Արծկէ

Բնակավայր
Արծկէ
Երկիր  Թուրքիա
ԲԾՄ 1650 մեթր
Բնակչութիւն 15 193 մարդ (2021)
Ժամային գօտի UTC+3։00
Փոստային ցուցանիշ 13500

Արծկէ, պատմական քաղաք՝ բերդ, գիւղ, ավան, բերդաքաղաք։ Կը գտնուի Վանայ լիճին հիւսիսային ափին։ Նաւահանգիստ էր՝ դէպի Խլաթ ու Բաղէշ (Պիթլիս) տանող ճանապարհին վրայ։

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Արծկէ կը յիշատակուի տակաւին ուրարտական արձանագրութիւններուն մէջ` Զիուկանի անունով։ Այստեղ պահպանուած է ուրարտական Ռուսա Բ. թագաւորի սեպագիր արձանագրութիւններէն մէկը։

Հայ մատենագրութեան մէջ կը յիշատակուի 5-րդ դարէն: Որոշ պատմաբաններ այն կը յիշատակեն իբրեւ գիւղ, ոմանք ալ կը կոչեն աւան կամ քաղաք։

Մինչեւ օտար տիրապետութեան տակ անցնիլը, Արծկէ պատկանած է մերթ Գնունիներուն, մերթ ալ՝ Բզնունիներուն եւ վարչականօրէն կը մտնէր Տուրուբերանի Բզնունիք գաւառին մէջ:

Արաբներն իրենց առաջին արշաւանքներու ժամանակ, 7-րդ դարու կէսերուն, գրաւած են Արծկէն եւ այն կոչած են «Տար Ալ Ճաուազ», որմէ ալ ծագած է անոր այժմեան՝ «Ատիլճեւազ» անունը։

11-րդ դարու սկզիբները քաղաքը անցած է Բիւզանդիոյ տիրապետութեան տակ, 1054 թուականին գրաւած են սելճուկ թուրքերը։

Հին Արծկէ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հին Արծկէն Վանայ լիճի մակարդակի բարձրացման հետեւանքով ջրածածկ եղած է 10-12րդ  դարերու ընթացքին։ Այն ամուր բերդաքաղաք եղած է եւ երկար ժամանակ իր գոյութիւնը պահպանած է կղզիի վերածուած փոքրիկ ցամաքամասի մը վրայ։

Ունեցած է երկու ամրոց։ Lիովին ամայացած է 17-19րդ դարերուն։ Հին Արծկէի փոխարէն, լճափի աւելի բարձրադիր մասը ժամանակի ընթացքին կառուցած են նոր Արծկէն, որ 17-18րդ  դարերուն Վան նահանգի Ալճաւազ գաւառի կեդրոնն էր։

19-րդ դարու երկրորդ կիսուն ունեցած է 140 գիւղ 30000 բնակիչներով, որմէ 25000-ը հայեր, 30 եկեղեցի, 10–է աւելի տարրական կրթարաններ։

1915 թուականին Արծկէի հայ բնակչութեան մէկ մասը զոհ գացած է թրքական եաթաղանին, իսկ միւս մասը տեղահանուած ու տարագրուած է զանազան տեղեր։

Արծկէ ունեցած է երկու եկեղեցի՝ Ս. Աստուածածին եւ Ս. Սարգիս[1][2]։

Ծանօթագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. «Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հատոր 1, էջ 449-450։
  2. «Ճանչնանք Արեւմտեան Հայաստանը․ Արծկէ»։ Western Armenia TV (wa-WA)։ 2023-02-03։ արտագրուած է՝ 2023-03-25 
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։