Սկովտիա
Սկովտիա (անգլերէն՝ Scotland, ), Մեծն Բրիտանիոյ[1][2][3] վարչաքաղաքական մաս։ Մեծն Բրիտանիոյ կղզիին հիւսիսային մասը կը գրաւէ։
Սկովտիոյ մայրաքաղաքն է՝ Էտինպըրկ:
Սկովտիա իր անկախութիւնը կը ստանայ 1314-ին, երբ Ռոպըրթ Պրիւս պարտութեան կը մատնէ անգլիական բանակը՝ Պաննոքպըրնի (Bannockburn) ճակատամարտին։
Սկովտիոյ թագաւորութիւնը անկախ պետութիւն կը մնայ մինչեւ 1 Մայիս 1707, որմէ ետք կը միանայ Անգլիոյ՝ ստեղծելով Մեծն Բրիտանիոյ Միացեալ Թագաւորութիւնը։ 1707-էն ետք առաջին անգամ 1 Յուլիս 1999-ին Սկովտիոյ մէջ կրկին կը ձեւաւորուի անկախ խորհրդարան։
Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ք.Ա. առաջ առաջին հարիւրամեակներուն ընթացքին, Սկովտիոյ տարածքին կը սկսին բնակութիւն հաստատել Քելթական ցեղեր (Celts), ինչպէս՝ Փիքթերը (Picts), իսկ Ք.Ա.․ 5-րդ դարու վերջը եւ 6-րդ դարու սկիզբը՝ սքոթները (հոսկէ ալ՝ Սքոթլանտայի անուանումը, բառացի՝ սքոթներու երկիր, հայերէնով' Սկովտիա)։ Բրիտանիոյ՝ անկլոսաքսոնական նուաճումներու (Ե.-Զ. դարեր) ժամանակաշրջանին բրիտանացիներուն զգալի մէկ մասը կը քշուի Սկովտիա։
Է. դարուն Սկովտիա կը ներխուժեն անգլերը։ Զ. դարուն մէջ կը տարածուի քրիստոնէութիւնը, որ կը նպաստէ աւատապետութեան զարգացման, կը ծագին առաջին պետական կազմաւորումները։
ԺԱ. դարուն կը ձեւաւորուի Սկովտիոյ թագաւորութիւնը։ ԺԳ. դարու վերջաւորութեան, Անգլիա քանիցս կը փորձէ Սկովտիան իրեն ենթարկել, բայց կը հանդիպի սկովտացիներուն դիմադրութեան (անկախութեան պատերազմ 1296-1314)։ 1314-ին Պաննոքպեռնի մօտերը սկովտացիները կը ջախջախեն անգլիական բանակը։ ԺԶ. դարու կիսուն, բարեկարգման ընթացքին, կը ստեղծուի երիցական եկեղեցին։ ԺԶ. դարուն կը սկսին յայտնուիլ դրամատիրական յարաբերութիւններ։
1707-ին Սկովտիա ամբողջութեամբ կը միանայ Անգլիոյ (եւ միացեալ թագաւորութիւնը կը կոչուի Մեծն Բրիտանիա)։
Սկովտիոյ խորհրդարանը (ձեւաւորուած ԺԴ. դարուն) կը ցրուի, բայց Սկովտիա իրաւունք կը ստանայ ներկայացուցիչներ ունենալ անգլիական խորհրդարանին մէջ եւ պահպանել ինքնավար եկեղեցին։
Ի.Ա. դարուն, կը զարգանայ բանուորական շարժումը: 1888-ին կը հիմնուի Սկովտիոյ բանուորական կուսակցութիւնը (ՍԲԿ), որ 1893-ին մուտք կը գործէ Անկախ բանուորական կուսակցութեան կազմին մէջ։
Աշխարհագրութիւն եւ բնութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Տարածութիւնը 78,7 հազար քմ² է, բնակչութիւնը 5,2 մլն (1974), գլխաւորաբար՝ սկովտացիներ։ Տարածքին կը գերիշխեն բարձրութիւններն ու լեռները՝ Հիւսիս-Սկովտիական բարձրավանդակը (Պեն Նեիս լեռ, 1343 մ, ամենաբարձրը՝ Մեծ Բրիտանիոյ մէջ), հարաւ-Սկովտիական բարձրութիւնը։ Անոնց միջեւ ինկած է Միջին Սկովտիական դաշտավայրը։
Տնտեսական առումով կ'առանձնանան խիտ բնակելի, յատկապէս գործարանային, Միջին Սկովտիական դաշտավայրի եւ նոսր բնակելի, հարաւ-Սկովտիական բարձրութեան ու Հիւսիս- Սկովտիական բարձրավանդակի շրջանները։
Հիմնական արդիւնաբերութեան ճիւղերն են ածուխի արտահանումը, ալիւմինումի արդիւնաբերութիւնը, նաւաշինութիւնը (բրիտանական բոլոր նաւերուն 1/3-ը), ելեկտրոնային սարքերու ստեղծումը եւ արտադրութիւնը, ժամացոյցներու արտադրութիւնը, սնունդի եւ թուղթի արտադրութիւնը, եւ այլն։ Սկովտիական արեւելեան ափերուն մօտակայքը՝ 1960-1970 թուականներուն սկսած է նաւթի հանոյթը։ Գիւղատնտեսութեան մէջ կը գերակշռէ անասնապահութիւնը։ Ծովափնեայ եւ Միջին Սկովտիական դաշտավայրերուն մէջ անասնապահութիւնը կը զուգակցի դաշտավարութեան (գարիի, ցորենի եւ գետնախնձորի մշակում) հետ։
Կլիմայ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Կլիման բարեխառն ովկիանոսային է։ Յունուարի միջին ջերմաստիճանը Էտինպըրկի մէջ 3,4 °C է, Յուլիսինը՝ 14,4 °C, տարեկան տեղումները՝ 700 (արեւելքի մէջ)-2000 (արեւմուտքի մէջ) մմ։ Ունի գետերու խիտ ցանց մը, հարուստ է լիճերով՝ Լոխ Լոմոնտ (Լoch lomond), Լոխ Նես եւ այլն։
Բնակչութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Սքոթլանտայի բնակիչները սքոթլանտացիներ են։
Լեզու եւ Դաւանանք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Պետական լեզուն անգլերէնն է, դաւանանքը՝ բողոքականութիւնը։
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ «The Countries of the UK»։ Office for National Statistics։ արտագրուած է՝ հունիսի 24, 2012
- ↑ «Countries within a country»։ 10 Downing Street։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ ապրիլի 16, 2010-ին։ արտագրուած է՝ օգոստոսի 24, 2008։ «The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland»
- ↑ «ISO 3166-2 Newsletter Date: 28 November 2007 No I-9. "Changes in the list of subdivision names and code elements" (Page 11)» (PDF)։ International Organization for Standardization codes for the representation of names of countries and their subdivisions – Part 2: Country subdivision codes։ արտագրուած է՝ մայիսի 31, 2008։ «SCT Scotland country»