«Քրիսթոֆըր Քոլոմպոս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added

Գծային

16:24, 11 Մարտ 2016-ի տարբերակ

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Անձ (արեւմտահայերէն) Քրիստոֆըր Քոլոմպոս (Ճենոուայի բարբառով՝ Christoffa Corombo, սպ.՝ Cristóbal Colón, լատիներէն՝ Christophorus Columbus, ոչ վաղ քան 25 Օգոստոս 1451 եւ ոչ ուշ քան 31 Հոկտեմբեր 1451, Գենուա, Ջենովայի Հանրապետություն^[4]^[5] - 20 Մայիս 1506^[1]^[2]^[3]^[…], Վալիատոլիտ, Կաստիլիայի թագավորություն, Քասթիլիա եւ Լիոն^[5]), իտալացի ծովագնաց, գաղութատէր և հետազոտող։ Անոր ճամբորդութիւնները Ատլանտեան ովկիանոսով բացին եւրոպացիներու համար նոր աշխարհ մը՝ Ամերիկան։

Ըստ մասնագէտներու Քոլոմպոսը ծնածէ Ճենոուա, թէեւ անոր ծագման մասին կան նաև այլ տեսութիւններ։ Christopher Columbus անվանումը լատիներէն Christophorus Columbus-ի անգլիացումն է։ Սկզբնական անունը Լիգուրերենգենոական լեզուով Christoffa^[6] Corombo^[7] է եղել։ Իտալերէն այդ կը փոխուի՝ Cristoforo Colombo, պորտուգալերէն՝ Cristóvão Colombo (նախկինին Christovam Colom), և իսպաներեն՝ Cristóbal Colón-ի։

Ծրագիրները

Հետևելով երկրի գնդաձևութեան մասին անտիկ ուսմունքին և ժամանակի գիտնականներուն կողմէն երկրագնդի չափերու սխալ հաշվարկումներուն՝ Կոլումբոսի ծրագրին մէջ տեղ կը գտնէ Հնդկաստան տանող ամենակարճ ճանապարհը։ 1492 թուականին դուրս եկեր է Պալոսի նավահանգստէն (3 նավով) և, կտրելով Ատլանտեան օվկիանոսը մերձարևադարձային գոտին, հոկտեմբերի 12-ին (համարվում է Ամերիկայի յայտնագործման պաշտոնական օրը) յայտնագործեր է Բահամեան կղզիախմբի Սան Սալվադոր կղզին։

Յայտնագործութիւնները

Ուսումնասիրելով Կուբա կղզիի հյուսիս-արևելեան ծովափի մէկ մասը և Հայիթի կղզին՝ Քոլոմպոսը վերադարձեր է Կաստիլիա (1493)։ 1493-1504 թուականին Կոլումբոսը ևս 3 ճանապարհորդութիւն կատարեր է դեպի Ամերիկայի ափերը, որ ան ընդուներ է որպէս Հնդկաստան, իսկ տեղացիներուն՝ հնդիկներ։ Այդ ճանապարհորդություններու ընթացքին Քոլոմպոսը հայտնաբերեր է Մեծ և Փոքր Անտիլեան կղզիախումբերը, Կենտրոնական և Հարավային Ամերիկայի՝ Հոնդուրասի, Նիկարագուայի, Կոստա Ռիկայի և Պանամայի Կարիբեան ափերը, հասեր է մինչև Օրինոկոյի արևմտեան բազուկի գետաբերանը։ Սակայն ան առաջինը չէր, որ Եւրոպայէն Ամերիկա հասներ անոր կը նախորդէին Նորվեգացիները՝ Լեյֆ Էրիկսոնի առաջնորդութեամբ, որոնք Քոլոմպոսէն 500 տառի առաջ ժամանակավոր ավան կառուցեր էին L'Anse aux Meadows-ում^[8] - Քոլոմպոսը տարածուած կապ նախաձեռնեց Եւրոպացիներու և բնիկ ամերիկացիներու միջև։ Հիսպանիոլա կղզիին վրայ ավան ստեղծելու իր քանի փորձերուն, ան անձնապէս նախաձեռնեց իսպանական գաղութացման ընթացքը, որ կը նախորդէր «Նոր Աշխարհի» ընդհանուր Եւրոպական գաղութացման։ («Նախակոլումբական» տերմինը ընդհանրապես օգտագործվում է Ամերիկայի մարդկանց և մշակույթներուն՝ նախքան Քոլոմպոսի և իր Եւրոպացի հետնորդներու ժամանման վերաբերելու համար):

