Քաղկեդոնի Ժողով

Քաղկեդոնի ժողով,

Քաղկեդոնի ժողով, 8 Հոկտեմբեր 450 թուականէն մինչեւ 1 Նոյեմբեր տեղի ունեցած եկեղեցական ժողով, որու հրաւիրուած է Կոստանդնուպոլսէն ոչ հեռու գտնուող Քաղկեդոն քաղաքին մէջ (ներկայիս Պոլսոյ արուարձաններէն մէկն է) Բիւզանդիոնի կայսր՝ Մարկիանոսի կողմէ Լեւոն Բ. Պապի համաձայնութեամբ՝ Եւտիքեսի ուսմունքը քննելու եւ Քրիստոսի բնութեան մասին վէճերուն լուծում տալու նպատակով։ Կաթոլիկ եւ Ուղղափառ եկեղեցիներու կողմէ Քաղկեդոնի ժողովը կը ճանչցուի որպէս տիեզերական։ Հայ առաքելական եկեղեցին, տենելով Քաղկեդոնի ժողովի որոշ թերութիւնները, հրաժարած է ճանչնալ ժողովին կողմէ հռչակուած քրիստոսաբանական բանաձեւը, որու հիման վրայ դրուած է Լեւոն Պապի տոմարը։

Եվտիքեսի վարդապետութիւնը

Եվտիքեսը Կ.Պոլսոյ վանքերէն մէկուն վանահայր էր, որ 430-ական թթ. սկսաւ ուսուցանել, որ Քրիստոսը ունի միայն մէկ՝ աստուածային բնութիւն, իսկ անոր մարդկային որակները լուծուած են աստուածային բնութեան մեջ, իբրեւ կաթիլ մը մեղրը օվիկանոսի մեջ, որով եւ մարդկային բնութիւնը աստուածացած է։ Ըստ Եվտիքեսի, թեեւ Քրիստոսը ունի մարդկային մարմին, սակայն ան նման չէ սովորական մարմնի, այլ անապակ է ու իջեցուած երկնքէն։

Եվտիքեսի ուսմունքը դարձաւ բուռն եկեղեցական աստուածաբանական վեճերու առիթ։ Անտիոքի քրիստոնիա աստուածաբանական դպրոցը դէմ դուրս եկաւ Եվտիքեսին՝ հիմնուելով իր վարդապետներ Թեոդորիտոս Կիրոսացու եւ Թեոդորոս Մոփսուեստացու գաղափարներու վրայ։ Ալեքսանդիրիոյ աթոռը այս հարցին մէջ աւելի չափաւոր էր. չպաշտպանելով Եվտիքեսին՝ ան այնուամենայնիւ դէմ էր Քրիստոսի մարդկային եւ աստուածային բնությունների տարանջատմանը, երկյուղում էր Եփեսոսի ժողովում դատապարտուած Նեստորի ուսմունքի վերածնումէն եւ կասկածներ կը յայտնէր Անտիոքիայի վարդապետներու գաղափարներու ուղղափառութեան վրայ։

448 թ. գումարուած Կ.Պոլսոյ պատրիարքութեան տարեկան ժողովը կը նզովէ Եվտիքեսի ուսմունքը, կը զրկէ անոր կարգէն եւ վանահայրութիւնէն։ Եվտիքեսը կը դիմէ Ալեքսանդրիոյ աթոռին, Հռոմի պապին այլ եպիսկոպոսական աթոռներու։ Հռոմի պապը իր դիրքորոշումները հարցի վերաբերեալ կ՝ արտայայտէ գրութեան մը մեջ, որ հետագային կը ստանայ Լեւոնի տումար անունը։ Լեւոնի տումարը Քրիստոսի մեջ կ՝ ընդունէր դէմք մը երկու բնութեամբ եւ էութեամբ։ Երկու բնութիւնները չեն խառնուիր եւ չեն շփոթուիր իրար հետ («Երկու բնութիւնք եկեալ առ իրեարս ի միանձնաւորութիւն»)։

Եփեսոսի 449 թ. եկեղեցական ժողովը

449 թ. Բիւզանդիոյ կայսր Թեոդոս Բ. կարգադրութեամբ Եփեսոս քաղաքին մէջ կը գումարուի եկեղեցական ժողով, որ կը նախագահէր Ալեքսանդրիոյ պապ Դիոսկորոսը։ Ժողովը կը հարկադրէ Եվտիքեսին հրաժարած իր վարդապետութիւնէն։ Միեւնոյն ժամանակ, ժողովը մերժող Լեւոնի տումարը եւ դատապարտում Կ.Պոլսոյ Փլաբիանոս պատրիարքին իբրեւ երկու բնութիւն ուսուցանողի։ Լեւոն Բ. պապը, անուանելով Եփեսոսի ժողովը «աւազակային», չի ընդունուիր անոր որոշումները։ Սակայն Թէոդոս Բ. կայսրը կարեւորութիւն չի տար պապի բողոքներուն։

