ԱՄՆ-ի Արտաքին Քաղաքականութիւն
Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու արտաքին քաղաքականութիւն, ԱՄՆ-ի վարած արտաքին քաղաքականութիւնը այլ երկիրներու հետ։ Արտաքին քաղաքականութիւնը կը որոշէ նախագահը եւ կ՛իրականացուի պետական դէպարտամէնտի կողմէ՝ պէտքարտուղարի գլխաւորութեամբ։
Պաշտօնապէս արտաքին քաղաքականութեան դոկտրինան ԱՄՆ քաղաքացիներու եւ միջազգային հասարակութեան բարօրութեան նպատակներով աւելի անվտանգ, դէմոկրատական եւ ծաղկող աշխարհի ապահովումն է[1]։ Միացեալ Նահանգները, աշխարհի մէջ ունենալով ամենազարգացած դիւանագիտական ներկայացուցչութիւններու ցանցը, չափազանց կարեւոր դեր կը խաղան միջազգային յարաբերութիւններուն։ ԱՄՆ-ը ՄԱԿ-ի եւ ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր անդամն է, ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհուրդի անդամը։ ԱՄՆ-ի դիւանագիտական զանգուածը աշխուժօրէն կը մասնակցի միջազգային հակամարտութիւններու եւ վէճերու զգալի մասի լուծման։
Պատմութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արդէն Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ը կը ջանար, որպէսզի համաշխարհային քաղաքական հարթակին առաջատար դիրքեր դուրս գայ։ 1914-1917-ներուն ԱՄՆ-ը մտցուց չէզօքութեան քաղաքականութիւնը, որ դրական անդրադարձաւ երկրի տնտեսութեան վրայ։
1920-ականներուն ԱՄՆ-ը կը պայքարէր Լատինական Ամերիկայի քաղաքական էքսպանսիայի դէմ՝ հողեր գնելով եւ իր ընկերութիւններու միջոցով վարկեր տրամադրելով։ Այդ շրջանի որոշ երկիրներու մէջ ԱՄՆ-ն ուղղակիօրէն կը վերահսկէր ֆինանսները եւ մաքսատունը՝ շարք մը դէպքերուն իր ներկայութիւնը ամրապնդելով զօրքով։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմէն առաջ ԱՄՆ-ի ղեկավարող էլիտայի շրջանին յայտնի էր մէկուսացման դոկտրինան։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի յաղթական աւարտը եւ Օգոստոս 1945-ին Ճապոնիայի ատոմային ռմբակոծութիւնները փոխեցին եւրոպական եւ համաշխարհային քաղաքականութեան մէջ ԱՄՆ-ի դերն ու նշանակութիւնը։ 1947-1952-ներուն Արեւմտեան Եւրոպայի երկիրներուն տնտեսական օգնութեան ծրագրի բաւականին յաջող իրականացումը, որ ստացաւ Մարշալի ծրագիր անուանումը, հնարաւորութիւն տուաւ ԱՄՆ-ին վերջնականապէս ամրապնդել իր դիրքերը որպէս Արեւմտեան Եւրոպայի, այնուհետեւ աշխարհի տարբեր երկիրներու վրայ տնտեսական եւ քաղաքական ազդեցութիւն ունեցող երկիր։ Ինչպէս 2012-ին կը նշէ Հարուարտի համալսարանի պրոֆեսոր Ստիւէն Ուոլթը՝ ԱՄՆ-ը «հեգեմոնիա է արեւմտեան կիսագնդին մէջ»[2]։
1940-ականներէն Միացեալ Նահանգները մասնակցած են աշխարհի մէջ տեղի ունեցող բազում զինուած հակամարտութիւններու եւ ռազմական յեղաշրջումներու, որոնց կարգին են 1953-ին Իրանի յեղաշրջումը, 1961-ին Խոզերի ծոցի գործողութիւնը, պատերազմները Հարաւսլաւիայի, Աֆղանստանի եւ Իրաքի մէջ։
Ինչպէս 2002-ին կը նշէր «Ժենմին Ժիպաօն»՝ սառ պատերազմի աւարտէն յետոյ ԱՄՆ-ը կը ձգտէր ստեղծել իր կողմէն ղեկավարուող միաբեւեռ աշխարհ[3]։
Պրոֆեսոր Ճոն Նիկոլաս Գրէյի կարծիքով ԱՄՆ-ի աշխարհի սէջ առաջինը ըլլալու հնարաւորութիւնը կորսնցնելը նշանաւորուեց Իրաքի մէջ պատերազմի սկսմամբ, որ արագացաւ համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամով (2008 )[4]։
Ռուսաստանի մէջ ԱՄՆ նախկին դեսպանի՝ Ճէյմս Ֆրանկլին Քոլինզի յայտարարութեան համաձայն՝ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութեան վերանայման եւ առաջնայնութիւններու փոփոխման մասին խօսակցութիւնները որեւէ հիմք չունին․ ԱՄՆ-ի առջեւ նախկինի պէս կանգնած են Չինաստանի զսպման, իսլամական արմատականութեան խնդիրի լուծման, նաւթային ռեսուրսների վերահսկման, ՆԱՏՕ-ի ամրապնդման, Տրանսատլանտեան յարաբերութիւններու զարգացման, Հեռաւոր Արեւելքի դէմոկրատական պետութիւններու, Հնդկաստանի հետ դաշինքի կնքման հարցերը, յատուկ նշանակութիւն ունի Իրանի հետ խնդիրը[5]։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ «WebCite query result»։ www.webcitation.org (անգլերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-12-21-ին։ արտագրուած է՝ 2018-08-03
- ↑ «Гарвардский профессор о внешней политике США: «Иран? Я не настроен оптимистично»»։ ХВИЛЯ (ru-RU)։ արտագրուած է՝ 2018-08-03
- ↑ «О визите Дж. Буша в Европу Жэньминь Жибао»։ russian.people.com.cn։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-04-ին։ արտագրուած է՝ 2018-08-03
- ↑ «The NS Profile: John Gray»։ www.newstatesman.com (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 2018-08-03
- ↑ «Archive copy»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2022-08-06-ին։ արտագրուած է՝ 2018-08-03
Գրականութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- История внешней политики и дипломатии США, 1775—1877 / Отв. ред. Н. Н. Болховитинов. М.: Междунар. отношения, 1994.
- История внешней политики и дипломатии США, 1867—1918 / Отв. ред. Г. П. Куропятник. М.: Наука, 1997.
- Иноземцев Н. Н. Внешняя политика США в эпоху империализма. М.: Госполитиздат, 1960.
- Зубок Л. И. Экспансионистская политика США в начале XX в. М.: Наука, 1969.
- Современная внешняя политика США. В 2-х тт. Т.1-2 / Отв. ред. Г. А. Трофименко. М.: Наука, 1984.
- Американский экспансионизм. Новое время / Отв. ред. Г. Н. Севостьянов. М.: Наука, 1985.
- Американский экспансионизм. Новейшее время / Отв. ред. Г. Н. Севостьянов. М.: Наука, 1986.
- Брусиловская О.И. Внешняя политика США: концептуальные основы и реальность // Записки історичного факультету Одеського державного університету ім. І.І. Мечникова. - Одеса, 1998. - Вип. 7. - С. 240-247.
Արտաքին յղումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Պետդապարտամենտի պաշտոնական կայք (անգլերէն)
- Ազգային անվտանգութեան խորհուրդի պաշտօնական կայք (անգլերէն)