Երկվայրկեան

Երկվայրկեան, ժամանակը չափելու միաւոր, միաւորներու Միջազգային Համակարգի մէջ s նշանով (անգլերէն second). Միջազգային Համակարգի հիմնական միաւորներուն մաս կը կազմէ: Սահմանուած է այն տեւողութեամբ երբ Ցեզիումի ¹³³Cs քիմիական տարրը կը կատարէ 9 192 631 770 ճօճում իր հիւլէի ուժանիւթային հիմնական վիճակէն: Հիւլէական ժամացոյցները կը չափեն եւ կը հաշուեն ճօճումները: Երկվայրկեանը կը հասկցուի իբրեւ մանրերկրորդ, վայրկեանի մէկ վաթսուներորդ մասը։

Պատմութիւն

Ժամանակի չափի բնօրինակ

Երկվայրկեանի սահմանումը, իբրեւ ժամանակի միաւոր Միջազգային Համակարգի մէջ, պատմութեան ընթացքին յառաջացած է գիտութեան եւ չափման հնարաւորութիւններուն համեմատ եւ վերաքննուած 1889-ի առաջին Չափերուն եւ Կշիռներու գլխաւոր համաժողովէն ի վեր (BIPM կոմիտէն):

Նախ սահմանուած էր իբրեւ Արեւի միջին օրուան 86 400-րդ բաժինը: Համապատասխան ժամանակը Համաշխարհային ժամանակն է (անգլերէն UT-Universal Time):

1956-ին, նկատի առնելով Երկրին անկատար թաւալումը, մանաւանդ դանդաղանքի շրջանները, սահմանումը հիմնուեցաւ 1900-ի Արեւադարձային տարուան վրայ, այսինքն Արեւի շուրջ Երկրին թաւալման լման տեւողութիւնը: Երկվայրկեանը կ՛ըլլար 1900-ի Արեւադարձային տարուան 31 556 925,974 7-րդ բաժինը:

1967-էն ի վեր (13-րդ Չափերուն եւ Կշիռներու Գլխաւոր Համաժողով), երկվայրկեանը կը դադրի տարուան վրայ հիմնուած ըլլալէ, այլ կը սահմանուի նիւթի ուսումնասիրութեան վրայ: 2019-ի երկվայրկեանի սահմանումը, իբրեւ Միջազգային Համակարգի հիմնական միաւոր, հետեւեալն է.

«Երկվայրկեանը, նշան s, հիմնական ժամանակի միաւորն է: Սահմանուած է Ցեզիումի (Cs) ∆ν_Cs յաճախականութեան հաստատ թուային արժէքով, ¹³³Cs-ի հիւլէի ոչ գրգռուած հիմնական վիճակի անցման յաճախականութեամբ, որ կ՛արժէ 9 192 631 770 երբ Hz միաւորով արտայայտուած, ինչ որ համապատասխան է s−1 ի: Այս սահմանումի արդիւնքը այն է որ երկվայրկեանը հաւասար է 9 192 631 770 պարբերութիւններու (periods) տեւողութեան, համապատասխանող շողարձակման (radiation) ¹³³Cs հիւլէի ուժանիւթային հիմնական վիճակի անցումին երկու ամենափոքր մակարդակներու միջեւ:»

Այսպէս, երկվայրկեանը հաւասար է :

$1\;\mathrm {Hz} ={\frac {\Delta \nu _{\mathrm {Cs} }}{9\,192\,631\,770}}\quad$ կամ $\quad 1\;\mathrm {s} ={\frac {9\,192\,631\,770}{\Delta \nu _{\mathrm {Cs} }}}\;.$

Միջազգային Համակարգէն դուրս, 60-ի բազմապատիկներ

Միաւորներու միջազգային համակարգի նախածանցները հնարաւորութիւն կու տան ստեղծելու երկվայրկեանի տասնորդական բազմապատիկները եւ ենթաբազմապատիկները: Սակայն բազմապատիկները յաճախ չեն գործածուիր (այսինքն քիլոերկվայրկեան 1000 երկվայրկեանուան համար), 60-ի բազմապատիկները (վայրկեան, ժամ) կը նախընտրուին: Թէեւ Միջազգային համակարգէն դուրս, ՄՀ-ն կ՛ընդունի երկվայրկեանուան հետեւեալ բազմապատիկ միավորները

• վայրկեան, միաւոր min (minute), տեւողութիւն 60 երկվայրկեան
• ժամ, միաւոր h (hour), տեւողութիւն 60 վայրկեան, այսինքն` 3600 երկվայրկեան
• օր, նիաւոր d (day), տեւողութիւնը 24 ժամ, այսինքն` 86400 երկվայրկեան

Երվայրկեանը կը հասկցուի իբրեւ վայրկեանին 60-րդ բաժինը, վերջինս 1 ժամուան 60-րդ բաժինը ըլլալով: Հայերէնով, երկ նախադաս մասիկը կը նշէ Ժամուան երկու բաժանմունքը, վայրկեանը առաջինը՝ , երկվայրկեանը երկրորդ բաժանմունքը:

• 1վայրկեան = 1ժամ*(1/60)
• 1երկվայրկեան = 1ժամ*(1/60)*(1/60) = 1վայրկեան*(1/60)