«Լիթուանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
No edit summary |
|||
Տող 113. | Տող 113. | ||
Լիթուանիոյ հիմնական բնակիչները լիթուանացիներն են։ |
Լիթուանիոյ հիմնական բնակիչները լիթուանացիներն են։ |
||
== Պատմութիւն == |
== Պատմութիւն == |
||
⚫ | |||
Առանձին տեղերում պալթեան ցեղերով բնակեցուած լինելով 1230-ականներուն Լիթուանիոյ հողերը միաւորուեցան Մինտաուկասին կողմէ, ով թագադրուեցաւ 1253 Յուլիս 6ին:<ref name="voruta2001"> <small>([[Լիթուաներէն]]) Tomas Baranauskas. [http://www.voruta.lt/lietuvos-karalystei-%E2%80%93-750/ Lietuvos karalystei – 750]. 2001.</small></ref> Անոր սպանութենէն ետք 1263-ին հեթանոսական Լիթուանիան թիրախ կը հանդիսանար թեւթոնական Ասպետներու եւ Լիվոնեան Օրտերի խաչակիրներու արշաւանքներուն համար: Չնայած անոնց տասնամեակներով ըրած ավերումները, Լիթուանիոյ Մեծ Դքսութիւնը արագ ընդլայնուեցաւ ներառելով նախկին սլավոնական Քիեւեան Ռուսիոյ իշխանապետութիւնը: |
Առանձին տեղերում պալթեան ցեղերով բնակեցուած լինելով 1230-ականներուն Լիթուանիոյ հողերը միաւորուեցան Մինտաուկասին կողմէ, ով թագադրուեցաւ 1253 Յուլիս 6ին:<ref name="voruta2001"> <small>([[Լիթուաներէն]]) Tomas Baranauskas. [http://www.voruta.lt/lietuvos-karalystei-%E2%80%93-750/ Lietuvos karalystei – 750]. 2001.</small></ref> Անոր սպանութենէն ետք 1263-ին հեթանոսական Լիթուանիան թիրախ կը հանդիսանար թեւթոնական Ասպետներու եւ Լիվոնեան Օրտերի խաչակիրներու արշաւանքներուն համար: Չնայած անոնց տասնամեակներով ըրած ավերումները, Լիթուանիոյ Մեծ Դքսութիւնը արագ ընդլայնուեցաւ ներառելով նախկին սլավոնական Քիեւեան Ռուսիոյ իշխանապետութիւնը: |
||
⚫ | |||
14<sup>րդ</sup> դարու կողմը Լիթուանիան Եւրոպայի խոշորագոյն երկիրը եղած է եւ կ'ընդգրկէր ներկայիս [[Պելարուս]]ը, [[Ուքրաինա]]ն եւ [[Լեհաստան]]ի ու [[Հին Ռուսիա|Ռուսիոյ]] մասերը: Արեւմուտքի եւ արեւելքի միջեւ աշխարհաքաղաքական դիրքով կ'որոշուէր Լիթուանիոյ Դքսութեան բազմամշակութային եւ բազմադաւանանքային բնոյթը: Ղեկավար վերնախաւը կը ցուցաբերէր կրօնական հանդուրժողականութիւն եւ պաշտօնական փաստաթղթերուն համար սլավոնական լեզուն կը գործածուէր որպէս լատիներէնի օժանդակ լեզու:<br /> |
14<sup>րդ</sup> դարու կողմը Լիթուանիան Եւրոպայի խոշորագոյն երկիրը եղած է եւ կ'ընդգրկէր ներկայիս [[Պելարուս]]ը, [[Ուքրաինա]]ն եւ [[Լեհաստան]]ի ու [[Հին Ռուսիա|Ռուսիոյ]] մասերը: Արեւմուտքի եւ արեւելքի միջեւ աշխարհաքաղաքական դիրքով կ'որոշուէր Լիթուանիոյ Դքսութեան բազմամշակութային եւ բազմադաւանանքային բնոյթը: Ղեկավար վերնախաւը կը ցուցաբերէր կրօնական հանդուրժողականութիւն եւ պաշտօնական փաստաթղթերուն համար սլավոնական լեզուն կը գործածուէր որպէս լատիներէնի օժանդակ լեզու:<br /> |
||
1385-ին Մեծն Դուքս Եոկայլան լեհերուն կողմէ առաջարկուեցաւ դառնալ իրենց թագաւոր: Եոկայլան ձեռնամուխ եղաւ Լիթուանիոյ քրիստոնէացմանը եւ հիմնեցաւ Լեհաստանի եւ Լիթուանիւյ միասնական կառաւարումը: Ան կ'ենթադրէր, որ Եւրոպայի վերջին հեթանոսական տարածք Լիթուանիան պիտի դառնայ քրիստոնէական:<br /> |
