Արշարունեաց Դպրոցներ

Արշարունեաց դպրոցները, կը գործեն 5-րդ մինչեւ 14-րդ դարերուն, Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Արշարունիք գաւառին մէջ։ Մեզի յայտնի գրչութեան հնագոյն խոշոր դպրոցներ եղած են Մայրաձոր անապատն ու Սանդղկավանքը։ Կը հիմնադրուին 5-րդ դարուն, Մեսրոպ Մաշտոցի եւ Սահակ Ա Պարթեւի աշակերտներ Թաթուլի ու Վարոսի ջանքերով։ Կը զարգանան 6-րդ դարուն ընթացքին։ Այնտեղ ընդգրկուած էին 36 ընտիր գրչագրեր։ Կը դասաւանտուէին գրչութեան արուեստներ՝ աստուածաբանութիւն եւ փիլիսոփայութիւն։

Այրարատ

Ըստ Ստեփանոս Օրբելեանի՝ Արշարունեաց դպրոցը 7-րդ դարուն կը համարուի «վարդապետարան հայոց...»։ Արշարունեաց իշխաններուն դպրոցը կը հովանաւորեն Բագրատունիները եւ Կամսարականները։ Վահան Կամսարականի խնդրանքով «քաջ փիլիսոփա եւ նախընտիր վարդապետ» հռչակուած Գրիգորիս Արշարունին 8-րդ դարասկիզբին կը շարադրէ «Մեկնութիւն ընթերցուածոց» աին մէջ կը կառուցէ վանք՝ կից օժանդակ կառոյցներով։ Նոյն դարուն ուշագրաւ է Վարդկավանքի դպրոցը, վարդապետարանը վերաշինող՝ առաջնորդ Վարդիկի անունով։ Յաճախադէպ արշաւանքները կը կործանեն մշակութային կեդրոնները, սակայն անոնցմէ ոչ հեռու կը ծաղկին այլ կեդրոններ։ 10-րդ դարուն Կաղզուանի մօտ հիմնադրուած է Կամրջաձորի դպրոցը, որ ունեցած է մոտ 300 միաբան սան։ Նշանաւոր էին Սամուել Կամրջաձորեցին, անոր աշակերտներ՝ Ստեփանոս Ասողիկը եւ Գեւորգ Թառիճեցին (Ուռճեցին)։ 11-րդ դարուն կը զարգանան Մայրաձորի կամ Կանչնուտի եւ Սանդղկավանքի գրչութեան դպրոցները։ Առաջին դարէն մեզի հասած են «Մողնու», «Սանդղկավանքի» եւ «Բեկյունց» Աւետարանները, որոնց նկարազարդումները (գրիչ եւ ծաղկող՝ Յովհաննես Սանդղկավանեցի) հայ մանրանկարչութեան արժեքաւոր գործերէն են։ 14-րդ դարուն յայտնի էին Հանկիւնաց վանքի, Կաղզուանի եւ գրչութեան այլ դպրոցներ։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է «Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։