Բողոքականութիւնը Սպանիոյ Մէջ

Մատրիտի մէջ գտնուող Սուրբ Ճորճ անկլիքան եկեղեցի

Բողոքականութիւնն Սպանիոյ մէջ կը հանդիսանայ երկրին մէջ տարածուած քրիստոնէութեան ուղղութիւններէն մէկը: Ըստ «Pew Research Center» հետազօտական կեդրոնի տուեալներուն՝ 2010-ին Սպանիոյ մէջ բնակուած են 460 հազար բողոքականներ[1]: «Operation World» հրատարակչութիւնը Սպանիոյ մէջ 2010-ին հաշուած է շուրջ 567 հազար բողոքական, ինչպիսին՝ անգլիկաններ ու բողոքական անկախ քրիստոնէական եկեղեցիներու հաւատացեալներ[2]: Կան նաեւ աւելի մեծ թիւեր պարունակող գնահատականներ: Ըստ Սպանիոյ աւետարանական կրօնական կազմակերպութիւններու ֆետերացիայի տուեալներուն՝ երկրին մէջ առկայ են 1,2 միլիոն բողոքականներ, որոնցմէ 0,8 միլիոնը կը հանդիսանայ Սպանիոյ քաղաքացի[3]: «El País» թերթը իր հրապարակումներուն մէկուն մէջ նշած էր, որ Սպանիոյ մէջ կը բնակուին շուրջ 1,5 միլիոն բողոքական[4]:

Կազմակերպչական առումով սպանական բողոքականները միաւորուած են 154 եկեղեցիներու միութեամբ: Բողոքական ծուխերու ու աղօթատեղերու քանակը մօտաւորապէս 3000 է[2]:

Սպանիոյ տարածքին բողոքականներու ամենախոշոր կեդրոնացումը Մատրիտի եւ առափնեայ քաղաքներուն մէջ է (առաջին հերթին Վալենսիայի եւ Պարսելոնայի մէջ): Երկրի աւելի քան 20 հազար բնակչութիւն ունեցող բոլոր քաղաքներուն մէջ առկայ է առնուազն մէկ բողոքական եկեղեցի: Բողոքական համայնքի սեռային կազմը գրեթէ հաւասար է. հաւատացեալներու 43,4 %-ը տղամարդիկ են, 56,6 %-ը կանայք (սպանական կաթողիկէներու մօտ այդ թիւերը կը կազմեն համապատասխանաբար 35 % եւ 65 %)[5]:

Սպանիոյ բողոքական համայնքի ներսը ամենախոշոր էթնիկ խումբ կը հանդիսանան գնչուներ: Երկրի հիմնական բնակչութեան՝ սպանացիներու շրջանին բողոքականութիւնը քիչ տարածում ունի: Բողոքականներու 1-էն փոքր-ինչ աւելի տոկոս կը կազմեն քաթալոնացիները, գալիսիացիները, աստուրիացիները, արակոնցիները եւ բասկերը: Բողոքականներու զգալի թիւ կը կազմեն Սպանիոյ մէջ բնակուող լատինաամերուկացիները (պրազիլցիներ, քոլումպիացիներ, փերուցիներ, արժանթինցիներ եւ այլն): Սպանիոյ մէջ նաեւ կ՛աճին «սեւ» Ափրիկէէն ու Արեւելեան Եւրոպայէն եկած բողոքականներու ծուխերը (առաջին հերթին ռումինացիներ, ինչպէս նաեւ ուքրանացիներ եւ այլն): Վերջին երկու տասնամեակուն Սպանիան տուն դարձած Բրիտանական թագաւորութեան մեծ թիւով հպատակներու համար, հետեւաբար անգլիացիները սպանական բողոքական համայնքին մէջ նշանակալի թիւ կը կազմեն: Բողոքականներ կը հանդիսանան նաեւ երկրին մէջ բնակուող գերմանացիներու, հոլանտացիներու, ամերիկացիներու, շուէտներու, նորուեկացիներու, ֆիններու մէկ մասը:

Պատմական ակնարկ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

21 Մայիս 1559-ին Վալիատոլիտի մէջ բողոքականներու այրումը պատկերող փորագրութիւն

Միջին դարերուն Սպանիոյ մէջ կը գործէին շարք մը կրօնական շարժումներ, որոնք կը ներկայացնէին ռեֆորմացիայի որոշ գաղափարներ: Առաջին հերթին այդ շարժումներէն էին քատարներն ու վալտէնսներ[6]:

