իտալերէն լեզուի այբուբենին։

Տառ	Արտասանութիւն	Իտալերէն անուանում	Հայերէն անուանում
A a	{a}	a	ա
B b	{b}	bi	պի
C c	{k} {tʃ}	ci	չի
D d	{d}	di	տի
E e	{e}	e	է
F f	{f}	effe	էֆֆէ
G g	{g} {dj}	gi	ճի
H h	չ'արտասանուիր	acca	ակկա
I i	{i}	i	ի
L l	{l}	elle	էլլէ
M m	{m}	emme	էմմէ
N n	{n}	enne	էննէ
O o	{o}	o	օ
P p	{p}	pi	փի
Q q	միայն {qu] տառակապակցութեան պարագային {ku}	cu	քու
R r	{r}	erre	էռռէ
S s	{s} {z}	esse	էսսէ
T t	{t}	ti	թի
U u	{u}	u	ու
V v	{v}	vi	վի
Z z	{dz} {ts}	zeta	ձետա
Միայն օտար ծագումով բառերու պարագային
W w	{v}	doppia vi	տոփփիա վի
X x	{ks}	ics	իքս
Y y	{i} {j}	i greca	ի կրեքա
K k	{k}	kappa	քափփա
J j	{j}	i lunga	ի լունկա

Հնչիւնները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ձայնաւորները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Իտալերէն լեզուին մէջ ձայնավորները 5 հատ են՝

Տառ	Արտասանությիւն	Հայերէն արտասանութիւն
a	{a}	ա
e	{e}	է
i	{i}	ի
o	{o}	օ
u	{u}	ու

Բաղաձայնները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Իտալերէն լեզուին մէջ բաղաձայնները թիւով 16 են՝

B, C, D, F, G, H, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, Z.

C տառը՝ a, o, u ձայնաւորներէն եւ բաղաձայններէն առաջ կ'արտասանուի {k}(կ)։

Օրինակ՝

cane {քանէ} (շուն),

colore {քոլորէ} (գոյն),

cuore {քուորէ} (սիրտ),

clamore {քլամորէ} (աղմուկ, աղաղակ),

crudele {քրուտելէ} (դաժան)։

C տառը՝ i, e ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {tʃ} (չ)։

Օրինակ՝

cielo {չիելօ} (երկինք),

dolce {տոլչէ} (քաղցր),

cena {չենա} (ընթրիք),

facile {ֆաչիլէ} (հեշտ),

cinema {չինեմա} (շարժապատկեր)։

G տառը՝ a, o, u ձայնաւորներէն եւ բաղաձայններէն առաջ կ'արտասանուի {g}(կ)։

Օրինակ՝

gatto {կաթթօ} (կատու),

gola {կոլա} (կոկորդ),

gusto {կուսթօ} (համ),

greco {կրեքօ} (յոյն),

grigio {կրիճիօ} (մոխրագոյն)։

G տառը՝ e, i ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {dj}(ճ)։

Օրինակ՝

gelato {ճելաթօ} (պաղպաղակ),

giorno {ճիորնօ} (օր),

giallo {ճիալլօ} (դեղին),

gente {ճենթէ} (ժողովուրդ, մարդիկ)։

GN տառակապակցութիւնը կ'արտասանուի {նի}։

Օրինակ՝

gnomo {նիոմօ} (գաճաճ),

agnello {անիելլօ} (գառ),

ogni {օնիի} (իւրաքանչիւր),

sogno {սոնիօ} (քուն)։

GLI տառակապակցութիւնը կ'արտասանուի {լի}։

Օրինակ՝

figlio {ֆիլիօ} (որդի),

voglia {վոլիա} (ցանկութիւն),

aglio {ալիօ} (սխտոր),

biglietto {բիլիեթթօ} (տոմս)։

Իտալերէնին մէջ H տառը չունի հնչիւն, երբ h տառը կը գրուի c կամ g տառէն ետք, որուն կը յաջորդէ e կամ i ձայնաւորը ապա c կամ g տառը կ'արտասանուի {ք}, {կ}։