1385-ին Մեծն Դուքս Եոկայլան լեհերուն կողմէ առաջարկուեցաւ դառնալ իրենց թագաւոր: Եոկայլան ձեռնամուխ եղաւ Լիթուանիոյ քրիստոնէացմանը եւ հիմնեցաւ Լեհաստանի եւ Լիթուանիւյ միասնական կառաւարումը: Ան կ'ենթադրէր, որ Եւրոպայի վերջին հեթանոսական տարածք Լիթուանիան պիտի դառնայ քրիստոնէական:<br /> |
||
Տող 122. | Տող 123. | ||
Լիթուանիոյ տարածքի մեծ մասը անցաւ Ռուսիոյ Կայսրութեան տիրապետութեանը: 1831-ի եւ 1863-ի անյաջող ապստամբութիւններէ ետք ցարական պաշտօնեաները սկսեցան ռուսականացման քաղաքականութիւն: Անոնք արգելեցին լիթուանական մամուլը, փակեցին մշակոյթի եւ կրթական հաստատութիւնները եւ Լիթուանիան դարձրեցին վարչական երկրամաս: |
Լիթուանիոյ տարածքի մեծ մասը անցաւ Ռուսիոյ Կայսրութեան տիրապետութեանը: 1831-ի եւ 1863-ի անյաջող ապստամբութիւններէ ետք ցարական պաշտօնեաները սկսեցան ռուսականացման քաղաքականութիւն: Անոնք արգելեցին լիթուանական մամուլը, փակեցին մշակոյթի եւ կրթական հաստատութիւնները եւ Լիթուանիան դարձրեցին վարչական երկրամաս: |
||
<br /> |
<br /> |
||
=== 20<sup>րդ</sup> Եւ 21<sup>րդ</sup> |
=== 20<sup>րդ</sup> Եւ 21<sup>րդ</sup> Դարեր === |
||
[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ]]ի ժամանակ 1918 թուականի Փետրուար 16ին Լիթուանիոյ Խորհուրդը հռչակեցաւ Լիթուանիոյ անկախութիւնը եւ Լիթուանիոյ պետականութեան վերականգնումը: 1920 Հոկտեմբեր ամսուան Լեհաստանը գրաւեցաւ Լիթուանիոյ պատմական մայրաքաղաք Վիլնիւսը: Հետագայ 19 տարիներին երկիրին մայրաքաղաքը ժամանակաւորապէս դարձաւ Քաունասը: 1923-ին ձեռք բերուած Կլայփետայի երկրամասը 1939-ին Լիթուանիան զիջեցաւ Գերմանիոյ: Երկու պատերազմներու միջեւ եղած ժամանակը երկիրը կը կառավարէր 1926-ին իշխանութեան եկած Անթանաս Սմեթոնայի կուսակցութիւնը:<br /> |
[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ]]ի ժամանակ 1918 թուականի Փետրուար 16ին Լիթուանիոյ Խորհուրդը հռչակեցաւ Լիթուանիոյ անկախութիւնը եւ Լիթուանիոյ պետականութեան վերականգնումը: 1920 Հոկտեմբեր ամսուան Լեհաստանը գրաւեցաւ Լիթուանիոյ պատմական մայրաքաղաք Վիլնիւսը: Հետագայ 19 տարիներին երկիրին մայրաքաղաքը ժամանակաւորապէս դարձաւ Քաունասը: 1923-ին ձեռք բերուած Կլայփետայի երկրամասը 1939-ին Լիթուանիան զիջեցաւ Գերմանիոյ: Երկու պատերազմներու միջեւ եղած ժամանակը երկիրը կը կառավարէր 1926-ին իշխանութեան եկած Անթանաս Սմեթոնայի կուսակցութիւնը:<br /> |
||
1939-ին Լեհաստան ներխուժած Խորհրդային Միութիւնը Վիլնիւսը վերադարցուց Լիթուանիան: Զաւթումէն հետեւեցան լիթուացիներու զանգուածային ձերբակալութիւնները եւ աքսորները, որոնց թիւը 34 000-ի հասած էր: <br /> |
1939-ին Լեհաստան ներխուժած Խորհրդային Միութիւնը Վիլնիւսը վերադարցուց Լիթուանիան: Զաւթումէն հետեւեցան լիթուացիներու զանգուածային ձերբակալութիւնները եւ աքսորները, որոնց թիւը 34 000-ի հասած էր: <br /> |
||
Տարի մը անց երկիրը զաւթեցաւ նազիսթական Գերմանիան եւ անմիջապէս սկսուեցաւ հրէաներու կոտորածը, 1941 Դեկտեմբերի 1ի դրութեամբ սպաննուեցան 190 000 հրէաներ: Սպաննուեցան նաեւ լիթուանացի մտաւորականներ, բարձրաստիճան զինուորականներ եւ գնչուներ:<br /> |
Տարի մը անց երկիրը զաւթեցաւ նազիսթական Գերմանիան եւ անմիջապէս սկսուեցաւ հրէաներու կոտորածը, 1941 Դեկտեմբերի 1ի դրութեամբ սպաննուեցան 190 000 հրէաներ: Սպաննուեցան նաեւ լիթուանացի մտաւորականներ, բարձրաստիճան զինուորականներ եւ գնչուներ:<br /> |
