Վեհանցականութիւն
Վեհանցականութիւնը (Transcendentalism) փիլիսոփայական շարժում է, որ զարգացաւ 1820-ական եւ 1830-ական թուականներու վերջին Միացեալ Նահանգներուն արեւելեան շրջաններուն մէջ[1][2]։
Հիմնական գաղափարը մարդոց եւ բնութեան միջեւ բնորոշ բարութեան մէջ կը կայանայ, երբ հասարակութիւնն ու անոր հաստատութիւնները աղաուաղեր են անհատին մաքրութիւնը. մարդիկ լաւագոյնը կը զգան, երբ իսկապէս ինքնավստահ եւ անկախ են:
Վեհանցականները, Աստուածային փորձառութիւնը իբրեւ առօրեայի բնորոշ յատկութիւն կը սեպեն, փոխանակ հեռաւոր երկինքին հաւատալը: Վեհանցականները ֆիզիքական եւ հոգեկան երեւոյթները գործնական ընթացքին կարեւոր մասը կը նկատեն։
Վեհանցականութիւնը կը շեշտէ ներքին մտատեսութեան կարեւորութիւնը փորձառական հմտութեան նկատմամբ: Հետեւորդները կը կարծեն, որ անհատները ամբողջովին ունակ են ինքնատիպ պատկերացումներ յառաջ բերելու ՝ անցեալի տէրերուն հանդէպ քիչ ուշադրութեամբ եւ յարգանքով վերաբերուելով: Շարժումը յառաջացաւ որպէս արձագանք ՝ բողոքելու այդ շրջանին մտաւորականութեան եւ հոգեւոր ընդհանուր վիճակին դէմ: Հարվըրտի աստուածաբանական դպրոցին մէջ ուսուցանուող the Unitarian church Միադաւան եկեղեցուոյ վարդապետութիւնը սերտօրէն կապ ունէր անոր հետ:
Վեհանցականութիւնը յառաջացաւ «անգլիական եւ գերմանական գեշապաշտութենէն «ռոմանդիսիզմ»-էն, Եոհան Կոդֆրիտ Հըրտըրի եւ Ֆրիտրիխ Շլայըրմախըրի աստուածաշունչի քննադատութենէն, Տէյուիտ Հիւմի[1] սկեպտիկանութիւն» եւ Իմմանուէլ Քէնդի վեհանցական փիլիսոփայութենէն ու գերմանական իտիալականութենէն:
Միլլըրն ու Վերսլուիսը, Էմանուէլ Սուիտընպըրկին «Emanuel Swedenborg» եւ Ճէյքըպ Պոհմէին «Jakob Böhme» Վեհանցականութեան վրայ համատարած ազդեցութիւն ունեցող մտաւորականներ կը համարեն: Վեհանցականութիւնը նաեւ միտքի փիլիսոփայութեան եւ հոգեւոր առումով՝ զօրաւոր կերպով ազդեցուեցաւ, հատկապէս Ուփանիշատներու «Upanishads» վերաբերեալ հինտուական «Hindu» բնագիրներէն:
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 Goodman Russell (2015)։ «Transcendentalism»։ Stanford Encyclopedia of Philosophy "Transcendentalism is an American literary, political, and philosophical movement of the early nineteenth century, centered around Ralph Waldo Emerson."
- ↑ Wayne Tiffany K., խմբգր․ (2006)։ Encyclopedia of Transcendentalism։ Facts On File's Literary Movements։ ISBN 9781438109169