Հելենա Մոզեյեւսքա
Հելենա Մոճեյեւսքա (լեհ.՝ Helena Modrzejewska), (Հոկտեմբեր 12, 1840 — Ապրիլ 8, 1909), լեհ դերասանուհի։
1865 - 1869 թուականին հանդէս եկած է Կրակովի, 1869 - 1876 թուականներուն՝ Վարշաւայի «Վելքի» եւ «Ռոզմաիտոստի» թատրոններուն մէջ։ Հիւրախաղերով եղած է Մեծ Բրիտանիոյ մէջ եւ ԱՄՆ։ Մոճեյեւսքայի՝ բնական խաղարկութիւնը լի էր ռոմանտիկական խանդավառութեամբ։ Խաղցած է ողբերգական դերեր, լաւագոյններէն են՝ Մարի Ստյուարա (Սլովացկիի «Մարի Ստյուարտ»), Ամալյա (Շիլլերի «Աւազակներ»), Ֆեդրա (Ռասինի «Ֆեդրա»), Աննա, լէյտի Մակպեթ (Շէյքսփիրի «Ռիչարտ III», «Մակպեթ»)։ Մոճեյեւսքա եղած է նաեւ Ս․ Վիսպեանսկիի տրամաներու լաւագոյն դերակատարուհիներէն։
Կենսագրութիւն[1]
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Հելենա Մոճեյեւսքան ծնած է Կրակովի Հանրապետութեան մէջ, 1840 թուականի Հոկտեմբեր 12-ին։ Ծննդեան անունը գրանցուած է որպէս Եադվիգա Բենդա, սակայն յետագային մկրտուած է որպէս Հելենա Օփիդ՝ իր կնքահօր ազգանունով։
Մոճեյեւսքայի ծագումը յայտնի չէ: Մայրը՝ Յոզեֆա (Միսել) Բենդան, եղած է կրակովցի հարուստ վաճառական Շիմոն Բենդայի այրին։ Իր ինքնակենսագրութեան մէջ Մոճեյեւսքան կը պնդէ, որ իր հայրը Մայքլ Օփիդ անունով երաժիշտ էր։ Բենդա ընտանիքին մէջ իսկապէս աշխատած է Միխալ Օփիդ անունով երաժշտութեան ուսուցիչ, որ յետագային դարձած է Հելենայի կնքահայրը, սակայն Օփիդը չէ ճանչցած Յոզեֆա Բենդայի երկու կրտսեր երեխաներու հայրութիւնը։
Կան ապացոյցներ ըստ որոնց Հելենան եւ իր աւագ եղբայրը՝ Ատոլֆը ծնած են Յոզեֆայի ե՛ւ հարուստ, ե՛ւ ազդեցիկ լեհ ազնուական արքայազն Վլադիսլավ Հիերոնիմ Սանգուշկոյի սիրավէպի արդիւնքով։ Հելենան ունեցած է կրտսեր քոյր՝ Յոզեֆինան եւ քանի մը խորթ եղբայրներ Յոզեֆայի առաջին ամուսնութենէն։ Հելենային եւ Յոզեֆինային գլխաւորաբար մեծցուցած է իրենց մօրաքոյր Թերեզան:
Մոճեյեւսքայի ինքնակենսագրութեան մէջ լուսաբանուած են իր առաջին ամուսնութեան մանրամասնութիւնները՝ նախկին խնամակալ Գուստավ Սիմայերի (լեհ.՝ Gustaw Zimajer) հետ։ Գուստավը եղած է դերասան եւ երկրորդ կարգի գաւառական թատերախումբի ղեկավար։ Գուստավի հետ Մոճեյեւսքայի ամուսնութեան թուականը անորոշ է։ Տարիներ անց Մոճեյեւսքան պարզած է, որ իրենք օրինական չեն ամուսնացած, քանի որ Գուստավը դեռեւս ամուսնացած եղած է իր առաջին կնոջ հետ, երբ իրենք ամուսնացած են։ Զոյգն ունեցած է երկու երեխա՝ որդին Ռուտոլֆը (յետագային՝ Ռալֆ Մոճեյեւսկի) եւ դուստրը՝ Մարիլկան, որ մահացած է մանուկ տարիքին։
Գուստավ Սիմայերն օգտագործած է «Գուստավ Մոճեյեւսկի» բեմական անունը։ 1861 թուականին բեմական առաջին ելոյթը ունեցած ժամանակ, Հելենան ընտրած է այս անուան կանացի տարբերակը եւ հանդէս եկած՝ որպէս Հելենա Մոճեյեւսքա (Modrzejewska)։ Յետագային, արտերկրի մէջ հանդէս գալով, ան պարզեցուցած է իր անունը «"Modjeska"», որն անգլիախօս հանդիսատեսին աւելի դիւրին էր արտասանել։
Լեհական դերասանական ասպարէզի սկիզբը, Մոճեյեւսքան խաղացած է Բոխնիայի, Նովի-Սոնչի, Պշեմիսլի, Ժեշուվի եւ Բերեժանիի բեմերուն վրայ: 1862 թուականին առաջին անգամ յայտնուած է Լվովի մէջ՝ Յուլիուշ Սլովացկիի «Բալադինա» տրամային մէջ խաղալով «Սկիրկայի» դերը։ 1863 թուականէն հանդէս եկած է Իվանո-Ֆրանկիվսկիի մէջ, Չեռնովցիա։
1865 թուականին Սիմայերը փորձած է Հելենայի համար պայմանագիր կնքել Վիեննայի թատրոններուն հետ, սակայն ծրագիրը տապալած է գերմաներէնի վատ իմացութեան պատճառով։ Աւելի ուշ այդ տարի Հելենան հեռացած է Սիմայերէն՝ իր հետ տանելով իրենց որդին՝ Ռուտոլֆը եւ վերադարձած՝ Կրակով, ուր չորս տարի թատերական գործունէութեամբ զբաղած է, այնուհետեւ, 1868 թուականին հանդէս եկած է Վարշավայի մէջ, ուր գտնուած ութ տարիներու ընթացքին ամրապնդած է թատերական աստղի իր կարգավիճակը: Անոր խորթ եղբայրները՝ Յոզեֆը եւ Ֆելիքս Բենդան Լեհաստանի մէջ նոյնպէս գնահատուած դերասաններ եղած են։
Պատահարի մը պատճառով, կ'երեւան տասնիններորդ դարու լեհական հասարակութեան սահմանափակումները: Մոճեյեւսքայի Վարշավայի ներկայացումներէն մէկուն մէջ, միջնակարգ դպրոցի տասնեօթ աշակերտ իրեն նուիրած են կարմիր-սպիտակ լեհական ազգային գոյներու ժապաւէնով կապուած ծաղկեփունջ մը: Աշակերտներուն ռուսական կայսերական իշխանութիւնները մեղադրած են հայրենասիրական ցոյց ընելու համար։ Զանոնք հեռացուցած են դպրոցէն եւ արգիլած ընդունուիլ որեւէ այլ դպրոց։ Աշակերտներէն մէկը՝ Իգնասի Նոյֆելդը, այնուհետեւ կրակած է ինքն իրեն. Մոճեյեւսքան մասնակցած է անոր յուղարկաւորութեան։
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|
- ↑ (հայերեն) Հելենա Մոջեևսկա, 2024-08-17, https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%A1_%D5%84%D5%B8%D5%BB%D5%A5%D6%87%D5%BD%D5%AF%D5%A1&oldid=10086816, վերցված է 2025-06-23