Jump to content

Բողոքականութիւնը Սպանիոյ Մէջ

Մատրիտի մէջ գտնուող Սուրբ Ճորճ անկլիքան եկեղեցի

Բողոքականութիւնն Սպանիոյ մէջ կը հանդիսանայ երկրին մէջ տարածուած քրիստոնէութեան ուղղութիւններէն մէկը: Ըստ «Pew Research Center» հետազօտական կեդրոնի տուեալներուն՝ 2010-ին Սպանիոյ մէջ բնակուած են 460 հազար բողոքականներ[1]: «Operation World» հրատարակչութիւնը Սպանիոյ մէջ 2010-ին հաշուած է շուրջ 567 հազար բողոքական, ինչպիսին՝ անգլիկաններ ու բողոքական անկախ քրիստոնէական եկեղեցիներու հաւատացեալներ[2]: Կան նաեւ աւելի մեծ թիւեր պարունակող գնահատականներ: Ըստ Սպանիոյ աւետարանական կրօնական կազմակերպութիւններու ֆետերացիայի տուեալներուն՝ երկրին մէջ առկայ են 1,2 միլիոն բողոքականներ, որոնցմէ 0,8 միլիոնը կը հանդիսանայ Սպանիոյ քաղաքացի[3]: «El País» թերթը իր հրապարակումներուն մէկուն մէջ նշած էր, որ Սպանիոյ մէջ կը բնակուին շուրջ 1,5 միլիոն բողոքական[4]:

Կազմակերպչական առումով սպանական բողոքականները միաւորուած են 154 եկեղեցիներու միութեամբ: Բողոքական ծուխերու ու աղօթատեղերու քանակը մօտաւորապէս 3000 է[2]:

Սպանիոյ տարածքին բողոքականներու ամենախոշոր կեդրոնացումը Մատրիտի եւ առափնեայ քաղաքներուն մէջ է (առաջին հերթին Վալենսիայի եւ Պարսելոնայի մէջ): Երկրի աւելի քան 20 հազար բնակչութիւն ունեցող բոլոր քաղաքներուն մէջ առկայ է առնուազն մէկ բողոքական եկեղեցի: Բողոքական համայնքի սեռային կազմը գրեթէ հաւասար է. հաւատացեալներու 43,4 %-ը տղամարդիկ են, 56,6 %-ը կանայք (սպանական կաթողիկէներու մօտ այդ թիւերը կը կազմեն համապատասխանաբար 35 % եւ 65 %)[5]:

Սպանիոյ բողոքական համայնքի ներսը ամենախոշոր էթնիկ խումբ կը հանդիսանան գնչուներ: Երկրի հիմնական բնակչութեան՝ սպանացիներու շրջանին բողոքականութիւնը քիչ տարածում ունի: Բողոքականներու 1-էն փոքր-ինչ աւելի տոկոս կը կազմեն քաթալոնացիները, գալիսիացիները, աստուրիացիները, արակոնցիները եւ բասկերը: Բողոքականներու զգալի թիւ կը կազմեն Սպանիոյ մէջ բնակուող լատինաամերուկացիները (պրազիլցիներ, քոլումպիացիներ, փերուցիներ, արժանթինցիներ եւ այլն): Սպանիոյ մէջ նաեւ կ՛աճին «սեւ» Ափրիկէէն ու Արեւելեան Եւրոպայէն եկած բողոքականներու ծուխերը (առաջին հերթին ռումինացիներ, ինչպէս նաեւ ուքրանացիներ եւ այլն): Վերջին երկու տասնամեակուն Սպանիան տուն դարձած Բրիտանական թագաւորութեան մեծ թիւով հպատակներու համար, հետեւաբար անգլիացիները սպանական բողոքական համայնքին մէջ նշանակալի թիւ կը կազմեն: Բողոքականներ կը հանդիսանան նաեւ երկրին մէջ բնակուող գերմանացիներու, հոլանտացիներու, ամերիկացիներու, շուէտներու, նորուեկացիներու, ֆիններու մէկ մասը:

