Աղօրիք

Աղօրիք, հացահատիկ, եւ այլ հատիկներ աղալու հարմարանք։

Պատմութիւն

Հայտնի է, որ ժամանակին (վաղ նէոլիթ) եւ անցած է կատարելագործման շարք մը փուլեր։ Նախնական ձեւը կազմուած եղած է անողորկ երկու աղացաքարին՝

• վերինը՝ աւելի փոքր, ուռուցիկ մակերեսով, շրջանաձեւ (աշխատացուած են մէկ ձեռքով) կամ ձուաձեւ, մակոյկաձեւ (աշխատեցուած են երկու ձեռքով), *ներքեւինը ունեցած է աւելի մեծ, լայն ու երկարաւուն, գոգավոր մակերես։

Ցորենը լեցուցած են ներքեւի քարի վրայ եւ վերինը հետ ու առաջ շարժելով մանրացուցած։ Հետագային ստեղծուած է երկանքը՝ բաղկացած զոյգ տափակ, բոլորակ, տաշած քարերուն։

Վերին աղացաքարը պտտցուցած էր ձեռքով։ Աւելի ուշ աղացաքարը պտտեցնելու համար սկսան օգտագործել ջուրի ուժը, յայտնագործուեցաւ ջրաղացը։ Ք.Ա. 6-րդ հազարամեակին աղօրիք օգտագործած են Առաջաւոր Ասիոյ մէջ։ Մոտ 10-րդ դարին երեւան եկաւ հողմաղացը, իսկ 18-րդ դարու՝ շոգաղացը։

Ներկայիս աղօրիքի տարբեր ձեւերուն փոխարինած են կատարելագործուած ալրաղացային սարքեր ու մեքենաներ։

Միջնադարեան Հայաստանի մէջ

Միջնադարեան Հայաստանի մէջ, համաձայն վիմական եւ մատենագրական տուեալներու, հինէն ի վեր գործած են ջրաղացներ։ 10-13-րդ դարերուն վիմական արձանագրութիւններուն բազմաթիւ յիշատակութիւններ կան վանքերուն, եկեղեցիներուն մէկ կամ երկու ակ ջրաղացներու նուիրաբերութեան մասին։

Զաքարեան Իվանէ աթաբեկը եւ իր կինը՝ Խոշաքը, 1231 թուականին Վերին Շիրակի ջրաղացներէն ստացուող հարկը կը շնորհեն Շիրակավանին։ Դոփեան տոհմի իշխան Հասանի կինը՝ Մամքանը, 1310-ական թուականներուն Գեղարքունիքի Բրդի այրք գիւղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին է ընծայել մէկ ջրաղաց եւ կալուածներ։

Արագածոտն գաւառի տեր Վաչուտեան Վաչէի եղբայր Սմբատ իշխանը (13-րդ դարի սկիզբ) մահանալով, իր կնոջը՝ Զմրուխտին ցգած է միակ ջրաղացը, որ Զմրուխտն ընծայած է Հոռոմոսի վանքին։

Արտաքին յղումներ

• Millstone Dressing Tools
• European millstone quarries: a database

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։