||
== Պետութեան Կառուցուածքը == |
== Պետութեան Կառուցուածքը == |
||
⚫ | |||
Լիթուանիան խորհրդարանային հանրապետութիւն է, նախագահականին բնորոշ գիծերով: Համաժողովրդականօրէն ընտրուած նախագահին իրաւասութեան ժամկէտը հինգ տարի է: Ներկայիս նախագահը 2009-ին ընտրուած եւ 2014-ին վերընտրուած Տարիա Կրիպաուսքայթէն է:<br /> |
Լիթուանիան խորհրդարանային հանրապետութիւն է, նախագահականին բնորոշ գիծերով: Համաժողովրդականօրէն ընտրուած նախագահին իրաւասութեան ժամկէտը հինգ տարի է: Ներկայիս նախագահը 2009-ին ընտրուած եւ 2014-ին վերընտրուած Տարիա Կրիպաուսքայթէն է:<br /> |
||
<br /> |
|||
⚫ | |||
Երկիրին խորհրդարանը կը համարուէ Սեյմասը՝ 141 տեղերով: Պատգամավորներէն 71-ը կը ընտրուէն մեծամասնական ցանկով, մնացած 70-ը՝ համամասնական-ցանկային համակարգով չորս տարի ժամկէտով: |
Երկիրին խորհրդարանը կը համարուէ Սեյմասը՝ 141 տեղերով: Պատգամավորներէն 71-ը կը ընտրուէն մեծամասնական ցանկով, մնացած 70-ը՝ համամասնական-ցանկային համակարգով չորս տարի ժամկէտով: |
||
<br /> |
<br /> |
||
== Վարչա-Տարածքային Բաժանումը == |
|||
{{Image label begin|պատկեր=Apskritis of Lithuania.png|լայնություն={{{լայնություն|1000}}}|տեղավորում={{{տեղավորում|none}}}}} |
|||
{{Image label small|x=-27.0|y=-100.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>[[Պատկեր:Klaipeda County coA.png|36px]]<br />Քլայփետայի <br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-90.0|y=-50.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Թելշիայի<br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-140.0|y=-200.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Մարիեամփոլէի<br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-285.0|y=-110.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Ութենայի <br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-280.0|y=-210.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Վիլնիւսի <br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-240.0|y=-70.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Փանեւեժիսի<br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-150.0|y=-75.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Շիանլիայի<br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-90.0|y=-136.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Թաուրեկեի<br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-200.0|y=-260.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Ալիթուսի<br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label small|x=-205.0|y=-160.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Քաունասի<br />մարզ</center>}} |
|||
{{Image label|x=-0.0|y=-145.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text=<center>Պալթեան <br />Ծով</center>}} |
|||
{{Image label|x=-90.0|y=-260.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text='''[[Հայաստան|<span style="color: #a6997b;">Լեհաստան</span>]]'''}} |
|||
