Jump to content

Թեղենեաց Վանքի Խեցեղէն

Թեղենեաց վանքային համալիր

Թեղենեաց Վանքը միջնադարեան Հայաստանի հոգեւոր, մշակութային ու գրչութեան կարեւոր կեդրոն էր։ Կը գտնուի Բուժական գիւղէն 3 քմ հիւսիս՝ Թեղենիսի կամ Թեղենեաց լեռներու անտառապատ լանջերուն վրայ։

Վանքային համալիրը՝ Կաթողիկէ եկեղեցւոյ «գմբէթաւոր դահլիճ»ի պատկանող ոճով՝ բաղկացած է զոյգ որմնամոյթերով (յենասիւն), գաւիթով, սեղանատունով, գրչատունով եւ գաւիթին հիւսիսէն յարող ծայրամաս կառոյցով, հիմնական յուշահամալիրէն 30 մ արեւելք գտնուող 5–7-րդ դարերու քառախորան փոքր եկեղեցի մըն է։

Պեղման աշխատանքները սկսած են 1979 թուականին, հնագէտ-վիմագրագէտ՝ Գագիկ Սարգսեանի կողմէ եւ որոշ ընդհատումներով կը շարունակուին մինչեւ օրս։

Թեղենեաց վանքը՝ գրաւոր աղբիւրներուն մէջ կը յիշատակուի աւելի քան 8-րդ դարէն, որ իր բուռն ծաղկման հասած է 11–13-րդ դարերուն` Վաչուտեաններու իշխանական տոհմի օրօք եւ շարունակաբար գործած է որպէս վանք մինչեւ 17-րդ դար, որմէ ետք վանքը կը յիշատակուի՝ մատենագիտական եւ վիմագրական աղբիւրներու մէջ, որքան մեզի յայտնի է, ո՛չ որպէս գործող վանք։

Թեղենեաց վանքի պատմութեան, վիմագրական եւ հնագիտական նիւթի վերաբերեալ բազմաթիւ հրապարակումներով հանդէս եկած է յուշարձանը պեղող՝ Գագիկ Սարգսեանը[1]։

Վանքի գաւիթը 4 սիւներով կառոյց մըն է, որ կարծես գաւիթի պատճէնը ըլլայ։ Մուտքի բացակայութիւնը արեւելեան մասին մէջ կը յուշէ, որ անիկա եկեղեցի չունի։ Յետագայ շրջանին վերաշինուած է եւ կիրառուած՝ իբրեւ տնտեսական նշանակութիւն ունեցող շինութիւն մը, որուն մասին կը վկայէ հարաւ-արեւմտեան անկիւնը բացուած թոնիրը, ինչպէս նաեւ տնտեսութեան մէջ օգտագործուող տարբեր գործիքներն ու առարկաները[2]։ Սկզբնական նշանակութեամբ, ըստ հետազօտողի, անիկա եղած է ժողովասրահ, միաժամանակ՝ տապանատուն, նշխարատուն, մատենադարան, ճեմարան[3]։

Թեղենեաց վանքի պեղումներով յայտնաբերուած խեցեղէնը բեկորային է եւ կը բաժնուի 2 մեծ խումբի՝ տնտեսական-կենցաղային եւ շինարարական։ Իր կարգին, տնտեսական-կենցաղային խեցեղէնին մէջ կ'առանձնանայ 2 խումբ՝ հասարակ կամ պարզ խեցեղէն, որ գերակշռող մեծամասնութիւնը կը կազմէ, եւ ջնարակապատը։

Հասարակ խեցեղէնը ըստ կիրառութեան կը բաժնուի հետեւեալ խումբերու՝

  • կարասներ
  • ամաններ
  • կճուճներ
  • սեղանի առօրեայ սպասք (ափսէ, պնակ, թաս, քերեղան (այսինքն՝ կաւէ խորունկ աման), մատուցարան)
  • ձիթաճրագներ
  • ծխամորճներ

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. Գագիկ Սարգսյան (1977)։ Արձանագրություն Թեղենյաց վանքից։ ՀԽՍՀ ԳԱ «Լրաբեր հասարակական գիտությունների» (այսուհետեւ՝ ԼՀԳ)։ էջեր 100–107։ 
  2. Գագիկ Սարգսյան։ Թեղենյաց վանքի պեղումները (1979–1989 թվականների արդյունքները)։ էջեր 176–177։ 
  3. Գագիկ Սարգսյան։ Թեղենյաց վանքի պեղումները (1979–1989 թվականների արդյունքները)։ էջ 177