Իրանի Սփիւռքահայ Երաժշտութիւն

Իրանի սփիւռքահայ երաժիշտները նշանակալի ներդրում ունին ո՛չ միայն ազգային, այլեւ իրանական ժողովրդական եւ բացառիկ երաժշտութեան մէջ։

18-19-րդ դարերու Հայ աշուղներ

18–րդ դարուն ժողովրդական երգարուեստի զարգացման նպաստած են հայ աշուղներ՝ Յարութիւն Օղլին, Ղուլ Սարգիս Շիրիշկանցին, Միսկին Մատթէոսը, Միսկին Ստեփանը, Մարտիրոս Մանուկեանը եւ ուրիշներ։ Իրանական երաժշտական մշակոյթի պատմութեան մէջ կարեւոր դեր ունի երգիչ Սարգիսը (7–րդ դար), որուն համբաւը տարածուած էր նաեւ Հայաստանի ու Մերձաւոր Արեւելքի մէջ։ Իրանահայ Երգարուեստի ճանչցուած դէմքերէն է Նիկոլ Գալանդերեանը, որ գրած է ռոմանսներ (շուրջ 700), մանկական երգեր, օփերաներ եւ այլն։ Բացառիկ երաժշտութեան ներկայացուցիչներէն է Ա. Տեր-Յովհաննիսեանը:

19–րդ դարու վերջին Թեհրանի մէջ ստեղծուած է Երաժշտասերներու միութիւն եւ լարային նուագախումբ։Յայտնի է Գրիգորեաններու տոհմը, յատկապէս՝ ջութակահար, խմբավար Լեւոեւ Գրիգորեանը, որ Թեհրանի մէջ կազմակերպած եւ ղեկավարած է «Գուսան» երգչախումբը։ Որդին՝ երգահան եւ խմբավար Ռուբէնը պարսկական ժողովրդական երգերու առաջին գրառողն էր։ Ճանչցուած դաշնակահարներէն են էմմանուել Մելիք-Ասլանեանը, Տանիա Յարութիւնեանը, Ռուբինա Սայիտխանեանը, Հայկուշ Մակարեանը, ջութակահարներ Լեոպոլդ Աւագեանը, Հրաչ Մանուկեանը, երգչուհիներ Սաթօ Աղաբաբեանը, Թամարա Փիլոսեանը, Մարիցա Սանոսեանը, Յակինթ Վարդանեանը, Հերմինէ Դաւիթեանը, խմբավար Գուրգէն Մովսիսեանը։ Երգչախումբերէն են «Գուսան»ը, «Անուշ»ը, «Արազ»ը, «Հայ երգ»ը, «Անի»ն եւ այլն։ 1920-ական թուականներուն Ե. Աւետիսեանը Թաւրիզի մէջ հիմնադրած է պալեթի առաջին ստուդիան (1945 թուականէն՝ Թեհրանի պարարուեստի դպրոց): 1939 թուականին պարուսույց Ա. Ջամբալեանը Թեհրանի մէջ՝ պալեթի դպրոց։ Թեհրանի մէջ գործած է նաեւ «Պապիկեան-պալէ» խումբը։

Յայտնի են Թեհրանի «Արարատ», «Կարապ», «Զարթօնք», «Կարաւան» պարախումբերը։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է «Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։