Իր նախնական 1492 թվականի ճամբարը պատահեցաւ ազգային իմպերիալիզմի աճման և զարգացող ազգ-երկրներու տնտեսական մրցութեան կրիտիկալ ժամանակ, որոնք առևտրական երթուղիներու հիմնադրումէն և գաղութացումէն հարստութիւն կը որոնէին։ Այս հասարակաքաղաքական եղանակին, Քոլոմպոսի հեռաձիգ կանխագիծը շահեց Իսպանիայի Թագուհի Իզաբելլայի ուշադրութիւնը։ Երկրի շրջագիծը խիստ թերագնահատելով, ան կ'ենթադրէր, որ Իբերիայից Օստ Ինդիա տանող արևելեան երթուղին ավելի կարճ և ուղիղ պիտի ըլլայ քան Արաբիայէն անցնող ցամաքային երթուղին։ Եթե այդ ճիշտ ըլլար, ապա իրավունք կու տար Իսպանիային՝ մտնել շահութաբեր համեմունքի առևտրի մեջ, որ մինչև այդ արաբներու և իտալացիներու ձեռքն էր։ Իր գծած կուրսին հետևելով, ան փոխարէնը Բահամյան կղզիների արշիպելագոյի մէջ վայրէջք կատարեց մի տեղայնութեան վրայ, որ անվանեց «Սան Սալվադոր»։ Հյուսիսային Ամերիկյան կղզին Արևելյան Ասիայի մայրցամաքի հետ սխալվելով, անոր բնակիչներուն անվանեց «հնդիկներ» (Indios)։

Քոլոմպոսի յայտնագործութիւնները համաշխարհային պատմական նշանակութիւն ունեցան. անկէ ետք էր, որ ամերիկեան ցամաք ընդգրկվեցաւ մարդկութեան աշխարհագրական պատկերացումներու մէջ, սկսաւ Աշխարհագրական մեծ յայտնագործութիւններու դարաշրջանը, և հիմք դրվեցաւ գաղութային տերութիւններու առաջացմանը։

Քոլոմպոսի 1492 թուականի Ամերիկայի մէջ վայրէջքը կը նշուի իբրև Կոլումբոսի Օր՝ Իսպանիայի և Ամերիկաներոո հոկտեմբերի 12-ին. անոր բացառութիւնն է ԱՄՆ-ն, ուր այն կը նշուի հոկտեմբերի երկրորդ երկուշաբթի։ Այսօր մենք չենք կրնար երկրագունդը պատկերացնել առանց Ամերիկայ և Խաղաղ օվկիանոսի։ Մինչդեռ 15-րդ դարի վերջին Եւրոպայի մէջ անոնց գոյութեան մասին ոչ ոք գիտեր։ Ահա այդ ժամանակ էր որ ծագումով իտալացի Քոլոմպոսը գիտեր, թէ ինչպէս հասնիլ Հնդկաստան և յայտնագործել այն, բայց երկար տարիներ պայքարէն, նվաստացումներէն ու յուսախաբութիւններէն յետոյ այնուամենայնիվ հաջողեցաւ համոզել իսպանական թագավորներուն, որոնք ոսկիի ու հարուստ հողերու մեծ կարիք ունէին։ 1492թ-ին Իսպանիայի Պալոս քաղաքէն դուրս եկան նաւարկութեան 3 առագաստանավերով։

Բաց օվկիանոսը կը վախցընէր ծովայիններուն։ Օրերը կը հաջորդէին իրար, իսկ շուրջը միայն անծայր ու ամայի օվկիանոս էր։ Ան կը քաջալերէր վհատուած նավաստիներուն խոստանալով ոսկի ու զանազան համեմունքներ։ Բայց ի վերջոյ դադարեցուցին անոր հավատալ և կտրուկ պայման դրին, որ եթէ 3 օրէն ցամաք չտեսնեն՝ ետ պիտի դառնան։ Քոլոմպոսը հարկադրվուած համաձայնեցաւ։