Արդէն Մարթին Լիւթըրի կենդանութեան օրօք ռեֆորմացիայի գաղափարները հասան Սպանիա: Վալիատոլիտի մէջ ձեւաւորուեցաւ համայնք, որ կապուած էր գերմանական լիւթերականներուն հետ: Նմանատիպ համայնք ձեւաւորուեցաւ Սեւիլիայի մէջ, որ կապուած էր քալուինականներու հետ: Այդ խումբերու ն յայտնաբերելէն ետք անդամներու մեծ մասը կենդանի այրուեցաւ: Դաժան հետապնդումներու կ՛ենթարկուէին բոլոր անոնք, որոնք մօտ կը յայտնաբերուէր բողոք ական գրականութիւն: Բողոքական կ՛ անուանուէին նոյնիսկ անոնց, որոնք եկեղեցւոյ կը քննադատէր հակակղերական դիրքերէ: 1570-ականներուն սպանական ինկուիզիցիան ստիպեց մնացած բողոքականներու ն փախչիլ երկրէն: Յետագային Հենրի Ը.-ի եւ սպանական պետութեան հիմնադիրի դուստր Եքատէրինա Արակոնացիի (1533 թ.) բաժանումը, поражение Անպարտելի արմատայի պարտութիւնը (1588 թ.) եւ Սպանական Նիտերլանտներուն մէջ բողոքական դիմադրութիւնը սպանացիներու մօտ ամրապնդեց ազգային-կաթողիկէ ինքնորոոշումը[6]։

Բողոքականութեան առաքելութեան սկիզբ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Բողոքականները (պլիմուտեան եղբայրներ) Սպանիոյ մէջ սկսան իրենց ծառայութիւնը միայն 1830-ականներուն: Շարք մը այլ աւետարանականներ, որոնցմէ էին իտալական վալտէնսներով ոգեշնչուած քարոզիչները, 1850-ականներուն ներթափանցեցին Սպանիա: 1860-ին երկրի աւետարանական որոշ առաջնորդներ ձերբակալուեցան: Անոնց նկատմամբ դատավարութիւնը ամբողջ Եւրոպայի մէջ հանգեցուց բողոքի, եւ անոնք արտաքսուեցան Սպանիայէն: Փառաւոր յեղափոխութենէն եւ 1868-ի սահմանադրական նոր դրութիւնէն ետք, որ կ՛երաշխաւորէր կրօնական հանդուրժողականութիւն, գերազանցապէս երկրի հարաւը կը ձեւաւորուին բողոքական առաջին համայնքները: Յետագային այդ համայնքները ստեղծեցին Սպանական միջդէնոմինացիոն ռեֆորմիստական եկեղեցին: 1871-ին փրեսպիտէրականներու հետ միաձուլուելէն ետք եկեղեցին սկսաւ կոչուիլ Սպանական քրիստոնէական եկեղեցի, իսկ 1890-ին միաբանականներու հետ միաւորուելէն ետք՝ Սպանական աւետարանական եկեղեցի (1955-ին եկեղեցւոյ մէջ կը ձուլուին մեթոդիստները)[6]:

Պատկեր:All Saints Church, Puerto de la Cruz 01.jp
Տեներիֆէ կղզիին մէջ գտնուող բոլոր սուրբերու եկեղեցին, որ կառուցուած է 1890-ին

1868-ին Սպանիա կը ժամանէ ամերիկացի Ուիլիամ Քնապը: 1870-ին անոր կը յաջողուի Մատրիտի մէջ հիմնադրել երկրի առաջին բաբտիստական եկեղեցին: 1921-ին Հարաւային բաբտիստական համաձայնագրի հետ սերտ կապեր հաստատելէն ետք Սպանիոյ մէջ բաբտիստները ձեւաւորեցան Սպանիոյ բաբտիստական աւետարանական միութիւնը[7]:

1880-ի տրոհումէն ետք Սպանական քրիստոնէական եկեղեցիէն կ՛առանձնանայ Սպանական ռեֆորմիստական աւետարանական եկեղեցին, որ յետագային այն կը փոխկապակցուի Անգլիայի եկեղեցւոյ հետ[6]:

Սպանիոյ մէջ առաջին ադուենտիստ քարոզիչները եղած են երկու հարազատ եղբայրներ Ֆրենքը եւ Վոլտէր Պոնտը, որոնք 1903-ին հեռացան Քալիֆորնիայէն եւ ժամանեցին Սպանիա: Մէկ տարի ետք անոնք մկրտեցին առաջին երեք նորադարձներուն[8]:

