Արեւելեան Թեմ (ԱՄՆ)

Արևելեան թեմը կազմաւորուած է 1927-ին, Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գևորգ Ե Սուրենեանցի հայրապետական գոնդակով։ Մինչ այդ ԱՄՆ-ի հայ համայնքը միավորուած էր մէկ թեմի մէջ՝ ստեղծուած 1898-ին, Ամենայն հայոց կաթողիկոս Մկրտիչ Ա Վանեցու գոնդակով։ Կենդրոնն էր Ուստր քաղաքը, 1923-ին՝ պոստոնը, իսկ 1927-ին՝ Նիու Յորք։ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գևորգ Ե Սուրենեանցի գոնդակով (1927) ԱՄՆ-ի արմ. նահանգներն ընդգրկուած են նոր՝ Արմ. թէմի մեջ, իսկ արլ., հվ., հվ-արմ. և կենտր. նահանգները մնացած են Արլ. թէմի իրավասության ներքո։ Կենտրոնը մնացել է Նյու Յորքը։ Այժմ (2001) ԱՄՆ Արևելյան թեմը ընդգրկում է ԱՄՆ-ի 21 նահանգների 64 եկեղեց. համայնքներ։ Թեմի տարածքում է գտնվում ԱՄՆ-ի առաջին հայկական եկեղեցին՝ Ս. Փրկիչը, որը կառուցուած է 1891-ին, Ուստրույի մէջ։ 1902-ին Մկրտիչ Ա Վանեցին հաստատուած է ի գործադրութիւն հայ ժողովրդեան Ամերիկայի սահմանադրութիւնը, որ այժմ յայտնի է որպես Կանոնադրութիւն Ամերիկայի (Արլ. թեմ) Հայաստանեաց եկեղեցիի։ 1898-ից այսօր թէմն ունեցած է 11 առաջնորդ։ Առաջինը Յովսեփ արք. Սարաճեանն էր, 1939–44-ին՝ Գարեգին արք. Յովսեփեանը (հետագային՝ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս), 1966–90-ին՝ Թորգոմ արք. Մանուկեանը (այժմ՝ Երուսաղէմի հայոց պատրիարք)։ Թէմի առաջնորդանիստ Մայր տաճարը՝ Ս. Վարդանը, 1968-ին օծած է Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգէն Ա Պալճեանը։ Թէմին են պատկանում շուրջ 42 եկեղեցիներ՝ Յունյըն Սիթիում՝ Ս. Խաչ (1907), Ուոթըրվլիթի մէջ Ս. Պետրոս (1916), Չելթենհեմի մէջ՝ Ս. Երրորդութիւն (1917), Սաութ Միլուոքիում՝ Ս. Հարութիւն (1924), Նիո բրիթընիի մէջ Ս. Յարութիւն (1925), Չիկակոյի մէջ՝ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ (1926), Սաութֆիլդի մէջ՝ Ս. Յովհաննես (1931), Վաշինգտոնի մէջ՝ Ս. Մարիամ (1963) ևն։ Թէմի Յովանու ներքոյ հիմնուած են շարք մը կրթ. հաստատութիւններ։ Նիո Յորքի մէջ, 1961-ից իգործ եղած է Տիրան արք. Ներսոեանի նախաձեռնութեամբ ստեղծուած Ս. Ներսես ընծայարանը (ճեմարանը), որը պատրաստոած է հոգևոր սպասաւորներ (դաստիարակ, ծխատեր քահանայ ևն)։ Ընծայարանն ունի ԱՄՆ-ի Արլ., Արմ. և Կանադայի թէմերու կողմէն ընտրուած խնամակալ մարմին, որուն նախագահն է Արլ. թեմի առաջնորդը։ Կրօնական դաստիարակութեան բաժանմունքը և Հայ դպրոցներու կրթական կենդրոնը ստեղծուած են դասագիրքեր և պատրաստուած ուսուցիչներ թէմի դպրոցներու համար։ Կրտսերներ ոունի ծխերու մէջ, աշխատանք կատարած է հայ հաւատքի պահպանման համար