Խրիմի Հայկական Դպրոցներ

Խրիմի կամ Ղրիմի Հայկական Դպրոցներ, կը գործեն 11-րդ դարէն ետք, զարգացած են 19-րդ եւ 20-րդ դարերուն ընթացքին։ Նշանաւոր էին Կաֆայի (Թէօտոսիա) ոչ հեռու գտնուող Ս․ Անթոն անապատի դպրոցը (1425-1450) եւ Ս․ Խաչ վանքի ճեմարանը (14-րդ մինչեւ 17-րդ դար)։ Անապատի դպրոցին մէջ անուանի եղած է հռետոր, իմաստասէր Սարգիսը, Ս․ Խաչ վանքի ճեմարանին մէջ՝ Ստեփանոս Թոխաթեցին, Յակոբ Կաֆայեցին։ Դպրոցներ գործած են նաեւ Ղարասուբազարի, Սուրխաթի հայկական եկեղեցիներուն կից։ Անոնց կրթական կեանքը կ՛աշխուժանայ Ղրիմը Ռուսաստանին միանալէն (1783) ետք։ Նոր Նախիջեւան արտագաղթած հայերու որոշ մասը Ղրիմ կը վերադառնայ։ 20րդ դարասկիզբին կը ստուարանայ Արեւմտեան Հայաստանէն գաղթած հայերու թիւը։ Օգտուելով ռուս կառավարութեան տուած արտօնութիւններէն՝ հայերը դպրոցներ կը հիմնեն Ղրիմի տարբեր քաղաքներուն մէջ։ Անոնցմէ նկատարելի է Մանուել Գիւմուշխանեցիի նախաձեռնութեամբ եւ հայ հասարականութեան աջակցութեամբ հիմնադրուած Ղարասուպազարի միտասեան (1880-ական թթ․ երկդասեան) դպրոցը (1816), որ Լազարեան ճեմարանի նախապատրաստականներէն մէկն Էր։ Այստեղ սորված է Կարա-Մուրզան։ Ղարասուբազարին մէջ գործած է նաեւ հայ կաթողիկէներու դպրոց (1822-էն)։ 1800-ին Սիմֆերոպոլի մէջ հիմնադրուած է միդասեան ծխական երկսէռ դպրոցը, որ կը զարգանայ Ա․ Պահաթրեանի, Յովհ․ Նազարեանի օրերուն։ Այդտէղ 1895-ին քառաձայն երգչախումբ ստեղծած է անոր սան Ա․ Սպենդիարեանը։ 1860-ին Սիմֆերոպոլի մէջ հիմնուած է նաեւ երկդասեան ծխական դպրոց մը եւս։ Սիմֆերոպոլի կաթողիկէ հայերը նոյնպէս ունէին իրենց դպրոցը (հիմնուած՝1863-ին)։ Դպրոցներ հիմնադրուած են նաեւ Թէօտոսիայի մէջ (1817), Կերչի մէջ, Արմեանսկի, Եվպատորիայի, Եալթայի, եւ այլն։1903-ին Ղրիմի մէջ գործած են տարրական ծխական երկսեռ 10 դպրոց, ուր կ'աւանդուէին հայոց լեզու, թուաբանութիւն, ռուսերէն, հետագային՝ բարոյագիտութիւն, քերականութիւն, աշխարհագրութիւն եւ այլն։ Ղրիմի հայկական դպրոցներէն ամենանշանաւորը Թէօտոսիայի Խալիբեան վարժարանն էր։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։