Սպանիոյ մէջ առաջին հոգեգալստական քարոզիչները Մարթընն ու Ճուլիա Վախլսթէնն էին, որոնք 1923-ին ժամանեցին Խիխոն: Այստեղ անոնք կրցան յիսունական դարձնել ոչ մեծ բաբտիստական համայնքին: 1927-ին մէկ այլ շուէտացի քարոզիչ՝ Սվէն Եոհանսոնը սկսաւ իր սպասաւորութիւնը Մատրիտի մէջ: Յետագայ տարիներուն անոր սպասաւորութեան սատարեցին շուէտացի այլ քարոզիչներ, որոնց գործունէութիւնը հանգեցուց Սպանիոյ աւետարանական յիսունական եկեղեցւոյ ստեղծման: 1930-էն երկրին մէջ սպասաւորութիւն կ՛իրականացուին Աստուծոյ ժողովի քարոզիչները, իսկ 1937-էն՝ , с 1937 — миссионеры Աստուծոյ եկեղեցւոյ միսիոներները[9]:

1939-ին երկրին մէջ կը հաշուարկէր շուրջ 30 հազար բողոքականներ: Սոցիալական անկարգութիւնները, քաղաքացիական պատերազմը, ֆրանկիստական վարչակարգը եւ բողոքականներու հանդէպ խտրական շարք մը օրէնքներու առկայութիւնը նկատելիօրէն դժուարացուցին բողոքականներու քարոզչական գործունէութիւնը եւ հանգեցուցին յետագայ ժամանակաշրջանին անոնց բաւականին համեստ աճի: 1967-ին կրօնական ազատութիւններու մասին նոր օրէնքը փոխարինեց 1853-էն գործող Վատիկանի հետ կնքուած քոնքորդատին: Յետագային 1978-ի սահմանադրութեան ազատականացումով չեղարկուեցաւ Կաթողիկէ եկեղեցւոյ կարգավիճակը որպէս պետական, երաշխաւորեց ազատօրէն փոխել դաւանանքը եւ ամուսնութիւնը հանեց Կաթողիկէ եկեղեցւոյ վերահսկողութենէն:

Գործունէութիւնը 1950-ականներէն ետք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մատրիտի մէջ գտնուող Սպանական աւետարանական եկեղեցւոյ տաճար

20-րդ դարու երկրորդ կէսէն Սպանիոյ մէջ գործունէութիւն սկսան շարք մը բողոքական նոր շարժումներ: 1960-էն իր գործունէութիւնը սկսաւ Նոր առաքելական եկեղեցին: 1964-ին երկիր մուտք գոործեցին Քրիստոսի աշակերտները: Փրկութեան բանակը իր գործունէութիւնը Սպանիոյ մէջ սկսաւ 1971-էն[10]: Մենոնիտները իրենց սպասաւորութիւնը սկսան 1976-ին[11] 1978 եւ 1981-ականներուն Սպանիոյ մէջ գործունէութիւն սկսան համապատսխանաբար Քրիստոնէական եւ միսիոներական դաշինքը եւ նազարեթցիները: Յետագային երկիր մուտք գործեցին նորանոր բողոքական շարժումներ: Լէ Քոսեքի սպասաւորութեամբ ու քարոզչութեամբ, վերադարձաւ Սպանիա եւ տեղական , вернулась в Испанию и основала миссию среди местных կալեներուն մէջ հիմնադրեց կրօնական առաքելութիւններ: Յետագային այդ առաքելութիւնը վերակառուցուեցաւ եւ սկսաւ կոչուիլ «Ֆիլատելֆիա» աւետարանական եկեղեցի, որ դարձաւ երկրի խոշորագոյն բողոքական եկեղեցին: Այդ ժամանակ Սպանիա ներթափանցեցին շարք մը միջազգային յիսունական եկեղեցիներ: 1974-ին երկրին մէջ գործունէութիւն սկսաւ իրականացնել Աւետարանի քառակողմ եկեղեցնի: 1979-ին Սպանիա մուտք գործեց Միջազգային միացեալ յիսունական եկեղեցի: 1981-ին երկրին մէջ իր գործունէութիւնը սկսաւ Աստուծոյ մարգարէութեան եկեղեցին: Յիսունական սրբութեան եկեղեցին Սպանիոյ մէջ սկսաւ գործել 1981-ին[12]: Յիսունականները Սպանիոյ մէջ ունեցան թուաքանակի տպաւորիչ աճ եւ 21-րդ դարու սկիզբը կը ներկայացնէին Սպանական բողոքականներու կէսը[13]: Նիոյիսունականներու եկեղեցւոյ մուտքը միայն ամրապնդեց յիսունականութեան գերիշխանութիւնը ոլոորտէն ներս: Անոնք հիմնականին եկան Լատինական Ամերիկայէն:

