Ջերմուկ (Արեւմտեան Հայաստանի գիւղաքաղաք)
Ջերմուկ․ Արեւմտեան Հայաստանի Տիարպեքիր նահանգի Արղն գաւառի աւան։ Ջերմուկ եւ Չնքուշ աւանները մաս կը կազմէին Պատմական Հայաստանի Ծոփք նահանգին։
Հակիրճ տեկեղութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Դիրքը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ջերմուկ կը գտնուի Տիարպեքիր նահանգի հիւսիս արեւմտեան, Եփրատ գետի հարկատուններէն՝ Ջերմիկ վտակի ձախ ափին։ Ջերմուկ գաւառակին վարչական կեդրոնը եղած է եւ կը գտնուի Չնքուշ աւանին դիմացի բարձր բլուրին վրայ։ Տուտան կոչուած կիրճը իրարմէ կը բաժնէ երկու պատմական հայահոծ գիւղաքաղաքները՝ Ջերմուկ եւ Չնքուշ։
Անուանում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հին ժամանակին, Ջերմուկ գիւղաքաղաքը անուանուած էր Շողջուր (շոգ ջուր)։ Անունը յառաջ եկած է շրջանը գտնուող հանքային բուժիչ աբիւրներէն։
Բանկչութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մինչեւ 1915, Ջերմուկ գաւառակին հայ բնակչութեան թիւն էր 12 418, որոնցմէ 2 000 Ջերմուկ գիւղաքաղաքին մէջ։
Ջերմուկի բնակչութիւնը կը զբաղէր այգեգործութեամբ, երկրագործութեամբ եւ զանազան արհեստներով՝ դարբին, կոշկակար եւ ջրաղացպան։
Հայ բնակչութեան կողքին, փոքրամասնութիւն կը կազմէին քիւրտերը, թուրքերը եւ հրեաները։
Մշակոյթ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ջերմուկն ունէր երկու եկեղեցի։ Կը գործէին նաեւ երկու դպրոցներ․ տղոց եւ աղջկանց։ Կար նաեւ հայ աւետարանական (բողոքական) փոքրաթիւ համայնք իր ժողովարանով եւ դպրոցով:
Արեւմտեան մասին կը գտնուին Ջերմուկի միջնադարեան բերդի (թրք․՝ Kale) եւ հայկական եկեղեցւոյ աւերակներուն հետքերը․ աւերակները տեսանելի էին մինչեւ 1986-ին: Բերդի ստորոտին մինչեւ 1915-ին կանգուն էր հինաւուրց, սուրբ Աբդելմսեհ կիսաժայռափոր վանքը՝ հայերու սիրուած ուխտատեղի։
1870-ական թուականներուն ամերիկացի միսիոնարներ կը հիմնեն «Արմենիա» ճեմարանը, որ 1888-ին կը տեղափոխուի Խարբերդ՝ միանալով նշանաւոր «Եփրատ» կոլեջին:
Ջերմուկի շրջակայքը հարուստ էր ճարտարապետական յուշարձաններով: Մինչեւ այսօր պահպանուած են Ջերմուկ գետին վրայ կառուցուած Սինակի (թրք․՝ Sinekli Köprüsü) եւ Հաբրմանի քարաշէն կամուրջները, կառուցուած հայ վարպետներէ ԺԸ․րդ դարուն։
Ս․ Կիրակոս հայկական եկեղեցին[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մահմեդական գլխաւոր սրբավայրը՝ Ուլու մզկիթը, առաջուայ սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցին էր։
Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
«Մեծ Մայրիկս»․ Ֆեթիյէ Չեթին, 2008, էջ 67
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ Հայկական աւերակներուն մէջէն, Ջերմուկ եւ Չնքուշ, 4-7-2015
- ↑ «Գեղամ Պատալեան, Պատմութիւն եւ մշակոյթ, 2020, թիւ 2․ Արեւմտեեան Հայաստանի պատմաժողովրդական նկարագիրը Մեծ Եղեռնի նախօրեակին (Սեւեռեկի, Ջերմուկի, Միդեաթի, Մծբինի եւ Վերանշեհիրի գաւառակները),»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2021-09-24-ին։ արտագրուած է՝ 2021-09-25
- ↑ [https://virtual-genocide-memorial.de/region/the-six-provinces/diyarbakir-vilayet/sancak-argana-argana-maden-arghana-ergani/kaza-cermik-jermuk-%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF-chermug/ Ջերմուկ https://www.houshamadyan.org/arm/mapottomanempire/vilayetdiyarbekir.html Յուշամատեան, Պատկերներ՝ Տիարպեքիրի օսմանեան նահանգէն Արղանա / Էրկանի Մատենի սանճաք (Արղանա, Ջերմուկ, Չնքուշ) ]
- ↑ [https://akunq.net/am/?m=20210115Ակունք․ Դիարբեքիրում ջնջուում են հրեաների վերջին հետքերը, 15-1-2021 ]
- ↑ Ակունք․ Տիարպեքիրի Արղանա-Մադենի գաւառ