Թաղականին Կնիկը
Թաղականին Կնիկը, վէպ պոլսահայ կեանքէ: Հեղինակն է երգիծաբան Երուանդ Օտեանը:
Արեւմտահայ գրողներէն ոչ ոք Օտեանին չափ թափանցած ու սեւեռած է պոլսահայոց բարձր խաւերու քաղքենիական միջավայրը՝ իր կենցաղով, սովորութիւններով, առօրեայ հոգերով, թաղականի վէճերով, տարբեր քաղաքական հոսանքներու պայքարով, խմբագիրներով եւ այլն։
Այդ իմաստով ամբողջական է «Թաղականին կնիկը» վէպը։ Անոր դիպաշարին հիմնական սիւնը կենցաղային մանր հարցերու յենած է, սակայն Օտեան կենցաղային հարցերը աստիճանաբար խորացնելով՝ կը հասնի ընկերային սխալ վիճակներու մերկացումի ու ընկերային - քաղաքական հարցերու։ Ընթերցողը կը զգայ, թէ կենացաղային հարցերը հետեւանք են առաւել խոր հակասութիւններու[1]։
Նիւթը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վէպը կը ներկայացնէ 20-րդ դարու պոլսահայ կեանքի կենցաղը, ուր նկարագրուած է իշխող եւ մեծահարուստ խաւի կիներու քմահաճոյքները, մարդկային այլատեսակ նկարագիրները, ընտանեկան եւ բարոյական հարցերն ու սովորութիւնները:
Հեղինակին խօսքը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
|
Այս վէպը, ժամանակակից ազգային կեանքէ քաղուած, առաջին անգամ իբրեւ թերթօն հրատարակուած է «Ժամանակ» օրաթերթի մէջ: Հիւանդութեան պատճառով պահ մը ընդհատուելէ ետքը, կրկին շարունակուած է եւ երկրորդ անգամ ընդհատուած է 1915 ապրիլ 11-ի ձերբակալութիւններէ ետքը, երբ ստիպուեցայ ամիսի մը չափ ծածկուած մնալ, յետոյ վերստին շարունակուած է մինչև բանտարկութեան և աքսորիս օրը եւ այսպէս մնացած է անաւարտ: Թաղականին կնիկը մեծ հետաքրքրութեամբ կարդացուած է եւ վստահ եմ, որ ընթերցողները նոյն շահեկանութեամբ պիտի կարդան զայն ամբողջացած ձեւին մէջ։ Վէպին մէջ նկարագրուած տիպարներէն շատերը ծանօթ ազգային գործիչներ են, մեծ մասով նահատակուած, ափսո՜ս, որոնց իսկութիւնը ուշիմ ընթերցողը շուտով պիտի կրնայ գուշակել: Չմոռնամ ըսել, որ Թաղականին կնիկը հրապարակ կ'ելլէ խնամքով սրբագրուած վիճակի մէջ: - Յառաջաբան 1921թ. հրատարակութիւն, Կ. Պոլիս
|
|
Հանգոյցը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Հանգոյցը կը կազմուի եկեղեցւոյ մէջ եղած դէպքով։ Թաղական խորհուրդի նախագահ Պօղոս էֆէնտիին կինը՝ Շազիկ կը նախանձի մեծահարուստ Մարգար էֆէնտիին կնոջ՝ Սաթենի։ Զայն արհամարհելու համար եկեղեցւոյ մէջ աթոռը դնել կու տայ ու կը նստի ճիշդ ոտքի մնացած Սաթենին առջեւ։ Կիներու այս սնափառութենէն կը սկսի ու կը խորանայ թշնամանքը երկու ընտանիքներու միջեւ։ Գլխաւոր մեղաւոր կը ճանչցուի աթոռը դնող ժամկոչը ու երկու կողմերն ալ մեքենայութիւններ կ՛ընեն՝ մին զայն վտարելու, միւսը՝ պաշտպանելու։ Թաղը կը բաժնուի երկու մասի, մէջ կ՛իյնան նաեւ հակառակ երկու կուսակցութիւններ ու հարցը կը հասնի մինչեւ պատրիարք։ Կիներ նաեւ զիրար կը վարկաբեկեն, պատւոյ հարցեր արծարծելով։ Ի վերջոյ Շազիկին ամուսինը զայն կը բռնէ սիրեկանին հետ, ամօթէն կը փոխէ ապրած թաղը ու ակամայ կը հրաժարի թաղական խորհուրդի նախագահի իր պաշտօնէն։ Նոր ընտրուած Մարգար էֆէնտիին առաջին գործը ժամկոչը վտարելը կ՛ըլլայ, ապա հաշիւ մաքրել իր դէմ գործած մարդոցմէ։ Վրայ կը հասնի 1915-ը, ու ձերբակալութիւններէ ազատած էֆէնտիները, թուրք պաշտօնեայի զգուշացումին հնազանդ՝ կը հեռանան ազգային գործերէ, որ աւելի իրենց անձնական փառասիրութեան ասպարէզ էր, քան թէ ազգին ծառայութիւն։
Հակառակ վէպին թերութիւններուն՝ քաշքշուածութեան ու երկարաբանութեան, Օտեան կենցաղային մանր հարցերէ կը բարձրանայ մինչեւ միջթաղականային, իջկուսակցական գզուըռտուքներ, այն պարագային, երբ ստոյգ վտանգը կախուած էր ազգին գլխուն։