1980-ականներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ըստ որոշ տուեալներու 1980-ականերուն Սպանիոյ մէջ կը բնակէր մօտաւորապէս 110 հազար բողոքական[14]: Բողոքական խոշորագոյն ուղղութիւններէն էր յիսունականները, որոնց թուաքանակը շուրջ 16 հազար էր[14]: Բաբտիստները նոյնպէս ունէին շուրջ 16 հազար հետեւորդ: Պլիմուտեան եղբայրներու հետեւորդներու թուաքանակը մօտաւորապէս 15 հազար էր, անկլիաքները 12 հազար, ադուենտիստներինը՝ 7 հազար[15]: Միջազգային սպանական աւետարանական եկեղեցին ունէր շուրջ 10 հազար հաւատացեալ[15]: 1990-ին բողոքականներու թուաքանակը հասաւ 214 հազարի[14]:

Ժամանակակից իրավիճակ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մատրիտի մէջ գտնուող բաբտիստական եկեղեցի

Ներկայ դրութեամբ Սպանիոյ մէջ ամենախոշոր բողոքական հարուանութիւնը կը ներկայացնեն յիսունականները, որոնց թուաքանակը կը հաշուէ շուրջ 312 հազար հետեւորդ[2]: «Ֆիլատելֆիա» աւետարանական եկեղեցին, որ սպասաւորութիւն կ՛իրականացնէ գերազանցապէս գնչուներու շրջանին մէջ, ունի 725 համայնք, որոնց հետեւորդներու թուաքանակը շուրջ 204 հազար է[2]: 2010-ի դրութեամբ Սպան ական Աստուծոյ ասամպլեան կը միաւորէ 220 համայնք եւ 25 հազար այցելու[2]: 2000-ին Սպանիոյ մէջ յիսունական եկեղեցւոյ թուաքանակը 4 հազար էր: «Բաց Աստուածաշունչի» եկեղեցին ունէր 2,5 հազար հաւատացեալ: Համապատասխանաբար Առաքելական յիսունականներու եկեղեցւոյ ֆետերացիան ունէր 1,7 հազար, Սպանիոյ մէվ յիսունականներու ասամպլեան՝ 1,3 հազար հետեւորդ[16]: Սպանիոյ մէջ գործունէութիւն կ՛իրականացնեն նաեւ շարք մը միջազգային յիսունական եկեղեցիներ, ինչպիսին են Աստուծոյ եկեղեցին, Աստուծոյ մարգարէութեան եկեղեցին, Չորսկողմանի յիսունականներու եկեղեցին, Միացեալ յիսունական եկեղեցին եւ այլն: Նիկերիական Աստուծոյ փրկութեան քրիստոնէական եկեղեցին երկրին մէջ բացած է 23 համայնք: Որոշակի յաջողութիւններ կը գրանցեն լատինաամերիկեան յիսունական եկեղեցիները, ինչպիսին են Աստուծոյ յիսունական եկեղեցին, որ ունի 3 հազար հետեւորդ[9] եւ քուպայական «Քրիստոսի խաչի մարտիկներ» միջազգային աւետարանական եկեղեցին: Սպանիոյ մէջ ուքրանական համայնքին մէջ կը գործէ է Ուքրանիայի քրիստոնեաներու աւետարանական հաւատքի եկեղեցին ունի 7 ծուխ[17]: 1991-էն Սպանիոյ մէջ աշխուժօրէն կը գործէ նաեւ նիոյիսունական «Աստուծոյ թագաւորութիւն» պրազիլիական եկեղեցին:

Անգլիակնները նշանակալի կերպով թուային առումով աճեցան շնորհիւ բրիտանական կղզիներէն բնակչութեան ներհոսքի: Ներկայ դրութեամբ Սպանիոյ մէջ կը հաշուէ այս հարանուանութեան 76 հազար հաւատացեալ[2]: Այդ թիւի մէջ ներառուած են նաեւ Սպանական ռեֆորմիստական աւետարանական եկեղեցւոյ հետեւորդները:

Պլիմուտեան եղբայրները Սպանիոյ մէջ ներկայացուած են երկու կազմակերպութիւններով՝ «քրիստոնէական եղբայրներ», որ ունի 19,6 հազար հետեւորդ եւ 180 համայնք եւ «եղբայրներու ասամպլիա», որ ունի 18,7 հազար հետեւորդ եւ 145 համայնք[2]:

