Զստաջիղի Ցաւ Կամ Զստաջղատապ
Զստաջիղի Ցաւ Կամ Զստաջղատապ (Sciatica), զստաջիղը մարմինին ամէնէն մեծ եւ երկար ջիղն է: Զստաջիղին գրգռութիւնը կը յառաջացնէ զանազան աստիճանի զստաջղատապ: Անոր ցաւը կը զգացուի նստատեղային տարածքէն, այսինքն` յետոյքէն սկսեալ մինչեւ ոտքերուն մատները:
Մարմինը ունի երկու զստաջիղ: Իւրաքանչիւր զստաջիղ կը կազմուի գօտկա-ողնածուծի (lumbar spinal cord) թիւ L4 եւ L5 ջիղերէն եւ սրբանա-ողնածուծի (sacral spinal cord) թիւ S1, S2 եւ S3 ջիղերու միացումով: Զստաջիղը կը ճիւղաւորուի եւ կը ջղաւորէ սրունքը եւ ոտքը ամբողջութեամբ[1]:
Զստաջիղին երկու հիմնական գործառոյթները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Անիկա ուղեղէն որոշ շարժիչ (motor) ազդանշաններ կը հաղորդէ սրունքի եւ ոտքերու մկաններուն:
- Ան սրունքէն եւ ոտքերէն կը հաւաքէ զգացողական (sensory) տեղեկութիւններ եւ կը հաղորդէ ուղեղին:
Զստաջիղին կամ Նստաջիղին գրգռութեան դրդպատճառները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Միջողնոսկրային (intervertebral) սալի (disc) ճողուածք-սալաթափութիւն (herniation). ճողուած սալը կամ սալերը կը ճնշեն զստաջիղին սկզբնաղբիւր հինգ ջիղերուն վրայ եւ կը յառաջացնեն ջղացաւ,
- Տեղային եւ կամ յարակից ոսկորներու, մկաններու եւ ուռերու ճնշում,
- Ողնայարի եւ անոր շուրջը զարգացող բորբոքումներ,
- Ողնայարի արտաքին հարուած-վնաս,
- Յղութեամբ մեծցած արգանդի ճնշում,
- Զստաջիղի ոչ մանրէական բորբոքում,
- Ողնայարի խողովակի նեղացում (vertebral canal stenosis),
- Ողնոսկրներու հիւծում (vertebral atrophy),
- Ողնածուծային (spinal cord) ուռեր,
- Արտամարմնական ճնշում, օրինակ` մեծ դրամապանակի գործածութիւն տաբատի ետեւի գրպանին մէջ:
Զստաջղատապի Ախտանշաններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Ջղացաւ. անիկա կը նկարագրուի` իբրեւ այրուածքային կամ ժայթքող ցաւ: Ջղացաւը զգալի կ'ըլլայ կոնքին, գօտկային եւ նստատեղային տարածքին, սրունքներուն, ծունկի ետեւի փոսիկին եւ ոտքերուն մէջ: Ջղացաւը կրնայ ըլլայ կարճատեւ կամ մնայուն, ուժգին կամ մեղմ, շարունակական կամ ընդմիջումներով:
- Ասղնտոց (tingling sensation) գօտկային եւ նստատեղային տարածքին, սրունքներուն, ծունկի ետեւի փոսիկին եւ ոտքերուն մէջ:
Յառաջացած պարագաներուն կը նշմարուի քալելու դժուարութիւն եւ անկարողութիւն: Զստաջղատապը աւելի կը վատթարանայ արագ քալելով, ոտքի կենալով, նստելով եւ ծռելով: Անիկա կը մեղմանայ կռնակի վրայ պառկելով եւ հանդարտ քալելով:
Ջղացաւին կ'ուղեկցին յաճախ սրունքներու եւ ոտքերու մկանային տկարութիւն, թմրութիւն եւ անշարժութիւն[2]:
Ախտաճանաչում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Զստաջղատապի ախտաճանաչումը կ'իրականանայ լսելով հիւանդին պատմականը եւ հիւանդութեան ընթացքը,
- Բժշկական մանրակրկիտ քննութեամբ,
- Ոսկրանկարումներով,
- Համակարգչային շերտագրական (CT Scan) ու մագնիսարձագանգային (MRI) նկարումներով,
- Ելեկտրամկանագրութեամբ (EMG):
Դարմանում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Սկզբնական եւ թեթեւ պարագաներուն կը յանձնարարուի`
- Ֆիզիքական հանգիստ, այսինքն` պառկիլ կռնակի վրայ երկու-երեք շաբաթ եւ կատարել միայն թեթեւ շարժումներ,
- Ցաւազերծող դեղերու գործածութիւն,
- Կանոնաւոր մարզանք` հսկողութեամբ մարզիչներու,
- Քորթիզոն (cortisone) ներծորոյթի (hormone) ներարկում ցաւի վայրը եւ ողնածուծին մէջ,
- Մարձում (massage) եւ մերսումաբուժութիւն (chiropractice),
- Խստակեաց փիլիսոփայութիւն (yoga) եւ խոհականութիւն (meditation):
Հիմնական ախտապատճառը բացայայտելէ ետք կը կատարուի վերջնական դարմանումը, որ ընդհանրապէս վիրաբուժական է:
Հինէն ի վեր գոյութիւն ունին տնային դարմանամիջոցները` տաք եւ փափուկ պզտիկ վերմակի գործածութիւն, սառոյցի զետեղում` ցաւի տարածքին վրայ: Այս երկուքէն մէկը կարելի է գործածել առանձնաբար եւ կամ փոխնիփոխ:
Յառաջացած պարագաներուն տեղի կ'ունենան որոշ բարդութիւններ, ինչպէս` մէզի եւ կղկղանքի անպահութիւն (incontinence): Ասոնք կը կարօտին անմիջական վիրաբուժական դարմանամիջոցի[3]: