«Վահագն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Նոր էջ «{{ԱՀ}} {{Արևելահայերեն|Վահագն}} {{Տեղեկաքարտ Դիցաբանական կերպար | նկարագրում = Վահագնը վիշապ սպանե...»:
 
No edit summary
Տող 2. Տող 2.
{{Արևելահայերեն|Վահագն}}
{{Արևելահայերեն|Վահագն}}
{{Տեղեկաքարտ Դիցաբանական կերպար
{{Տեղեկաքարտ Դիցաբանական կերպար
| պատկեր = Վիշապաքաղ.jpg
| նկարագրում = Վահագնը [[վիշապ]] սպանելու ատեն,<br>([[Քանդակագործութիւն|քանդակագործ]]՝ [[Կառլեն Նուրիջանեան]]):
| նկարագրում = Վահագնը [[վիշապ]] սպանելու ատեն,<br>([[Քանդակագործութիւն|քանդակագործ]]՝ [[Կառլեն Նուրիջանեան]]):
| անվան մեկնաբանում = յաղթանակ
| անվան մեկնաբանում = յաղթանակ

07:05, 22 Մարտ 2016-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Դիցաբանական կերպար

Վահագն, պատերազմի, քաջութեան եւ յաղթանակի գերագոյն աստուածը հին հայկական դիցաբանութեան մէջ։

Բնութագրում

Վահագն եղած է հայոց ամենասիրուած եւ ընդհանրական աստուածը։ Որոշ աղբիւրներու եւ առասպելազրոյցներու մէջ նաեւ կը վկայուի որպէս արեգակնային աստուած։ Ըստ Անանիա Շիրակացիի, աւանդաբար Վահագնի անունը կապուող Յարդագողի ճանապարհը անուանած են նաեւ «Արեգական հին ճանապարհ»։ Ըստ առասպելաբանութեան, կենսատու լոյս անձնաւորող Վահագնը, որպէս քաջ որսորդ, կը մարտնչէ խաւարը, չար ու վնասակար ուժերը մարմնաւորող վիշապներու դէմ։ Այդ պատճառով ալ անոր տրուած է Վիշապաքաղ մականունը։ Հայոց բարձր լեռները դիտուած են իբրեւ Վահագնի երկրային սրբազան կայաններ։ Ըստ Վասպուրականի հայոց մէջ տարածուած աւանդազրոյցի, Արեգակը գիշերը ծովին մէջ լոգանալէն յետոյ, առաւօտեան երկինք կը բարձրանայ Վարագի (Վահագն) գագաթէն, իսկ անոր յարատեւ կ’ուղեկցին 12 ոսկէ գաւազանակիրներ։

Անուան ծագումը

Վ. Իւանովի եզրակազութեամբ՝ անխաթար պահպանուած են ընդհանուր հնդեւրոպական հնագոյն դիցաբանական քերթութիւնը բնորոշ գծերն ու սկզբունքները։ Թերեւս այդ ընդհանուր հնդեւրոպական բնոյթի ազդեցութեամբ՝ որոշ բանաստեղծներ ենթադրած են, որ «Վահագն» անունը յառաջացած է սանսքրիթ. «վահ» (բերող) կամ «վհա» (բոց, աստղ) եւ «ագնի» (կրակ) բառերէն կամ հնդիրանական Վերեթրագնա, Վայու, Վաէ վեհ աստուածութիւններու անուններէն։ Հիմնաւոր պատճառներ կան ենթադրելու, որ «Վահագն» անունը յառաջացած է հին հնդեւրոպական «Բահագին» (աստուած) գաղափարանուններէն՝ «բ» հնչիւնը «վ»–ի փոխուելու սովորական օրինաչափութեամբ։ Քանի որ Վահագն անձնաւորած է դիցաբանական հայր եւ նոյն գաղափարը, փառաբանուած նոյն մակդիրներով, ինչ Հայկ բահագինը, հետեւաբար վերջինիս հեթանոս հայերն անուանած են Բահագին կամ Վահագին՝ անոր գաղափարանունը վերածելով յատուկ անուն։ Պատահակ չէ, որ Անանիա Շիրակացիի գրի առած հինաւուրց աւանդազրոյցին մը մէջ Հայկի փոխարէն հայոց նախնի եւ սեմական Բել աստծոյ հակառակորդ կը յիշատակուի Վահագնը։ Վահագն կրակի աստուածն էր։

Պաշտամունք

Վահագնի գլխաւոր տաճարը կամ մեհեանը եղած է Տարոն գաւառի Վիշապ քաղաքաւանին մերձակայ քարէ լերան լանջին։ Վահագնի տաճարն Ագաթանգեղոսն կ’անուանէ «մեծագանձ՝ լի ոսկով ու արծաթով»։ Տաճարին մէջ դրուած է Վահագնի մեծ անդրին, կից սրահներուն մէջ՝ Աստղիկ դիցուհիին եւ Անահիտ դիցամօր անդրիները։ Վահագնի հարսնացուն համարուած է Աստղիկը, որուն սրահը կոչուած է «սենեակ Վահագնի»։ Քրիստոնէական դարձի ժամանակ (301 թ.) Գրիգոր Լուսաւորիչին ուղեկցող զօրքերը յամառ կռիւներէն յետոյ կործանած են Վահագնի գլխաւոր տաճարը, որուն տեղ հիմնուած է հայոց առաջին եւ մայր եկեղեցին։ Թովմա Արծրունին Վահագնին նուիրուած տաճարներէն մէկը կը յիշատակվուի Փոքր Աղբակ գաւառին մէջ, միւսը՝ Տոսպի մէջ։

Անուանակոչութիւններ

Հայոց տոմարինՎմէջահագնի անունով կոչուած է ամսուայ 27-րդ օրը։ Իբրեւ ռազմի աստուած՝ Վահագնը նոյնացուած է այդ գաղափարը խորհրդանշող Հրահատ (Մարս) մոլորակին, որին հին հայերը տվեուածն Ատրահեր մականունները։

Վահագնի ծնունդը

Մովսէս Խորենացին կը վկայէ, որ տակաւին իր ժամանակներուն (V դ.) ժողովուրդի մէջ կը պահպանուէր Վահագնի դիւցազներգութիւնը. փանդիռների նուագակցութեամբ գուսանները կ’երգէին անոր դիցաբանական ձօնը, կը պատմէին անոր բազում սխրագործութիւններու մասին։ Վահագնի ձօներգը, որ հայ հին բանաստեղծական արուեստի հանճարեղ նմուշներէն է, ժողովրդական գուսաններէն գրի առած է Մովսես Խորենացին։

Ահա այն՝

Երկնէր երկին, երկնէր երկիր,
Երկնէր և ծովն ծիրանի.
Երկն ի ծովուն ունէր և զկարմրիկն եղեգնիկ.

Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր,
Ընդ եղեգան փող բոց ելանէր,
Եւ ի բոցոյն վազէր խարտեաշ պատանեկիկ.

Նա հուր հեր ունէր,
Բոց ունէր մօրուս,
Եւ աչքունքն էին արեգակունք։


Գրականութիւն

Կատեգորիա:Հայկական աստվածներ Կատեգորիա:Արևի աստվածներ Կատեգորիա:Աստվածներ այբբենական կարգով