Ամբերդ (ամրոց)
Ամբերդ, Ամպիր, Անբերդ, Համբերդ, Հանբերդ, Ղըզղալայ[1]։ 11-13-րդ դարերուն, Արագած լերան հարաւային լանջին կառուցուած Ամբերդ ամրոցը կը գտնուի ծովի մակերեւոյթէն 2300մ բարձրութեան վրայ՝ Արքաշէն եւ Ամբերդ գետերու միացման տեղը։
Ամբերդի տարածքին կան կիկլոպեան շինութիւններու մնացորդներ, իսկ մօտակայքը՝ վիշապաձուկերու քարակոթողներ։ Պրոնզի դարուն կառուցուած է ուրարտական բերդաքաղաք, հաւանաբար տեղանքի բնական ամրութեան պատճառով։ Որպէս բերդ-ամրոց այն յատկապէս յայտնի էր հելլենիստական ժամանակաշրջանին եւ Քրիստոսի ծնունդէն ետք։
Անուանում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ամբերդ անունը ծագած է աղաւաղման հետեւանքով, նախնական անունը եղած է Անբերդ[2]։ Ամբերդ անունը կը բացատրուի իբրեւ ամպի բարձրութեան բերդ, կից-բերդ․ Անբերդի այլ տարբերակ մը նաեւ՝ անառիկ, անմատչելի բերդ։ Կոչուած է նաեւ Հանբերդ, Համբերդ, Ղըզղալայ անուններով։
Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
11-րդ դարու 70-ական թուականներուն Ամբերդը գրաւուած է սելճուկ-թուրքերու կողմէ եւ այն վերածուած է զօրակայանի։ 1196 թուականին Զաքարէ եւ Իւանէ Զաքարեանները, ջшխջшխելով Գանձակի ամիրայութեան ռազմական ուժերը, ազատագրած են Ամբերդը եւ այն յանձնած են իրենց զօրավարներէն մէկուն՝ Վաչէ Վաչուտեանին, որ այն կը դարձնէ իր իշխանանիստը։
Ամբերդը վերջնականապէս կործանած է Լենկթեմուրի արշաւանքներու ժամանակ՝ 14-րդ դարու վերջը եւ այլեւս չէ վերականգնուած։