{{Image label|x=-345.0|y=-222.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text='''[[Ադրբեջան|<span style="color: #a6997b;">Պելարուս</span>]]'''}} |
|||
{{Image label|x=-340.0|y=-40.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text='''<span style="color: #a6997b;">[[Լաթվիա]]</span>'''}} |
|||
{{Image label|x=-30.0|y=-180.0|scale={{{լայնություն|-1}}}|text='''[[Թուրքիա|<span style="color: #a6997b;">Ռուսիոյ<br />Դաշնութիւն</span>]]'''}} |
|||
{{Image label end}} |
|||
== Հարեւան Երկիրները == |
== Հարեւան Երկիրները == |
||
{{Հարեւան Երկիրներ |
{{Հարեւան Երկիրներ |
09:33, 10 Ապրիլ 2016-ի տարբերակ
Կաղապար:Տեղեկաքարտ Երկիր (արեւմտահայերէն)
Լիթուանիա (լիթուաներէն` Lietuvos Respublika), պաշտօնապէս Լիթուանիոյ Հանրապետութիւն` երկիր մըն է Արեւելեան Եւրոպային մէջ[1]:
Երկիրին մէջ կ'ապրի 3 մլն մարդ։ Կը գտնուէ Պալթեան Ծովուն ափը։ Սահմանակից է Լաթվիոյ, Պելառուսիոյ, Ռուսիոյ եւ Լեհաստանին: Տարածքը` 65.2 հզր. քմ²:
Լիթուանիոյ հիմնական բնակիչները լիթուանացիներն են։
Պատմութիւն
Առանձին տեղերում պալթեան ցեղերով բնակեցուած լինելով 1230-ականներուն Լիթուանիոյ հողերը միաւորուեցան Մինտաուկասին կողմէ, ով թագադրուեցաւ 1253 Յուլիս 6ին:[2] Անոր սպանութենէն ետք 1263-ին հեթանոսական Լիթուանիան թիրախ կը հանդիսանար թեւթոնական Ասպետներու եւ Լիվոնեան Օրտերի խաչակիրներու արշաւանքներուն համար: Չնայած անոնց տասնամեակներով ըրած ավերումները, Լիթուանիոյ Մեծ Դքսութիւնը արագ ընդլայնուեցաւ ներառելով նախկին սլավոնական Քիեւեան Ռուսիոյ իշխանապետութիւնը:
14րդ դարու կողմը Լիթուանիան Եւրոպայի խոշորագոյն երկիրը եղած է եւ կ'ընդգրկէր ներկայիս Պելարուսը, Ուքրաինան եւ Լեհաստանի ու Ռուսիոյ մասերը: Արեւմուտքի եւ արեւելքի միջեւ աշխարհաքաղաքական դիրքով կ'որոշուէր Լիթուանիոյ Դքսութեան բազմամշակութային եւ բազմադաւանանքային բնոյթը: Ղեկավար վերնախաւը կը ցուցաբերէր կրօնական հանդուրժողականութիւն եւ պաշտօնական փաստաթղթերուն համար սլավոնական լեզուն կը գործածուէր որպէս լատիներէնի օժանդակ լեզու:
1385-ին Մեծն Դուքս Եոկայլան լեհերուն կողմէ առաջարկուեցաւ դառնալ իրենց թագաւոր: Եոկայլան ձեռնամուխ եղաւ Լիթուանիոյ քրիստոնէացմանը եւ հիմնեցաւ Լեհաստանի եւ Լիթուանիւյ միասնական կառաւարումը: Ան կ'ենթադրէր, որ Եւրոպայի վերջին հեթանոսական տարածք Լիթուանիան պիտի դառնայ քրիստոնէական:
Երկու քաղաքացիական պատերազմներէն ետք Մեծն Վիթաւթասը 1392-ին դարձաւ Լիթուանիոյ Մեծն Դուքս: Անոր իշխանութեան տարիներուն Լիթուանիան հասաւ իր տարածքային նուաճումներու բարձրակէտին, սկսուեցաւ պետականութեան կեդրոնացումը եւ լիթուանական ազնուականութիւնը դարձաւ աւելի ու աւելի պետական քաղաքականութիւն վարող: Վորսքլայ գետի ճակատամարտին, 1399-ին Թոխթամիշի եւ Վիթաւթասի միացեալ ոյժերը ջախջախուեցան մոնկոլներու կողմէ: Լիթուանիոյ եւ Լեհաստանի բանակներու սերտ համագործակցութեան շնորհիւ 1410-ին հասան խոշոր յաղթանակի Թեւթոնական Ասպետներու նկատմամբ Կրիւնվալտի ճակատամարտին, որը Միջնադարի Եւրոպային մէջ խոշորագոյններէն մին եղած է: [3][4][5]
