Ս. Թադէի Վանք
 | |
| Կրօնք | Հայ Առաքելական Եկեղեցի |
Ս. Թադէի վանքը կը գտնուի Պարսկաստանի Ատրպատական նահանգին մէջ, պատմական Արտազ գաւառը:
Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ս. Թադէի վանքը, ըստ աւանդութեան, կառուցուած է Թադէոս Առաքեալին նահատակուած վայրին տեղը, ուր կը գտնուի Առաքեալին շիրիմը, եկեղեցւոյ ձախ կողմի խորանին մէջ:
Թադէի վանքին կառուցման թուականը յայտնի չէ. Կը կարծուի, թէ ան կառուցուած է 6-9րդ դարերուն: Վանքը ունի երկու երկնասլաց գմբեթներ, որոնք կը խորհրդանշեն Մեծ ու Փոքր Մասիսները: Եկեղեցւոյ պատերը շինուած են սեւ ու ճերմակ սրատաշ քարերով: Խորանները զարդարուած են գեղեցիկ խաչաքանդակներով, հայ արքայական զինադրօշներով, բարձրաքանդակ նկարներով, առաքեալներու, սուրբերու եւ թագաւորներու պատկերներով: Ս. Թադէի վանքը շրջապատուած է քարաշէն շէնքերով եւ բարձր պարիսպներով:
Ս. Թադէի վանքը պատմական մեծ նշանակութիւն ունէր, մանաւանդ 1918-ի Առաջին Աշխարհամարտէն առաջ: Թադէի վանքը հայ Յեղափոխական գործունէութեան ընթացքին նշանաւոր կեդրոն մը եղած էր։ Վանքը թալանուած է աւազակախումբերու կողմէ:
Ս. Թադէի վանքը, վերջերս, հայ ժողովուրդին համար ուխտավայր մը դարձած է, ուր ամէն տարի Յուլիս ամսուն հազարաւոր ուխտաւորներ այցի կ'երթան: 2000 թուին հայոց քրիստոնէութեան ընդունման 1700 ամեակի առիթով Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոս մեծ շքախումբով մը հովանաւորեց ուխտագնացութիւնը եւ անձամբ ներկայ գտնուեցաւ Թադէի վանքը:
Սուրբ Թադէի վանքի քանդակները բաժանուած են հետեւեալ գօտիներուն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Առաջին գօտին, որը համահաւասար բարձրութեամբ կը ներառէ եւ՛ զանգակատան, եւ՛ եկեղեցիի արտաքին տեսքը, կը պատկերէ հայկական արքայական զինանշաններ, բուսական քանդակային ներդիրներ, Սուրբ զինուորներու եւ հոգեւորականներու քանդակներ։ Երկրորդ գօտին երկշարք որթագալարն է։ Վերինը կը ներկայացնէ սիւժետային տեսարաններ, իսկ վարինը՝ բուսական զարդաքանդակներ։ Երրորդ գօտին կը ներկայացնէ սուրբերու, առաքեալներու եւ թագաւորներու։ Ընդ որում այս գօտիաշարերէն իւրաքանչիւրը, ի տարբերութիւն Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցիին, ունի յստակ տարանջատում։ Այն եզրագծուած է բարձր ռելիեֆ ունեցող շրջանակով։ Գօտիներու թուաքանակի ճշդմանը կը խանգարէ անաւարտ զանգակատունը։ Այն արգիլեր է աւարտել ժամանակի կաթողիկոսը, որպէսզի չգերազանցէ Էջմիածնի զանգակատունը։ Միայն առաջին գօտին է իր շարունակութիւնը գտեր զանգակատան յարդարանքին մէջ։ Յարդարանքի ստորին հատուածին մէջ առիւծներու եւ բուսական պանոներու առկայութիւնը կը վերաբերի միայն զանգակատանը, իսկ եկեղեցին այդ հատուածի մէջ զուրկ է որեւէ զարդաքանդակէ։ Եկեղեցիի առաջին զարդագօտին ամենաերկարն է, քանի որ ան կ'ընդգրկէ նաեւ զանգակատունը։ Այնտեղ քանդակները տրուած են առանձին-առանձին՝ իւրաքանչիւրն իր շրջանակով։ Եթէ զանգակատան պարագային կը գործէ խարիսխաւոր սիւնի վրայ հենուող կամարի սկզբունքը, ապա բուն եկեղեցիի շրջանակները հեռանկարային սրածայր կամարներ են։ Արուեստաբանութեան մէջ կայ տարակարծութիւն Սուրբ Թադէի քանդակներու ազդեցութեան մասին։ Միեւնոյն ժամանակ պէտք է նշել, որ հեղինակներն ամբողջութեամբ եւ հիմնովին չեն ուսումնասիրեր այս յուշարձանը։ Սուրբ Թադէի արտաքին յարդարանքին մէջ ուսումնասիրողները նկատեր են ուշ միջնադարեան պարսկական արուեստի ազդեցութիւն, եւ իր ճոխութեամբ այստեղ առկայ է նաեւ բարոկկիի երանգ։ Ըստ մէկ այլ տեսակէտի Սուրբ Թադէն ամենայն հաւանականութեամբ կառուցուեր է հեթանոսական տաճարի վրայ, ինչ որ առհասարակ յատուկ էր քրիստոնէութեանը, եւ հետեւաբար կը կրէր վերջինիս ոճական ազդեցութիւնը, սակայն ուսւմնասիրողներու մեծամասնութիւնը հանգե ք այն մտքին, թե Սուրբ Թադեի հարդարանքի սկզբունքը առաջին հերթին կապելով զայն Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցիի հետ։ Այս տեսակէտին կողմնակիցներն են Վ. Յարւթիւնեանը, Ա. Հախնազարեանը, Ա. Զարեանը։ Մեր կարծիքով, ի հարկէ, ուշ միջնադարեան հայկական արուեստն անդրադարձ էր առաջին հերթին միջնադարու սկզբնական օրինակներուն և Աղթամարի Սուրբ Խաչին։ Իսկ Սեֆեաններու շրջանի արուեստի ազդեցութիւնը պէտք չէ տեղայնացնել զուտ հայկական յուշարձաններու պարագային։ Կարելի է ըսել, որ ան ժամանակի թելադրանքն էր։ Սուրբ Թադէի եկեղեցին նշանակալի է իր զարդագօտիի քանդակներով, որոնք բազմաթիւ են եւ ուսումնասիրուած չեն։ Յատկապէս աչքի զարնէ արեւի սկաւառակը ներկայացնող պատկերաքանդակը։ Արեւի պատկերաքանդակը ամենալաւ պահպանուած օրինակներէն է։ Կլոր սկաւառակէն կը բխի 36 ճառագայթներ, որոնք չորս կէտերու մէջ կը միանան ծաղիկներուն։ Այս յօրինուածքի արտայայտչականութիւնը պայմանաւորուած է ինչպէս կենդրոնական մասի տեղադրութեամբ, այնպէս ալ քանդակագործի կողմէ դիմագիծերու յստակ արտայայտմամբ։ Արեւի՝ փոսիկաւոր բիբերով նշաձեւ աչքերը, խոշոր քիթը եւ շրթունքները կ'ամբողջացնեն կերպարը։ Ընդ որում զարդագօտիի քանդակներու դասաւորութիւնը ամբողջովին կը տարբերի Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցիէն, որ կը հանդիսանայ այս եկեղեցիի նախատիպը: Ոչ մէկ ճակատ չի կրկնուիր, աչքի կը զարնէ պատկերաքանդակներու բազմազանութեամբ, սակայն Սուրբ Թադէպարագային կան առանձին յօրինուածքներ, որոնք չեն հանդիպիր Աղթամարի եւ դուրս են անոր խորհրդաբանութենէն։ Ճերմակ եկեղեցիի արեւի սկաւառակը այդ օրինակներէն մէկն է։ Արեւէն աջ եւ ձախ պատկերուած է թէ ինչպէս վիշապի հեքիաթային կերպարը կը հոշոտէ կենդանիին։
Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Հայ Աշակերտին Դասացուցակը, 1700 Ամեակ, Տպագրութիւն՝ Համազգային Վահէ Սէթեան Տպարան
Ս. Թադէի Վանք 
-
