Մահաթմա Կանտիի սպանութիւն

Կանտիի արձանը Ալմաթիի մէջ

Մոհանտաս Կըրըմչընտ Կանտին (աւելի յայտնի որպէս Մահաթմա Կանտի) սպանուած է 30 Յունուար 1948-ին Նիւ Տելիի Պիրլա տան մէջ, 2 տարի անց անկէ ետք, երբ դադրեցուեցաւ հացադուլը։ Երկիրի առաջնորդը իր տան ծածկապատշգամէն կը դիմէր հաւատացեալներուն, երբ Փենջապից Մատանլալ անունով փախստական մը անոր վրայ նետեց ինքնաշէն ռումբ մը, որ պայթեցաւ Կանտիէն քանի մը քայլ այն կողմ, սակայն ոչ ոք վնասուեցաւ։ Հնդկաստանի կառավարութիւնը՝ անհանգստացած այս միջադէպէն, պնդեց Կանտիի անձնական պաշտպանութիւնը ուժեղացնելու վրայ, սակայն վերջինս կտրականապէս հրաժարուեցաւ՝ յայտարարելով․ «Եթէ ինձ վիճակուած է մահանալ խելագարի փամփուշտէ, ես այդ կ՛ընեմ ժպիտով»։ Այդ ժամանակ Կանտին 78 տարեկան էր։

Այս միջադէպէն առաջ Կանտիին փորձած էին սպանել 5 անգամ, որմէ ամենավաղը՝ 1934 թուականին։

Սպանութիւն

30 Յունուար 1948-ին Կանտին արթնցաւ առաւօտեան եւ սկսաւ աշխատիլ սահմանադրութեան նախագիծի վրայ, որը պէտք է ներկայացուեր քոնկրէսին։ Ամբողջ օրը անցաւ պաշտօնակիցներու հետ քննարկելով երկրի հիմնական օրէնքը։ Եկաւ երեկոյեան աղօթքի ժամանակը եւ զարմուհու ուղեկցութեամբ ան դուրս եկաւ տան դիմաց գտնուող բացատը։ Ինչպէս միշտ հաւաքուած ամբոխը բուռն ողջունեց «ազգի հօրը»։ Անոր ուսմունքի հետեւորդները նետուեցան դէպի իրենց առաջնորդը՝ փորձելով․ հին աւանդոյթի համաձայն, դպչիլ ՄՄահաթմայի ոտքերուն։ Օգտուելով ստեղծուած խառնաշփոթէն՝ Նաթհուրամ Գոձէն, այլ հետեւորդներու հետ մօտեցաւ Կանտիին եւ 3 անգամ կրակեց Մահաթմայի վրայ Beretta M1934 ատրճանակէ։ Առաջին երկու գնդակները թափանց անցան, երրորդը կանգ առաւ թոքին մէջ՝ սրտի շրջանը։ Թուլացող Մահաթման, որու երկու կողմէ բռնած էին զարմուհիները, շշնջաց․ «Օ՜, Ռամա։ Օ՜, Ռամա» (հինտի՝ हे ! राम, այս բառերը գրուած են մահափորձի վայրը կանգնեցուած յուշարձանի վրայ)։ Այնուհետեւ Կանտին ժէստերով ցոյց տուեր է, որ ներած է իրեն սպանողին, որմէ ետք տեղին մահացած է։ Այդ տեղի ունեցած է ժամը 17։17-ին։

Դաւադիրներ Գոձէն կը փորձէր ինքնասպան ըլլալ, սակայն այդ պահուն վրայ հասան մարդիկ, որպէսզի տեղում լուծեն անոր հարցերը։ Սակայն Կանտիի թիկնապահը փրկեց մարդասպանին կատաղած ամբոխէն եւ յանձնեց անոր արդարադատութեան։ Յետաքննութիւնը պարզեց, որ մարդասպանը գործած է ոչ միայնակ։ Բացայայտուեցաւ հզօր հակակառավարական դաւադրութիւն։ Դատարանի առջեւ կանգնեցաւ 8 անձ, որոնց կարգին՝

• Նաթհուրամ Վինայակ Գոձէ՝ մարդասպանը, որ կատարած էր յանցանքը հարիւրաւոր վկաներու աչքի առաջ։ Մահաթմա Կանտիի սպանութեան դրդապատճառը անոր դէմ ըլլալն էր, որպէսզի Բրիտանական Հնդկաստանը բաժնուէր Հնդկաստանի Հանրապետութեան եւ Պակիստանի։ Այսպէս մասնաւորապէս Կանտին պնդեց այն, որ Հնդկաստանը Պակիստանի կառավարութեանը վճարէ 550 մլն ռուպի, որ նախատեսուած էր բաժանման համաձայնագիրով։ Գոձէն՝ որպէս արմատական հինտուսներու կողմնակից (կը մտնէր Հինտու Մահասապհա շարժման մէջ), վրդուած էր, ըստ անոր, դաւաճանութիւնէն։ 15 Նոյեմբեր 1949-ին կախաղան կը հանուի Նարայան Ապտէի հետ, որուն հետաքննութիւնը ճանչցաւ որպէս մահափորձի կազմակերպիչ։
• Կոպալ Գոձէ՝ կրակողի եղբայրը։ Ան ձերբակալուեցաւ միայն 5 Փետրուարին։ Աւելի ուշ դատապարտուեցաւ 18 տարուայ ազատազրկման՝ բանտէն դուրս գալով միայն Հոկտեմբեր 1964-ին։ Մէկ ամիս ետք ան կրկին ձերբակալուեցաւ եւ տարիէ մը աւել անցուց բանտէն ներս։ 1965-ի վերջը ան վերջնականապէս ազատ արձակուեցաւ եւ հիմնականին կ՛ապրէր Պունայի մէջ մինչեւ կեանքի վերջ։ Կոպալ Գոձէն մինչեւ մահը բազմիցս յայտարարած է, որ չէ զղջացած սպանութեան մասնակցելու համար։

Եւս 4 անձ դատապարտուեցան ցմահ ազատազրկման։ Որոշ հնդկական ազգայնական խմբաւորումներ մինչեւ հիմա ալ մահափորձի մասնակիցներուն ազգային հերոսներ կը համարեն։ Դատապարտուածներու կարգին էր նաեւ յայտնի գրող Վինայակ Տամոտար Սաւարկարը, սակայն դատարան անոր արդարացուց։

Գրականութիւն

• Tushar A. Gandhi; 'LET'S KILL GANDHI!' – A Chronicle of His Last Days, the Conspiracy, Murder, Investigation and Trial

Ֆիլմագրութիւն

• փ/ֆ «BBC: Самые громкие преступления XX-го века. Убийство Махатмы Ганди — 1948 г.»

Արտաքին յղումներ

• First Information Report on Gandhi's Murder in Urdu Archived 2013-02-12 at the Wayback Machine. and translated to English Archived 2013-01-11 at the Wayback Machine.
• Mahatma Gandhi Assaults & Assassination