Հիւսիսային Պատերազմին (1655–1661) լիթուանիոյ տարածքը եւ տնտեսութիւնը աւերուեցաւ Շուէտի բանակին կողմէ: Անորը յաջորդեցաւ Մեծ Հիւսիսային Պատերազմը, որուն ընթացքին զոհերուն թիւը հասաւ երկիրին բնակչութեան 40%-ը:[6] Դուրսին ոյժերը, նամանաւանդ՝ Ռուսիան, դարձան Համագործակցութեան ներքին գործերու գերական: Ի վերջոյ, Համագործակցութիւնը մասնատուեցաւ Ռուսիոյ Կայսրութեան, Փրուսիոյ եւ Աւստրիոյ Հապսպուրկներու միջեւ 1772, 1792 եւ 1795 թուականներուն:
Լիթուանիոյ տարածքի մեծ մասը անցաւ Ռուսիոյ Կայսրութեան տիրապետութեանը: 1831-ի եւ 1863-ի անյաջող ապստամբութիւններէ ետք ցարական պաշտօնեաները սկսեցան ռուսականացման քաղաքականութիւն: Անոնք արգելեցին լիթուանական մամուլը, փակեցին մշակոյթի եւ կրթական հաստատութիւնները եւ Լիթուանիան դարձրեցին վարչական երկրամաս:
20րդ Եւ 21րդ Դարեր
Համաշխարհային Առաջին Պատերազմի ժամանակ 1918 թուականի Փետրուար 16ին Լիթուանիոյ Խորհուրդը հռչակեցաւ Լիթուանիոյ անկախութիւնը եւ Լիթուանիոյ պետականութեան վերականգնումը: 1920 Հոկտեմբեր ամսուան Լեհաստանը գրաւեցաւ Լիթուանիոյ պատմական մայրաքաղաք Վիլնիւսը: Հետագայ 19 տարիներին երկիրին մայրաքաղաքը ժամանակաւորապէս դարձաւ Քաունասը: 1923-ին ձեռք բերուած Կլայփետայի երկրամասը 1939-ին Լիթուանիան զիջեցաւ Գերմանիոյ: Երկու պատերազմներու միջեւ եղած ժամանակը երկիրը կը կառավարէր 1926-ին իշխանութեան եկած Անթանաս Սմեթոնայի կուսակցութիւնը:
1939-ին Լեհաստան ներխուժած Խորհրդային Միութիւնը Վիլնիւսը վերադարցուց Լիթուանիան: Զաւթումէն հետեւեցան լիթուացիներու զանգուածային ձերբակալութիւնները եւ աքսորները, որոնց թիւը 34 000-ի հասած էր:
Տարի մը անց երկիրը զաւթեցաւ նազիսթական Գերմանիան եւ անմիջապէս սկսուեցաւ հրէաներու կոտորածը, 1941 Դեկտեմբերի 1ի դրութեամբ սպաննուեցան 190 000 հրէաներ: Սպաննուեցան նաեւ լիթուանացի մտաւորականներ, բարձրաստիճան զինուորականներ եւ գնչուներ:
Պետութեան Կառուցուածքը
Լիթուանիան խորհրդարանային հանրապետութիւն է, նախագահականին բնորոշ գիծերով: Համաժողովրդականօրէն ընտրուած նախագահին իրաւասութեան ժամկէտը հինգ տարի է: Ներկայիս նախագահը 2009-ին ընտրուած եւ 2014-ին վերընտրուած Տարիա Կրիպաուսքայթէն է:
Երկիրին խորհրդարանը կը համարուէ Սեյմասը՝ 141 տեղերով: Պատգամավորներէն 71-ը կը ընտրուէն մեծամասնական ցանկով, մնացած 70-ը՝ համամասնական-ցանկային համակարգով չորս տարի ժամկէտով:
Վարչա-Տարածքային Բաժանումը
Կաղապար:Image label begin Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label small Կաղապար:Image label Կաղապար:Image label Կաղապար:Image label Կաղապար:Image label Կաղապար:Image label Կաղապար:Image label end
Հարեւան Երկիրները
Ծանօթագրութիւններ
- ↑ «Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings»։ United Nations Statistics Division։ արտագրուած է՝ 9 November 2008
- ↑ (Լիթուաներէն) Tomas Baranauskas. Lietuvos karalystei – 750. 2001.
- ↑ Lithuania: Stepping Westward https://books.google.com/?id
- ↑ The New Encyclopædia Britannica Հատոր 17 (1998) Էջ 545
- ↑ Ideology and national identity in post-communist foreign policies https://books.google.com/books?id Էջեր186–
- ↑ Անկախութիւն Տանող Ճամբան http://www.liw.lt/archive_vid.php?shid=1211283347&id=1211283055 https://web.archive.org/web/20110512014106/http://www.liw.lt/archive_vid.php?shid