Այդ ժամկետն ավարտվելու վրայ էր, երբ գիշերուայ ժամը 2-ին վերջապէս լսուեցաւ հերթապահի ճիչը «Ցամա°ք։Ցամաք կը տեսնեմ »։Այդ փոքր կղզի մըն էր։ Քոլոմպոսը այն անուանեց Սան Սալվադոր։ Անոր հաջորդեցին Կարիբեան ծովի կղզիները՝ երանավետ Կուբան, չքնաղ Հայիթին և շատ ու շատ կղզիներ։ Նավաստիներն առաջին անգամ կը տեսնէին պղնձակարմրամորթ, գեղեցիկ ու բարձրահասակ մարդկանց, բույսեր՝ որոնք չէին աճիր Եւրոպաի մէջ՝ գետնախնձոր, եգիպտացորեն, ծխախոտ։ Քոլոմպոսը կը կարծէր, թէ Հնդկասատան հասեր է, այդ մարդկանց սկսան անվանել հնդկացիներ։

Յայտնագործիչը կը գտնէր, թէ ինքը յայտնագործեր էր սոսկ Հնդկաստան տանող արևմտեան ճանապարհը, այլ ոչ թէ անյայտ մայրցամաք մը։ Կեանքի վերջին միայն երրորդ և չորրորդ նավարկություններէն յետոյ ան սկսաւ կասկածիլ, որ այդ ինչ-որ «ուրիշ աշխարհ» է։1506թ-ին Քոլոմպոսը մահացավ։ Ու թէև Ամերիկան այդպէս կոչվեցաւ մեկ այլ ծովագնացի Ամերիգո Վեսպուչիի անունով, սակայն մենք Քոլոմպոսին կը մեծարենք որպէս Ամերիկայի առաջին յայտնագործողի, խիզախ ու անվեհեր ծովագնաց։

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 Valerie I.J. Flint Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 Encyclopédie Larousse en ligne
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17329836"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 Union List of Artist Names — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q110250907"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2494649"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Պատմության արքայական ակադեմիա — 1738.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3100331"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2720582"></a>
↑ Rime diverse, Pavia, 1595, p.117
↑ Ra Gerusalemme deliverâ, Genoa, 1755, XV-32
↑ http://www.pc.gc.ca/lhn-nhs/nl/meadows/index_e.asp Գանադայի Զբոսայգիներ - L'Anse aux Meadows անադայի Ազգային Պատմական Վայր (անգլերէն)

Կատեգորիա:1451 ծնունդներ (արւմտ․) Կատեգորիա:1506 մահեր (արւմտ․)

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741"><i_class="wef_low_priority_links">Valerie_I.J._Flint</i>_[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/127070/Christopher-Columbus_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 Valerie I.J. Flint Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189"_data-entity-id="Q17329836">[http://www.larousse.fr/encyclopedie/_Encyclopédie_Larousse_en_ligne]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17329836"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 Encyclopédie Larousse en ligne
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17329836"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb119304566_data.bnf.fr]:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q2494649">[http://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500237956_Union_List_of_Artist_Names]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q110250907"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2494649"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 Union List of Artist Names — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q110250907"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2494649"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q162633_citetype_Q2085381_citetype_Q166118"_data-entity-id="Q2720582">Պատմության_արքայական_ակադեմիա<span_class="wef_low_priority_links">_—_1738.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3100331"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2720582"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Պատմության արքայական ակադեմիա — 1738.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3100331"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2720582"></a>

[6] Rime diverse, Pavia, 1595, p.117

[7] Ra Gerusalemme deliverâ, Genoa, 1755, XV-32

[8] ttp://www.pc.gc.ca/lhn-nhs/nl/meadows/index_e.asp Գանադայի Զբոսայգիներ - L'Anse aux Meadows անադայի Ազգային Պատմական Վայր (անգլերէն)

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]