Պատմական ակնարկ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
21 Մայիս 1559-ին Վալիատոլիտի մէջ բողոքականներու այրումը պատկերող փորագրութիւն

Միջին դարերուն Սպանիոյ մէջ կը գործէին շարք մը կրօնական շարժումներ, որոնք կը ներկայացնէին ռեֆորմացիայի որոշ գաղափարներ: Առաջին հերթին այդ շարժումներէն էին քատարներն ու վալտէնսներ[6]:

Արդէն Մարթին Լիւթըրի կենդանութեան օրօք ռեֆորմացիայի գաղափարները հասան Սպանիա: Վալիատոլիտի մէջ ձեւաւորուեցաւ համայնք, որ կապուած էր գերմանական լիւթերականներուն հետ: Նմանատիպ համայնք ձեւաւորուեցաւ Սեւիլիայի մէջ, որ կապուած էր քալուինականներու հետ: Այդ խումբերու ն յայտնաբերելէն ետք անդամներու մեծ մասը կենդանի այրուեցաւ: Դաժան հետապնդումներու կ՛ենթարկուէին բոլոր անոնք, որոնք մօտ կը յայտնաբերուէր բողոք ական գրականութիւն: Բողոքական կ՛ անուանուէին նոյնիսկ անոնց, որոնք եկեղեցւոյ կը քննադատէր հակակղերական դիրքերէ: 1570-ականներուն սպանական ինկուիզիցիան ստիպեց մնացած բողոքականներու ն փախչիլ երկրէն: Յետագային Հենրի Ը.-ի եւ սպանական պետութեան հիմնադիրի դուստր Եքատէրինա Արակոնացիի (1533 թ.) բաժանումը, поражение Անպարտելի արմատայի պարտութիւնը (1588 թ.) եւ Սպանական Նիտերլանտներուն մէջ բողոքական դիմադրութիւնը սպանացիներու մօտ ամրապնդեց ազգային-կաթողիկէ ինքնորոոշումը[6]։

Բողոքականութեան առաքելութեան սկիզբ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Բողոքականները (պլիմուտեան եղբայրներ) Սպանիոյ մէջ սկսան իրենց ծառայութիւնը միայն 1830-ականներուն: Շարք մը այլ աւետարանականներ, որոնցմէ էին իտալական վալտէնսներով ոգեշնչուած քարոզիչները, 1850-ականներուն ներթափանցեցին Սպանիա: 1860-ին երկրի աւետարանական որոշ առաջնորդներ ձերբակալուեցան: Անոնց նկատմամբ դատավարութիւնը ամբողջ Եւրոպայի մէջ հանգեցուց բողոքի, եւ անոնք արտաքսուեցան Սպանիայէն: Փառաւոր յեղափոխութենէն եւ 1868-ի սահմանադրական նոր դրութիւնէն ետք, որ կ՛երաշխաւորէր կրօնական հանդուրժողականութիւն, գերազանցապէս երկրի հարաւը կը ձեւաւորուին բողոքական առաջին համայնքները: Յետագային այդ համայնքները ստեղծեցին Սպանական միջդէնոմինացիոն ռեֆորմիստական եկեղեցին: 1871-ին փրեսպիտէրականներու հետ միաձուլուելէն ետք եկեղեցին սկսաւ կոչուիլ Սպանական քրիստոնէական եկեղեցի, իսկ 1890-ին միաբանականներու հետ միաւորուելէն ետք՝ Սպանական աւետարանական եկեղեցի (1955-ին եկեղեցւոյ մէջ կը ձուլուին մեթոդիստները)[6]:

Պատկեր:All Saints Church, Puerto de la Cruz 01.jp
Տեներիֆէ կղզիին մէջ գտնուող բոլոր սուրբերու եկեղեցին, որ կառուցուած է 1890-ին