Եօթերորդ օրուայ ադուենտիստներու եկեղեցւոյ տուեալներով այն ունի 104 համայնք եւ 14,6 հազար հետեւորդ[18]: Բաբտիստական Սպանիոյ աւետարանական միութիւնը կը միաւորէ 150 եկեղեցի եւ 11,3 հազար մարդ[19]:

Միջազգային Սպանական աւետարանական եկեղեցւոյ հետեւորդներ կը հանդիսանան շուրջ 10 հազար հաւատացեալներ՝ շուրջ 52 ծուխ[20]: Երկրին մէջ նաեւ կը գործէ շարք մը ոչ մեծ պրեսբիտէրական կազմակերպութիւններ: Այն կը ներկայացնէ Սպանիոյ ռեֆորմիստական եկեղեցին, որ երկրին մէջ գործունէութիւն կ՛իրականացնէ 1970-ականներէն սկսած: Ունի 3 համայնք[21]։

Այլ խումբերու շարքին հարկ է նշել Քրիստոսի աշակերտներուն (2,5 հազար հետեւորդ), Քրիստոնէական եւ միսիոներական դաշինքին (1,5 հազար հետեւորդ), Նոր առաքելական եկեղեցին, նազարեթականներուն, Փրկութեան բանակին, մէնոնիտներուն: Սպանիոյ մէջ առկայ է նաեւ քվակերներու շատ փոքր համայնք:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. «Religion & Public Life - Pew Research Center»։ features.pewforum.org։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-01-07-ին 
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Jason Mandryk Spain // Operation World: The Definitive Prayer Guide to Every Nation. — InterVarsity Press, 2010. — P. 764—769. — 978 p. — (Operation World Set). — ISBN 0-8308-5724-9
  3. «Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor։ «Report on International Religious Freedom. Spain»։ 2014 Report on International Religious Freedom ։ U.S. State Department։» 
  4. «Protestants call for 'equal treatment' | WWRN - World-wide Religious News»։ wwrn.org 
  5. ««Datos Estadísticos»։ Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2017-04-12-ին 
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 «Wayback Machine»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-06-28-ին 
  7. H. Brackney, William (2009)։ The A to Z of the Baptists։ Brackney, William H.։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ ISBN 9780810870710։ OCLC 671819233 
  8. 1944-2014. Land, Gary, (2005)։ Historical dictionary of Seventh-Day Adventists։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ ISBN 9780810865440։ OCLC 263962419 
  9. 9,0 9,1 Burgess Stanley M., Maas Ed M. Van der (2002)։ The New International Dictionary of Pentecostal and Charismatic Movements (անգլերեն)։ Zondervan Publishing House։ ISBN 9780310224815 
  10. Historical dictionary of the Salvation Army։ Merritt, John G.։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ 2006։ ISBN 0810853442։ OCLC 63116864 
  11. «Spain — GAMEO»։ gameo.org 
  12. «Clifton L. Holland (2003-06-09)։ «A Chronology of Protestant Beginnings: Spain»։ Latin American Socio-Religious Studies Program / Programa Latinoamericano de Estudios Sociorreligiosos (PROLADES)։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-09-19-ին 
  13. Encyclopedia of Protestantism։ Melton, J. Gordon.։ New York: Facts On File։ 2005։ ISBN 0816069832։ OCLC 69873856 
  14. 14,0 14,1 14,2 G�mez Rafa։ [https://web.archive.org/web/20140729022708/http://prolades.com/cra/regions/ibero/spain-eng/cer_stats_eng.htm «CER.Cronolog�a»]։ www.prolades.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-07-29-ին 
  15. 15,0 15,1 «Косоруков А.А. Новые медиа как инструмент политической трансформации в современном мире»։ Международные отношения 3 (3): 318–322։ 2013-03։ ISSN 2305-560X։ doi:10.7256/2305-560x.2013.3.7594 
  16. G. Johnstone, Patrick J. St. (2001)։ Operation world (21st century ed հրտրկթն․)։ Carlisle, Cumbria, UK: Paternoster Lifestyle։ ISBN 1850783578։ OCLC 47937166 
  17. ««У Барселоні відкрито нову місіонерську церкву ХВЄ»։ Церква християн віри євангельської України։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2017-12-27-ին 
  18. ««Spain»։ Adventist Atlas։ 2011։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-09-25-ին 
  19. «WebCite query result»։ www.webcitation.org։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-02-27-ին 
  20. Fasse Christoph։ «Adressdatenbank reformierter Kirchen und Einrichtungen»։ www.reformiert-online.net 
  21. 1950- Benedetto, Robert, (2010)։ Historical dictionary of the Reformed Churches։ McKim, Donald K. (2nd ed հրտրկթն․)։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ ISBN 9780810870239։ OCLC 657608687