Հանրագիտարան
Հանրագիտարան, համայնագիտական մատչելի տեղեկատու, որ առաւել էական տեղեկութիւն կը պարունակէ գիտելիքներու կամ հմտական եւ գործնական գործունէութեան բոլոր (համապարփակ) կամ առանձին (ճիւղային) բնագաւառներուն վերաբերեալ[1]։
Հայերէն Հանրագիտարան (հանր (հանրային, ընդհանուր) + ա (յօդակապ) + գիտ (գիտելիք, գիտութիւն) + արան (տեղ բնորոշող գոյականակերտ վերջածանց)) բառը (Տեղեկատու ձեռնարկ գիտութեան բոլոր կամ առաձին ճիւղերու մասին[2]) աշխարհի շատ լեզուներով կը հնչէ «էնսեքլոփետիա» կամ «էնսայքլոփիտիա» եւ տառադարձուած է հին յունարէն «ἐγκυκλοπαιδεία»[3] բառէն, որ յառաջ եկած է կամ ծագում առած է «ἐγκύκλιος παιδεία»[4] «էնքիուքլիոս փայտիա» արտայայտութենէն («էնքիուքլիոս»(ἐγκύκλιος), որ կը նշանակէ «համապարփակ» կամ «շրջանառուած» իսկ «փայտիա» (παιδεία)[5] կը նշանակէ «մանկավարժութիւն»[6]))։ Արտայայտութիւնը տառացիօրէն կարելի է թարգմանել «համապարփակ կրթութիւն» կամ «գիտելիքներու ընդհանուր ուսուցում» (knowledge of general education)։
|
Հանրագիտարանը յիրաւի նպատակ ունի հաւաքել ամբողջ աշխարհի տարածուած գիտելիքները՝ որոնք ընդհանրացուած համակարգով մեր ժամանակակիցներուն ներկայացնելու եւ մեզմէ ետք եկողներուն փոխանցելու համար, որպէսզի անցած դարերուն աշխատանքը անօգուտ չըլլայ գալիք դարերուն համար, եւ մեր զաւակները՝ աւելի լաւ իրազեկուած ու կրթուած ըլլալով, միեւնոյն ժամանակ նաեւ աւելի շնորհալի ու երջանիկ ըլլան, եւ վերջապէս, որպէսզի մենք չմեռնինք ու կորսուինք առանց գալիք ժամանակներու մարդկային ցեղին որեւէ օգտակար ծառայութիւն մատուցելու։ - Տենի Տիտրոօ[7]
|
|
Հանրագիտարան Ընդհանուր Հասկացութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Թէպէտեւ գիտելիքներու հաւաքական ամբողջութեան գաղափարը հազարամեակներու պատմութիւն ունի, «քիքլոփետիա» եզրը որպէս գիրքի վերնագիր առաջին անգամ օգտագործուած է 1541-ին՝ Ճոաքիմուս Ֆորթիուս Ռինկելպերկիուսի կողմէ, «Lucubrationes vel potius absolutissima kyklopaideia» (Պազել, 1541)։ «ինսեքլոփետիա» կամ «ինսայքլոփիտիա» բառը առաջին անգամ որպէս գիրքի վերնագիր օգտագործուած է խրուաթ իէնսեքլոփետիստ Փաւաօ Սքալիքի կողմէն «Encyclopaedia seu orbis disciplinarum tam sacrarum quam prophanarum epistemon» (Գիտական առարկաներու աշխարհի գիտելիքներու ինցիկլոփետիա, Պազել,1559). Խօսակցութեան մէջ յայտնի ամենահին օգտագործումներէն մէկը եղած է Ֆրանսուա Ռապլէի «Փանթակրիւէլ» գիրքին մէջ 1532-ին[8]։
Հանրագիտարաններու Տեսակներն ու Առանձնայատկութիւնները
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Իւրաքանչիւր հանրագիտարան կը բնորոշուի չորս հիմնական տարրերով։ Անոնք են՝ թեմաթիք (thematic) ուղղուածութիւն, ընդգրկման ծաւալ, կառուցուածքային մեթոտներ եւ ստեղծման մեթոտներ։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ «Հայկական Հանրագիտարան - Հանրագիտարան և բառարան»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-04-ին։ արտագրուած է՝ 2015-10-06
- ↑ Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, հատոր 3, Հայկական ՍՍՀ Գիտություններիր ակադեմիա, Երեւան, Գլխավոր խմբագիր Հ.Բ.Ջահուկյան, 1974
- ↑ Ἐγκυκλοπαιδεία, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus project
- ↑ Eγκύκλικος παιδεία, Quintilian, Institutio Oratoria, 1.10.1, at Perseus project
- ↑ Eγκύκλιος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus project
- ↑ Παιδεία, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus project
- ↑ Denis Diderot and Jean le Rond d'Alembert Encyclopédie. University of Michigan Library:Scholarly Publishing Office and DLXS. Retrieved on: November 17, 2007
- ↑ Sorcha Carey (2003)։ «Two Strategies of Encyclopaedism»։ Pliny's Catalogue of Culture: Art and Empire in the Natural History։ Oxford University Press։ էջ 17։ ISBN 0199259135