1868-ին Սպանիա կը ժամանէ ամերիկացի Ուիլիամ Քնապը: 1870-ին անոր կը յաջողուի Մատրիտի մէջ հիմնադրել երկրի առաջին բաբտիստական եկեղեցին: 1921-ին Հարաւային բաբտիստական համաձայնագրի հետ սերտ կապեր հաստատելէն ետք Սպանիոյ մէջ բաբտիստները ձեւաւորեցան Սպանիոյ բաբտիստական աւետարանական միութիւնը[7]:

1880-ի տրոհումէն ետք Սպանական քրիստոնէական եկեղեցիէն կ՛առանձնանայ Սպանական ռեֆորմիստական աւետարանական եկեղեցին, որ յետագային այն կը փոխկապակցուի Անգլիայի եկեղեցւոյ հետ[6]:

Սպանիոյ մէջ առաջին ադուենտիստ քարոզիչները եղած են երկու հարազատ եղբայրներ Ֆրենքը եւ Վոլտէր Պոնտը, որոնք 1903-ին հեռացան Քալիֆորնիայէն եւ ժամանեցին Սպանիա: Մէկ տարի ետք անոնք մկրտեցին առաջին երեք նորադարձներուն[8]:

Սպանիոյ մէջ առաջին հոգեգալստական քարոզիչները Մարթընն ու Ճուլիա Վախլսթէնն էին, որոնք 1923-ին ժամանեցին Խիխոն: Այստեղ անոնք կրցան յիսունական դարձնել ոչ մեծ բաբտիստական համայնքին: 1927-ին մէկ այլ շուէտացի քարոզիչ՝ Սվէն Եոհանսոնը սկսաւ իր սպասաւորութիւնը Մատրիտի մէջ: Յետագայ տարիներուն անոր սպասաւորութեան սատարեցին շուէտացի այլ քարոզիչներ, որոնց գործունէութիւնը հանգեցուց Սպանիոյ աւետարանական յիսունական եկեղեցւոյ ստեղծման: 1930-էն երկրին մէջ սպասաւորութիւն կ՛իրականացուին Աստուծոյ ժողովի քարոզիչները, իսկ 1937-էն՝ , с 1937 — миссионеры Աստուծոյ եկեղեցւոյ միսիոներները[9]:

1939-ին երկրին մէջ կը հաշուարկէր շուրջ 30 հազար բողոքականներ: Սոցիալական անկարգութիւնները, քաղաքացիական պատերազմը, ֆրանկիստական վարչակարգը եւ բողոքականներու հանդէպ խտրական շարք մը օրէնքներու առկայութիւնը նկատելիօրէն դժուարացուցին բողոքականներու քարոզչական գործունէութիւնը եւ հանգեցուցին յետագայ ժամանակաշրջանին անոնց բաւականին համեստ աճի: 1967-ին կրօնական ազատութիւններու մասին նոր օրէնքը փոխարինեց 1853-էն գործող Վատիկանի հետ կնքուած քոնքորդատին: Յետագային 1978-ի սահմանադրութեան ազատականացումով չեղարկուեցաւ Կաթողիկէ եկեղեցւոյ կարգավիճակը որպէս պետական, երաշխաւորեց ազատօրէն փոխել դաւանանքը եւ ամուսնութիւնը հանեց Կաթողիկէ եկեղեցւոյ վերահսկողութենէն:

Գործունէութիւնը 1950-ականներէն ետք

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մատրիտի մէջ գտնուող Սպանական աւետարանական եկեղեցւոյ տաճար

