Երուսաղէմ

Երուսաղէմ
Քաղաք
	Երուսաղէմ
	եբր.՝ ירושלים‎; արաբերէն՝ القدس‎
Երկիր	Իսրայէլ
Երուսաղէմի Քաղաքապետ	Մոշէ Լիոն
Օրէնսդրական մարմին	Երուսաղէմի Քաղաքապետարան
Հիմնադրուած է՝	ՔԱ 4 հազարամեակ
Տարածութիւն	125,42 քմ²
ԲԾՄ	754 մեթր
Բնակչութիւն	936 425 մարդ (2019)
Ժամային գօտի	UTC+2
Հեռախօսային ցուցանիշ	2
Փոստային ցուցանիշ	91000–91999
Անուանուած է	Շալիմ
Պաշտօնական կայքէջ	jerusalem.muni.il

Երուսաղէմ^[5]՝ (եբր. יְרוּשָׁלַיִם Եղուշալ́աիմ, արաբ. القدس‎‎ ալ-Քուտս), հին մերձարեւելեան քաղաք մը, որ կը գտնուի Միջերկրական եւ Մեռեալ ծովերու ջուրերու բաժանման տեղը՝ 650-840 մ բարձրութեան վրայ։ Աշխարհի հնագոյն քաղաքներէն մէկն է եւ ունի աւելի քան 3500 տարուան պատմութիւն։ Երուսաղէմ կը համարուի երեք կրօններու կեդրոնը՝ մովսիսականութեան, քրիստոնէութեան եւ իսլամութեան։

Անցեալին Երուսաղէմ եղած է Հրէական թագաւորութեան մայրաքաղաքը, ներկայիս անիկա պաշտօնապէս կը հանդիսանայ Իսրայէլի հանրապետութեան մայրաքաղաքը եւ հոն կը գտնուին բոլոր պետական կառոյցները, սակայն քաղաքին արեւելեան մասին մէջ, միջազգային հանրութեան զգալի մասին կողմէ Իսրայէլի գերիշխանութիւնը չէ ճանչցուած ։

Երուսաղէմի Կարգավիճակը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ե՛ւ Իսրայէլ ե՛ւ Պաղեստին Երուսաղէմը պաշտօնապէս կը նկատեն իրենց մայրաքաղաքը։ Քաղաքին արեւելեան մասին վրայ ՄԱԿ-ը, ինչպէս նաեւ միջազգային հանրապետութեան մեծամասնութիւնը Իսրայէլի գերիշխանութիւնը չեն ճանչցած։

Պաղեստինի վարչակազմին կառոյցները ընդհանրապէս Երուսաղէմէն դուրս գտնուած են։

Երուսաղէմի կարգավիճակը թէժ քննարկումներու նիւթ է։ ՄԱԿ ԳԱ-ի 29 Նոյեմբեր 1947-ի 181 յօդուածին որոշումը, որ ծանօթ է իբրեւ «Պաղեստինի բաժանման բանաձեւ», կ'ենթադրէր, որ միջազգային հանրութիւնը՝ բրիտանական յանձնարարագիրէն (15 Մայիս 1948) ետք, իր ղեկավարութեան տակ առնէր Երուսաղէմի ապագան։

1950-ին Իսրայէլ Երուսաղէմը իր մայրաքաղաքը կը յայտարարէ։ Երուսաղէմի մէջ կը գտնուին Քնեսեթն (հրէական խորհրդարան) ու բոլոր կառավարական եւ պետական կառոյցները։ 1950-1967 թուականներուն, երբ արեւելեան մասը Յորդանանը կը գրաւէ, այդպիսի կարգավիճակ ունէր միայն քաղաքին արեւմտեան մասը։

1967-ի եօթնօրեայ պատերազմին յաղթանակէն ետք, Իսրայէլ կը վերահսկէ քաղաքին ամբողջ տարածքին եւ կը բաժնէ արեւելեան Երուսաղէմը Յորդանան գետին արեւմտեան ափէն եւ կը յայտարարէ, թէ միաւորուած Երուսաղէմը կը գտնուի իր գերիշխանութեան տակ։

Երուսաղէմի մասին օրէնքով (30 Յուլիս 1980), Իսրայէլ Երուսաղէմը կը յայտարարէ իբրեւ իր միակ եւ անբաժանելի մայրաքաղաքը։

ՄԱԿ-ը արեւելեան Երուսաղէմին միակողմանի միաւորումը չի ճանչնար։ Գրեթէ բոլոր պետութիւնները իրենց դեսպանատուները տեղակայած են Մեծ Թել Աւիւի շրջանին մէջ, բացառութեամբ՝ Պոլիվիոյ եւ Փարակուէյի, որոնց դեսպանատուները տեղակայուած են Երուսաղէմի արուարձանին մէջ՝ Մեւասերեթ-Զիոն։

2000-ին ԱՄՆ ծերակոյտը կ'որոշէ իր դեսպանատունը Երուսաղէմ տեղափոխել, սակայն ԱՄՆ-ի կառավարութիւնը միշտ կը յետաձգէ անոր գործադրումը։ Ներկայիս ԱՄՆ-ի դեսպանատունը կը գտնուի Թել Աւիւի մէջ, իսկ Երուսաղէմի մէջ կը գտնուի ԱՄՆ-ի Գլխաւոր Հիւպատոսութիւնը։

15 Օգոստոս 2006-ին Քոսթա Ռիքայի կառավարութիւնը կը յայտարարէ իր դեսպանատունը Երուսաղէմէն Թել Աւիւ տեղափոխելու մասին, իսկ նոյն տարուան 25 Օգոստոսին, անոր օրինակին կը հետեւի նաեւ Սալվատորը։ Այս ձեւով ոչ մէկ պետութեան դեսպանատուն կը մնայ Երուսաղէմի մէջ։

Արեւելեան Երուսաղէմի մէջ տեղակայուած են ԱՄՆ-ի եւ քանի մը այլ երկիրներու հիւպատոսութիւններ, որոնք կապեր ունին նաեւ Պաղեստինի վարչակազմին հետ։

Երուսաղէմ՝ Երեք Կրօններու Սրբավայր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Երուսաղէմ բացարձակ այլ կարգավիճակ ունի իբրեւ մովսիսականութեան, քրիստոնէութեան եւ իսլամականութեան սրբավայր։ Հրեաներուն համար սրբավայր կը նկատուի Տաճարին սարը եւ անոր արեւմտեան պատը՝ «Լացի պատ»ը, իսլամաներուն համար՝ վայելչագեղ մզկիթները, որոնք տեղակայուած են Տաճարին սարին վրայ (կրօնական ճարտարապետական համալիր Ալ-Համարամ ալ-Շարիֆ), իսկ բոլոր քրիստոնեաներուն համար՝ եկեղեցիները, տեղակայուած են հոն, ուր եղած է Քրիստոս։