Գիրք Թղթոց

Գիրք Թղթոց, հայ վաղ միջնադարեան մատենագրական կոթողային յուշարձաններէն, կրօնադաւանական բնոյթի ժողովածու, Հայ առաքելական եկեղեցւոյ ուղղափառ դաւանութիւնը հաւաստող հիմնական փաստաթուղթերէն։ Կազմուած է դաւանաբանական վէճերուն՝ Հայ Եկեղեցւոյ ուղղափառութիւնը հիմնաւորելու, իր անկախութիւնն ու միասնութիւնը պահպանելու անհրաժեշտութեամբ։ Կ'ենթադրուի, որ «գիրք թղթոց»ի նիւթերը հաւաքուած են VII դարուն, Կոմիտաս ԱՅ Աղցեցիի օրօք, ժողովածուն ամփոփուած է VIII դարուն՝ Յովհաննէս Գ Օձնեցիի կաթողիկոսութեան շրջանին։ Յետագային լրացուած է V–XIII դդ. ընդգրկող նմանատիպ նոր նիւթերով (թուղթեր, նամակներ եւն)։

«Գիրք թղթոց»ի բովանդակութիւնը

Կը բովանդակէ Հայ եկեղեցւոյ հայրերու նամականին, Հայոց կաթողիկոսներու պաշտօնական թղթակցութիւնները հարեւան ժողովուրդներու եկեղեցիներու առաջնորդներուն հետ, շրջաբերականներ, ժողովներու արձանագրութիւններ, Հայ եւ Վրաց եկեղեցիներու բաժանման վերաբերող վաւերագրեր, դաւանաբանական, ինքնուրոյն եւ թարգմանչական գրութիւններ, հայ-բիւզանդական, հայ-լատինական եկեղեցական միութեան վերաբերող նիւթեր եւ այլն։

Կարեւոր են յատկապէս ընդհանրական եկեղեցւոյ շարք մը յայտնի գրութիւններու՝ «հենոտիկոնիէ», Կ. Պոլսոյ Ակակիոս (471–489), Աղեքսանդրիայի Պետրոս Մոնգոս (483–490) պատրիարքներու թղթակցութիւններու հայերէն թարգմանութիւնները, եւն։ Թուղթերուն մէջ, որոնք գլխաւորաբար հակաճառական բնոյթ ունին, արծարծուած են աստուածաբանական, ծիսադաւանաբանական բազմապիսի խնդիրներ, հերքուած են արիոսականութիւնը, նեստորականութիւնը, երեւութականութիւնը եւ աղանդաւորական այլ վարդապետութիւններ, մերժուած է Քաղկեդոնի ժողովը, Լեւոնի տոմարը։

Ժողովածուի առաջին թուղթը Կ. Պոլսոյ պատրիարք Պրոկղի նամակն է, ուղղուած՝ Հայոց կաթողիկոս Սահակ ԱՅ Պարթեւին եւ Մեսրոպ Մաշտոցին: Դատապարտելով Նեստորն ու իր համախոհները՝ ինքը Հայ եկեղեցւոյ հայրերուն կոչ ըրած է զգուշանալ Հայաստանի մէջ նեստորականութեան տարածումէն։ Երկրորդ թուղթը Սահակ ԱՅ Պարթեւի եւ Մեսրոպ Մաշտոցի պատասխանն է Պրոկղ պատրիարքին («պատասխանի թղթոյն Պրոկղի երանելոյ, ի Սահակայ եւ ի Մաշդոցէ, սուրբ վարդապետացն Հայոցէ»), որ որպէս ուղղափառութեան փաստարկ, ընթերցուած է 553-ի Կ. Պոլսոյ ժողովին՝ Կիւրեղ Աղեքսանդրացիի թուղթէն յետոյ։

«Գիրք Թղթոց»ը կարեւոր աղբիւր է նաեւ Հայ եկեղեցւոյ պատմութեան, ծէսերու եւ դաւանանքի, ինչպէս եւ հայ-ասորական, հայ-յունական, հայ-վրացական եկեղեցական յարաբերութիւններու ուսումնասիրման համար։ Ժողովածուն օգտագործուած է Հայ եկեղեցւոյ եւ երկաբնակ (քաղկեդոնիկ) հայերու միջեւ ծիսադաւանաբանական վիճաբանութիւններու ժամանակ։ «գիրք թղթոց»ի ուսումնասիրութեամբ զբաղուած են Հ. Գիւլխանդարեանը, Նիկողայոս Ադոնցը, Կ. եպս. Տէր-Մկրտչեանը, Ն. Ակինեանը, Է. Տէր-Մինասեանը, Պ. Անանեանը, Հ. Ջաւախիշուիլին, Մ. Տալոնը, ԱՅ. Շմիդտը եւ ուրիշներ։

Արտաքին աղբիւրներ

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է « Քրիստոնեա Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։