20-րդ դարու երկրորդ կէսէն Սպանիոյ մէջ գործունէութիւն սկսան շարք մը բողոքական նոր շարժումներ: 1960-էն իր գործունէութիւնը սկսաւ Նոր առաքելական եկեղեցին: 1964-ին երկիր մուտք գոործեցին Քրիստոսի աշակերտները: Փրկութեան բանակը իր գործունէութիւնը Սպանիոյ մէջ սկսաւ 1971-էն[10]: Մենոնիտները իրենց սպասաւորութիւնը սկսան 1976-ին[11] 1978 եւ 1981-ականներուն Սպանիոյ մէջ գործունէութիւն սկսան համապատսխանաբար Քրիստոնէական եւ միսիոներական դաշինքը եւ նազարեթցիները: Յետագային երկիր մուտք գործեցին նորանոր բողոքական շարժումներ: Լէ Քոսեքի սպասաւորութեամբ ու քարոզչութեամբ, վերադարձաւ Սպանիա եւ տեղական , вернулась в Испанию и основала миссию среди местных կալեներուն մէջ հիմնադրեց կրօնական առաքելութիւններ: Յետագային այդ առաքելութիւնը վերակառուցուեցաւ եւ սկսաւ կոչուիլ «Ֆիլատելֆիա» աւետարանական եկեղեցի, որ դարձաւ երկրի խոշորագոյն բողոքական եկեղեցին: Այդ ժամանակ Սպանիա ներթափանցեցին շարք մը միջազգային յիսունական եկեղեցիներ: 1974-ին երկրին մէջ գործունէութիւն սկսաւ իրականացնել Աւետարանի քառակողմ եկեղեցնի: 1979-ին Սպանիա մուտք գործեց Միջազգային միացեալ յիսունական եկեղեցի: 1981-ին երկրին մէջ իր գործունէութիւնը սկսաւ Աստուծոյ մարգարէութեան եկեղեցին: Յիսունական սրբութեան եկեղեցին Սպանիոյ մէջ սկսաւ գործել 1981-ին[12]: Յիսունականները Սպանիոյ մէջ ունեցան թուաքանակի տպաւորիչ աճ եւ 21-րդ դարու սկիզբը կը ներկայացնէին Սպանական բողոքականներու կէսը[13]: Նիոյիսունականներու եկեղեցւոյ մուտքը միայն ամրապնդեց յիսունականութեան գերիշխանութիւնը ոլոորտէն ներս: Անոնք հիմնականին եկան Լատինական Ամերիկայէն:

1980-ականներ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ըստ որոշ տուեալներու 1980-ականերուն Սպանիոյ մէջ կը բնակէր մօտաւորապէս 110 հազար բողոքական[14]: Բողոքական խոշորագոյն ուղղութիւններէն էր յիսունականները, որոնց թուաքանակը շուրջ 16 հազար էր[14]: Բաբտիստները նոյնպէս ունէին շուրջ 16 հազար հետեւորդ: Պլիմուտեան եղբայրներու հետեւորդներու թուաքանակը մօտաւորապէս 15 հազար էր, անկլիաքները 12 հազար, ադուենտիստներինը՝ 7 հազար[15]: Միջազգային սպանական աւետարանական եկեղեցին ունէր շուրջ 10 հազար հաւատացեալ[15]: 1990-ին բողոքականներու թուաքանակը հասաւ 214 հազարի[14]:

Ժամանակակից իրավիճակ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մատրիտի մէջ գտնուող բաբտիստական եկեղեցի

