Մալթայի Պաշարում

Մալթայի Պաշարում
Օսմանո-Հաբսբուրգեան պատերազմ
Թրքական զօրքերու ժամանումը
Թրքական զօրքերու ժամանումը
Թուական 18 մայիս - 11 սեպտեմբեր 1565
Վայր Մալթա
Արդիւնք Մալթայի միաբանութեան յաղթանակ
Հակառակորդներ
Կաղապար:Դրօշաւորում/Օսմանյան կայսրություն Մալթայի միաբանութիւն
Հրամանատարներ
Կաղապար:Country data Օսմանյան կայսրություն Լալա Կարա Մուստաֆա-փաշա
Թուրգութ Ռեյիս †
Փիալէ-փաշա
Ժան դը լա Վալետտ
Կողմերու ուժեր
22 000-48 000 6 100-8 500
Կորուստներ
< 25 000 — 35 000 2 500,
7 000 բնակիչ,
500 ստրուկ

Մալթայի մեծ պաշարում, 1565-ին Մալթայի միաբանութեան տիրապետութեան տակ գտնուող Մալթա կղզիի պաշարում Օսմանեան կայսրութեան կողմէն։

Հիւանդախնամներու մուտքը Մալթա[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1522-ին Սուլեյման I-ը կը գրաւէ հիւանդախնամներու վերջին հենակետ Հռոդոս կղզին, ողջ մնացած ասպետներուն թոյլատրուեցաւ դուրս գալ կղզիէն անոնք նախ Կիպրոս գացին, իսկ այն բանէն ետք, երբ Սրբազան Հռոմէական կայսրութեան կայսր Կառլոս V-ը անոնց նուիրեց Մալթա կղզին եւ անոնք այստեղ հաստատուեցան։ Տեղափոխուելէ ետք անոնք «Մալթայի միաբանութիւն» վերանուանուեցան։

Նախապատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1551-ին թուրքերը կ՛րցան Դրիբոլին գրաւել։ Միաբանութեան առաջնորդ Խուան դը Օմեդեսը հրամայեց ամրացնել Բիրգու քաղաքին մէջ Սան-Անջելո կողմըեւ կառուցել Սան-Միքայէլ եւ Սուրբ Էրազմի կողմերը։ Ընդամէնը վեց ամսուայ ընթացքին խումբերը պատրաստ էին։ 1557-ին Մալթայի միաբանութեան նոր առաջնորդ Ժան դը լա Վալետտը շարունակեց մուսուլմաններու նաւերու վրայ յարձակման քաղաքականութիւնը, իսկ թուրքերը որոշեցին վերացնել վտանգը։ 1560-ին թրքական նաւատորմը ջախջախեց ասպետներուն Ջերբայի ճակատամարտի ընթացքին։ Լա Վալետտը հասկցաւ, որ շուտով յարձակում տեղի կ՛ունենւայ կղզիի վրայ եւ հրամայեց արագ պատրաստուիլ քաղաքի պաշարմանը, նաեւ օգնութեան կոչ ուղարկեց ամբողջ Եւրոպայի մէջ ցրուած միաբանութեան հրամանատարութիւններուն։

Պաշարում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Թշնամիի ժամանման պահուն կղզիին մէջ 540 ասպետ կար, իրենց զինակիրներով մօտ 1000 սպանացի հետեւակային եւ առկեբուզեռ ինչպէս նաեւ մալթացի 4000 աշխարհազօրային։ Անհապաղ ցորենի ներկրում կազմակերպուեցաւ Սիցիլիայէն, բոլոր տակառները մինչեւ ծայրը ջուրով լեցուած էին եւ լա Վալետտը հրամայեց Մարսան՝ Մեծ նաւահանգիստէն վեր ցածրադիր գոտին, որ պէտք է դառնար պաշարողներու ջուրի միակ աղբիւրը լեցնել սատկած կենդանիներու դիակներով։

Թուրքերու ափանումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

18 մայիս 1565-ին թրքական նաւատորմը մօտեցաւ Մալթա։ Նաւերը Փիալէ-փաշան կը ղեկավարէր, իսկ ցամաքային զօրքերը Լալա Մուստաֆա-փաշան։ 40 հազարանոց բանակը հասաւ աւելի քան 200 նաւերով։ Այս երկու հրամանատարներու նշանակումը հանդիսացաւ սուլթան Սուլեյման I-ի սխալը՝ Լալա Մուստաֆա-փաշան եւ Փիալէ-փաշան միմեանց կ՛ատէին։

Մարտեր Սուրբ Էրազմի ֆորտի համար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

23 մայիս-ին Սուրբ Էրազմի խումբը ռմբակոծումը սկսաւ։ Քանի մը օրէն ժամանեց 80-ամեայ Թուրգուտ-ռեյիսը, որ անձամբ հրամանատարութիւնը պաշարող զօրքերը ընդունեց։ Ան նոր թնդանոթային մարտկոցներ տեղադրեց խումբէն դէպի հիւսիս ու հարաւ. խումբը սկսաւ երկու կողմէն անդադար ռմբակոծուիլ երկու կողմէն։ Ամսուայ վերջը պարզ դարձաւ, որ ամրոցի պատերը անխուսափելիօրէն կը քանդուէին։ Ֆորտը միայն անոր շնորհիւ կը դիմանար, որ ամէն գիշեր նաւակներով Սան-Անջելոյէն թարմ ուժեր ու մթերք կը բերէին եւ վիրաւորները կը տեղափոխէին։

Խումբը 31 օր դիմացաւ։ Երբ թուրքերը 23 յունիս-ին վերջապէս կ՛ցան ներս ներխուժել, ողջ մնացած էր ընդամէնը 60 մարտիկ նախնական 600-էն։ Անոնցմէ բոլորին, բացի իննէն անմիջապէս գլխատեցին, իսկ մարմինները փայտին խաջեցին եւ ցուցադրեցին նաւահանգիստի մուտքէն Սան-Անջելոյի մօտ։ Այս դէպքին իրբրեւ պատասխան ի պատասխան, լա Վալետտը հրահանգեց անմիջապէս մահապատիժի ենթարկել բոլոր թուրք գերիներուն, իսկ անոնց գլուխներով թնդանոթները լեցուց եւ սկսաւ ռմբակոծել նոր գրաւուած խումբի փլատակները։ Այս պահէն սկսած պաշարման ժամանակ ոչ մէկը գթութիւն կու տար կամ կը խնդրէր։

Չնայած անոր, որ թուրքերը իրենց նպատակին հասան, անոնք անոր ծախսերուն հոգացին մէկ ամիս եւ 8 հազար փորձառու զինուոր կորսնցուցին՝ զօրքի քառորդ մասը։ Զոհուեցաւ նաեւ Թուրգուտ-ռեյիսը, ան սպաննուեցաւ թնդանոթային արկի հարուածէ ֆորտի պաշարման վերջնական փուլերուն մէջ։ Ըստ աւանդութեան, Մուստաֆա-փաշան աւերակներու կեդրոնը կանգնելով ըսաւ՝ «Եթէ նման փոքր որդին մեզ առԺեցաւ այսքան տաք, ապա ինչքա±ն մենք պէտք է վճարենք հօր համար»:

Պայքար՝ Սենգլեա թերակղզիի համար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մալթայի միաբանութեան գոյատեւումը արդէն կախված էր այն իրականութեան վրայ թէ եթէ անոնք կը յաջողին երկու թերակղզիները զուգահեռ պաշտպանել՝ Սենգլեան եւ Բիրգուն։ Որպէսզի նոր դիրքերը հարաւ տեղափոխել, թուրքերը ստիպուած եղան քաշ տալ ծանր թնդանոթները եւ պաշարները ետ Շիբերրաս լերան երկայնքով, իսկ ետ նաւահանգիստի շուրջ այս ամէնուն գումարած Մալթայի տաք եղանակը եւ Մալթացիներուն օգնութեան հասած 1000 մարտիկները որոնցմէ էին նաեւ 42 ասպետ։