Օրինակ՝

chilo {քիլօ} (քիլօկրամ),

ghiaccio {կիաչչիօ} (սառոյց)։

H տառը կ'օգտագործուի նաեւ avere - ունենալ օժանդակ բայի ներկայ ժամանակի մէջ խոնարհուած որոշ դէմքերու մէջ։

ho {օ} ես ունիմ,

hai {այ} դուն ունիս,

ha {ա} ան ունի,

hanno {աննօ} մենք ունինք։

SC տառակապակցութիւնը a, o, u ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {սք}։

Օրինակ՝

scala {սքալա} (աստիճան),

scuola {սքուոլա} (դպրոց),

scopo {սքոփօ} (նպատակ)։

SC տառակապակցութիւնը e, i ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {շ}։

Օրինակ՝

scegliere {շելիերէ} (ընտրել),

scienza {շենցա} (գիտութիւն)։

S տառը երբ կը գտնուի երկու ձայնաւորներու միջեւ կ'արտասանուի {զ}, սակայն երբ երկու ձայնաւորներու միջեւ կը գրուի երկու SS կ'արտասանուի {ս}։

Օրինակ՝

casa {քազա} (տուն),

cosa {քոզա} (ինչ)։

passare {փասսարէ} (անցնել),

bassare {պասսարէ} (իջեցնել)։

S տառը հետեւեալ բաղաձայններէն առաջ b, d, g, l, m, n, r, v նոյնպէս կ'արտասանուի {զ}։

Օրինակ՝

sdegno {զտենիօ} (զայրոյթ),

snello {զնելլօ} (բարակ),

svago {զվակօ} (զուարճանք)։

Քերականութիւնը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Իտալերէն լեզուն ունի 2 սեռ՝ արական եւ իգական, 2 յօդ՝ անորոշ եւ որոշեալ, 15 ժամանակաձեւ՝ սահմանական եղանակ 8 ( indicativo ), ստորադասական եղանակ 4 ( congiuntivo ), պայմանական եղանակ 2 ( condizionale ), հրամայական եղանակ 1 ( imperativo )։

Անկատար Ներկայ / Presente Indicativo[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Անկատար ներկայ (սահմանական ներկայ) ժամանակը ցոյց կու տայ խօսելու ժամանակ կատարուող գործողութիւնը։

Իտալերէն լեզուին մէջ բայերը կը բաժնուին 3 խումբի.-

I խումբ	որոնք ունին - are վերջաւորութիւն	parlare - խօսիլ
II խումբ	որոնք ունին - ere վերջաւորութիւն	credere - հաւատալ
III խումբ	որոնք ունին - ire վերջաւորութիւն	sentire - լսել, զգալ

Սահմանական ներկայ ժամանակը կանոնաւոր բայերու պարագային կը կազմուի աւելցնելով բայի արմատին հետեւեալ վերջաւորութիւնները՝

ARE	ERE	IRE
PARLARE	CREDERE	SENTIRE
parlo - կը խօսիմ	credo - կը հաւատամ	sento - կը լսեմ
parli - կը խօսիս	credi - կը հաւատաս	senti - կը լսես
parla - կը խօսի	crede - կը հաւատայ	sente - կը լսէ
parliamo - կը խօսինք	crediamo - կը հաւատանք	sentiamo - կը լսենք
parlate - կը խօսիք	credete - կը հաւատաք	sentite - կը լսէք
parlano - կը խօսին	credono - կը հաւատան	sentono - կը լսեն

Սահմանական Անցեալ Passato Prossimo[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սահմանական անցեալ ժամանակը ցոյց կու տայ ներկայ ժամանակակէտէ մը առաջ կատարուած, աւարտած գործողութիւն։ Կը կազմուի avere կամ essere օժանդակ բայի ներկայ ձեւով եւ վաղակատար դերբայով ( parl - ato, cred - uto, sent - ito)։