451 թ. Քաղկեդոնի ժողովի ընդունած բանաձեւը

450 թ. Թէոդոս Բ. կայսրի մահէն ետք գահ կը բարձրանայ անոր քոյր Պուլքերիան եւ վերջինիս ամուսին Մարկիանոսը, որոնք եկեղեցական հարցերուն հակադիր էին հանգուցեալ կայսեր։ 8 Հոկտեմբեր 451-ին Քաղկեդոնի մէջ կը գումարուի նոր ժողով, որուն նախագահութիւնը կը հանձնուի պապի պատուիրակներուն։ Ժողովը իբրեւ դաւանութեան հիմք կ՝ ընդունուի Լեւոնի տումարը, կը դատապարտուի Նեստորին եւ Եվտիքեսին։ Իբրեւ հաւատի ամփոփին մէջ կ՝ ընդունուի «Մի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս» բանաձեւը։

Բացի այս բանաձեւէն Քաղկեդոնի ժողովը կրօնադավանաբանական կողմէն ունէր նաեւ առաջնայնութեան խնդիր։ Այսպէս Եփեսոսի 431 թ. Տիեզերաժողովին մէջ Նեստորը նզովուեց, որ Կ.Պոլսոյ պատրիարքն էր եւ Անտիոքեան դպրոցի ներկայացուցիչ։ Այսպէս այս ժողովին սահմանուեցաւ աթոռներու նոր կարգ՝ Հռոմ, Կոստանդնուպոլիս, Անտիոք, Երուսաղէմ, Ալեքսանդրիա։

Քաղկեդոնի ժողովի որոշման նկատմամբ հակազդեցութիւնը

Քաղկեդոնի ժողովի քրիստոսաբանական բանաձեւը լուրջ ընդդիմութեան հանդիպըցաւ եւ դատապարտուեցաւ Ալեքսանդրիոյ եւ արեւելեան շարք մը աթոռներու կողմէն։ Հրավիրուեցան բազմաթիւ տեղական եկեղեցական ժողովներ, որոնք մերժեցին Քաղկեդոնի վարդապետութիւնը։ Այդ ընդդիմութիւնը հանգեցաւ այն բանին, որ Բիւզանդիոյ Զենոն կայսրը 482 թ. հրապարակեց Հենոտիկոն անունով փաստաթուղթ, որով հաւատքի կանոն կը համարուէին Նիկիայի, Կ.Պոլսոյ եւ Եփեսոսի տիեզերական ժողովներու դավանաբանական որոշումները, իսկ Քաղկեդոնի ժողովը եւ Լեւոնի տումարը բնաւ չեն հիշատակուիր։

Հայ եկեղեցին եւ Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները

451 թ., երբ գումարուեցաւ Քաղկեդոնի ժողովը, Հայաստանի մէջ տեղի կ՝ ունենար Վարդանանց պատերազմը։ Հայոց եկեղեցին, զբաղուած ըլլալով պարսկական զրադաշտական կրօնի դէմ պայքար մղելով, ի վիճակի չէր հստակեցնել իր դիրքորոշումը Բիւզանդական կայսրութեան մեջ ծաւալուող դաւանաբանական վիճաբանութիւններու նկատմամբ։ Դրութիւնը փոխոգեցաւ 480-ական թթ.` Վահան Մամիկոնեանի մարզպանութեան շրջանին մէջ, երբ Հայաստանի մէջ դրութիւնը փոքր-ինչ խաղաղուեցաւ եւ կայունացաւ։ Հայոց եկեղեցին այս վեճերուն մէջ որդեգրեց այդ ժամանակ Բիւզանդական եկեղեցիին մէջ գերիշխող պաշտօնական դաւանաբանութիւնը` Զենոն կայսեր «Հենոտիկոնը»։ Այդ դիրքորոշումը պաշտօնապէս ամրագրուեցաւ 506 թ. Դուինի մէջ գումարուած եկեղեցական ժողովի կողմէն, որուն կը մասնակցէին «Հայոց, Վրաց, Աղվանից եւ Սիւնյաց» եպիսկոպոսները։

Հայ եկեղեցին ունի հստակ վերաբերմունք կապուած Քաղկեդոնի ժողովի նկատմամբ։ Այս դարաշրջանը յայտնի է իր բազմաթիւ քրիստոսաբանական վէճերով։ Բազմիցս քաղկեդոնականները հայ եկեղեցիին մեղադրած են միբնակութեան մեջ, սակայն հայ եկեղեցին չի հետեւիր ծայրահեղ միաբնակներուն (ինչպիսին էր օրինակ Եվտիքեսը), այլ այսպէս կոչուած, Կիւրեղեան (եփեսոսեան) դաւանաբանութեանը։ Այսպէս հայ եկեղեցւոյ քրիստոսաբանութիւնը ձեւաւորուեցաւ Եփեսոսի ժողովին մէջ, իսկ անկէ ետք դեռեւս կենդանի հայ եկեղեցւոյ մեծագոյն գործիչներու՝ Սահակ Պարթեւի եւ Մեսրոպ Մաշտոցի կողմէն աւելի եւս հստակեցուց։ Այս մասին մենք կ՝ իմանանք «Գիրք թղթոց» ժողովածուէն։ Հետագայի հայ մտածողները քաղկեդոնականութիւնը համարած են կեղծ նեստորականութիւն, եւ անոր հիման վրայ մերժած այս ժողովի կանոնները զայն համարելով թաքնուած նեստորականութիւն։

Աղբիւրներ

• Հայ եկեղեցու պատմություն, մասն Ա (սկզբից մինչեւ 1441 թ.), Էջմիածին, 2002։