Յուլիսի վերջին կիսուն թուրքերը լայնածաւալ գրոհի ձեռնարկեցին Սենգլեաի վրայ ծովէն, սակայն անոնց դիմաց արգելք կ՛եցան տեղաբնիկները, որինք հոյակապ լողորդներ ըլլալով դուրս կը նետէին թուրքերը նաւակներէն եւ անոնց դէմ ձեռնամարտ կը կազմակերպէին անմիջապէս ջուրին մէջ։ Ջախջախում եզրափակեց քողարկուած թնդանոթէն կրակը։ 7 օգոստոսին-ին գլխաւոր գրոհը տեղի ունեցաւ, որ ընդհանուր առմամբ 9 ժամ տեւեց, բայց ամէն դէպքի ընթացքին դուրս մղուեցաւ։ Օգոստոսի վերջը օսմանցիներու ճամբարի ընթացքին տարածուեցաւ դիզինթերիա։

Պաշարման հանումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Յայտնի էր, որ աշնանային գիշերահաւասարէն ետ կու գայ փոթորիկներու ժամանակը։ Մուստաֆա-փաշան պատրաստ էր անհրաժեշտութեան դէպքի ընլացքին նաեւ ձմեռել կղզիին վրայ, յուսլով սովամահ ընել պաշարուածներուն, սակայն Փիալէ-փաշան պատճառաբանելով, որ չկայ հարմար տարածք նաւերը կայանելու եւ վերանորոգելու համար յայտարարեց, որ սեպտեմբերէն ոչ ուշ պոտո մեկնի, իսկ բանակը, եթէ կը ցանկանայ, կ՛րնայ կղզիին վրայ մնալ։ 7 սեպտեմբերին ասպետներուն ժամանեց 9 հազարանոց օգնութիւն Սիցիլիայի մէջ իսպանական փոխարքայի կողմէն։ Ասկէ ետք թուրքերը կեցուցին պաշարումը եւ Մալթայէն դուրս ելան։

Արդիւնքներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կղզիէն վերադարձաւ թրքական բանակի միայն քառորդ մասը։ Քրիստոնեաները 250 ասպետ կորսնցուցին, փաստացի բոլոր փրկուածները վիրաւորուած եւ հիւծուած էին։ միայն 600-ը կ՛րնար զէնք կրել։ Քար քարի վրայ չմնաց Բիրգու քաղաքին մէջ, իսկ նոր քաղաք Վալետան կառուցուեցաւ նոր վայրի մը մէջ։

Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Francesco Balbi di Correggio translated by H. A. Balbi (1568)։ The Siege Of Malta 1565։ Copenhagen 1961 
  • Francesco Balbi di Correggio translated Ernle Bradford (1568 translated 1965)։ «chapter II»։ The Siege Of Malta 1565։ Penguin 2003։ ISBN 0-14-101202-1 
  • Ernle Bradford (1961)։ The Great Siege: Malta 1565։ Wordsworth 1999։ ISBN 1-84022-206-9 
  • Tim Pickles. Malta 1565: Last Battle of the Crusades; Osprey Campaign Series #50, Osprey Publishing, 1998.
  • Stephen C. Spiteri. The Great Siege: Knights vs. Turks, 1565. Malta, The Author, 2005.
  • Tony Rothman, "The Great Siege of Malta, " in History Today, Jan. 2007.
  • Bradford, Ernle, The Sultan’s Admiral: The Life of Barbarossa, London, 1968.
  • Wolf, John B., The Barbary Coast: Algeria under the Turks, New York, 1979; ISBN 0-393-01205-0
  • Crowley, Roger. «Empires of the sea : the final battle for the Mediterranean, 1521—1580». London: Faber, 2008. ISBN 978-0-571-23230-7
  • E. Hamilton Currey, "Sea-Wolves of the Mediterranean’’, London, 1910