Ներկայ դրութեամբ Սպանիոյ մէջ ամենախոշոր բողոքական հարուանութիւնը կը ներկայացնեն յիսունականները, որոնց թուաքանակը կը հաշուէ շուրջ 312 հազար հետեւորդ[2]: «Ֆիլատելֆիա» աւետարանական եկեղեցին, որ սպասաւորութիւն կ՛իրականացնէ գերազանցապէս գնչուներու շրջանին մէջ, ունի 725 համայնք, որոնց հետեւորդներու թուաքանակը շուրջ 204 հազար է[2]: 2010-ի դրութեամբ Սպան ական Աստուծոյ ասամպլեան կը միաւորէ 220 համայնք եւ 25 հազար այցելու[2]: 2000-ին Սպանիոյ մէջ յիսունական եկեղեցւոյ թուաքանակը 4 հազար էր: «Բաց Աստուածաշունչի» եկեղեցին ունէր 2,5 հազար հաւատացեալ: Համապատասխանաբար Առաքելական յիսունականներու եկեղեցւոյ ֆետերացիան ունէր 1,7 հազար, Սպանիոյ մէվ յիսունականներու ասամպլեան՝ 1,3 հազար հետեւորդ[16]: Սպանիոյ մէջ գործունէութիւն կ՛իրականացնեն նաեւ շարք մը միջազգային յիսունական եկեղեցիներ, ինչպիսին են Աստուծոյ եկեղեցին, Աստուծոյ մարգարէութեան եկեղեցին, Չորսկողմանի յիսունականներու եկեղեցին, Միացեալ յիսունական եկեղեցին եւ այլն: Նիկերիական Աստուծոյ փրկութեան քրիստոնէական եկեղեցին երկրին մէջ բացած է 23 համայնք: Որոշակի յաջողութիւններ կը գրանցեն լատինաամերիկեան յիսունական եկեղեցիները, ինչպիսին են Աստուծոյ յիսունական եկեղեցին, որ ունի 3 հազար հետեւորդ[9] եւ քուպայական «Քրիստոսի խաչի մարտիկներ» միջազգային աւետարանական եկեղեցին: Սպանիոյ մէջ ուքրանական համայնքին մէջ կը գործէ է Ուքրանիայի քրիստոնեաներու աւետարանական հաւատքի եկեղեցին ունի 7 ծուխ[17]: 1991-էն Սպանիոյ մէջ աշխուժօրէն կը գործէ նաեւ նիոյիսունական «Աստուծոյ թագաւորութիւն» պրազիլիական եկեղեցին:

Անգլիակնները նշանակալի կերպով թուային առումով աճեցան շնորհիւ բրիտանական կղզիներէն բնակչութեան ներհոսքի: Ներկայ դրութեամբ Սպանիոյ մէջ կը հաշուէ այս հարանուանութեան 76 հազար հաւատացեալ[2]: Այդ թիւի մէջ ներառուած են նաեւ Սպանական ռեֆորմիստական աւետարանական եկեղեցւոյ հետեւորդները:

Պլիմուտեան եղբայրները Սպանիոյ մէջ ներկայացուած են երկու կազմակերպութիւններով՝ «քրիստոնէական եղբայրներ», որ ունի 19,6 հազար հետեւորդ եւ 180 համայնք եւ «եղբայրներու ասամպլիա», որ ունի 18,7 հազար հետեւորդ եւ 145 համայնք[2]:

Եօթերորդ օրուայ ադուենտիստներու եկեղեցւոյ տուեալներով այն ունի 104 համայնք եւ 14,6 հազար հետեւորդ[18]: Բաբտիստական Սպանիոյ աւետարանական միութիւնը կը միաւորէ 150 եկեղեցի եւ 11,3 հազար մարդ[19]:

Միջազգային Սպանական աւետարանական եկեղեցւոյ հետեւորդներ կը հանդիսանան շուրջ 10 հազար հաւատացեալներ՝ շուրջ 52 ծուխ[20]: Երկրին մէջ նաեւ կը գործէ շարք մը ոչ մեծ պրեսբիտէրական կազմակերպութիւններ: Այն կը ներկայացնէ Սպանիոյ ռեֆորմիստական եկեղեցին, որ երկրին մէջ գործունէութիւն կ՛իրականացնէ 1970-ականներէն սկսած: Ունի 3 համայնք[21]։

Այլ խումբերու շարքին հարկ է նշել Քրիստոսի աշակերտներուն (2,5 հազար հետեւորդ), Քրիստոնէական եւ միսիոներական դաշինքին (1,5 հազար հետեւորդ), Նոր առաքելական եկեղեցին, նազարեթականներուն, Փրկութեան բանակին, մէնոնիտներուն: Սպանիոյ մէջ առկայ է նաեւ քվակերներու շատ փոքր համայնք:

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. ↑ «Religion & Public Life - Pew Research Center»։ features.pewforum.org։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-01-07-ին 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Jason Mandryk Spain // Operation World: The Definitive Prayer Guide to Every Nation. — InterVarsity Press, 2010. — P. 764—769. — 978 p. — (Operation World Set). — ISBN 0-8308-5724-9
  3. ↑ «Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor։ «Report on International Religious Freedom. Spain»։ 2014 Report on International Religious Freedom ։ U.S. State Department։» 
  4. ↑ «Protestants call for 'equal treatment' | WWRN - World-wide Religious News»։ wwrn.org 
  5. ↑ ««Datos Estadísticos»։ Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2017-04-12-ին 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 «Wayback Machine»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-06-28-ին 
  7. ↑ H. Brackney, William (2009)։ The A to Z of the Baptists։ Brackney, William H.։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ ISBN 9780810870710։ OCLC 671819233 
  8. ↑ 1944-2014. Land, Gary, (2005)։ Historical dictionary of Seventh-Day Adventists։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ ISBN 9780810865440։ OCLC 263962419 
  9. ↑ 9,0 9,1 Burgess Stanley M., Maas Ed M. Van der (2002)։ The New International Dictionary of Pentecostal and Charismatic Movements (անգլերեն)։ Zondervan Publishing House։ ISBN 9780310224815 
  10. ↑ Historical dictionary of the Salvation Army։ Merritt, John G.։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ 2006։ ISBN 0810853442։ OCLC 63116864 
  11. ↑ «Spain — GAMEO»։ gameo.org 
  12. ↑ «Clifton L. Holland (2003-06-09)։ «A Chronology of Protestant Beginnings: Spain»։ Latin American Socio-Religious Studies Program / Programa Latinoamericano de Estudios Sociorreligiosos (PROLADES)։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-09-19-ին 
  13. ↑ Encyclopedia of Protestantism։ Melton, J. Gordon.։ New York: Facts On File։ 2005։ ISBN 0816069832։ OCLC 69873856 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 G�mez Rafa։ [https://web.archive.org/web/20140729022708/http://prolades.com/cra/regions/ibero/spain-eng/cer_stats_eng.htm «CER.Cronolog�a»]։ www.prolades.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-07-29-ին 
  15. ↑ 15,0 15,1 «Косоруков А.А. Новые медиа как инструмент политической трансформации в современном мире»։ Международные отношения 3 (3): 318–322։ 2013-03։ ISSN 2305-560X։ doi:10.7256/2305-560x.2013.3.7594 
  16. ↑ G. Johnstone, Patrick J. St. (2001)։ Operation world (21st century ed հրտրկթն․)։ Carlisle, Cumbria, UK: Paternoster Lifestyle։ ISBN 1850783578։ OCLC 47937166 
  17. ↑ ««У Барселоні відкрито нову місіонерську церкву ХВЄ»։ Церква християн віри євангельської України։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2017-12-27-ին 
  18. ↑ ««Spain»։ Adventist Atlas։ 2011։»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-09-25-ին 
  19. ↑ «WebCite query result»։ www.webcitation.org։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-02-27-ին 
  20. ↑ Fasse Christoph։ «Adressdatenbank reformierter Kirchen und Einrichtungen»։ www.reformiert-online.net։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-07-ին 
  21. ↑ 1950- Benedetto, Robert, (2010)։ Historical dictionary of the Reformed Churches։ McKim, Donald K. (2nd ed հրտրկթն․)։ Lanham, Md.: Scarecrow Press։ ISBN 9780810870239։ OCLC 657608687 
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Բողոքականութիւնը_Սպանիոյ_Մէջ&oldid=230307» էջէն