«Սպանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 49. Տող 49.
Հնէաբանական եւ ծննդական տուեալները կ՝եզրակացնեն այն միտքը, որ Փիրենէեան կամ Իբերեան (անգլ.՝ Iberian Peninsula - արաբ.՝ شبه الجزيرة الإيبيرية) թերակղզին եղած է [[Եւրոպա]]կան մեծագոյն թաքստոցներէն մէկը Սառոյցի դարաշրջանի (the ice age) ժամանակ։
Հնէաբանական եւ ծննդական տուեալները կ՝եզրակացնեն այն միտքը, որ Փիրենէեան կամ Իբերեան (անգլ.՝ Iberian Peninsula - արաբ.՝ شبه الجزيرة الإيبيرية) թերակղզին եղած է [[Եւրոպա]]կան մեծագոյն թաքստոցներէն մէկը Սառոյցի դարաշրջանի (the ice age) ժամանակ։


Պիրենէեան թերակղզիին երկու հիմնական պատմական ազգերը եղած են Իբերիացիները եւ կամ կելտերը (The Celts)։ Իբերիացիները բնակութիւն հաստատած են [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|Միջերկրական ծով]]ու կողմը՝ սկսած հիւսիս-արեւելեան հատուածէն մինչեւ հարաւ-արեւելեան հատուածը։ Կելտերը բնակութիւն հաստատած են Ատլանտեան մասը՝ հիւսիսը եւ կեդրոնը, Փիրենիան թերակղզիին հիւսիս-արեւմտեան եւ հարաւ-արեւմտեան հատուածներուն։ Պասքերը (Basques) բնակութիւն հաստատած են արեւմտեան մասը գտնուող Պիրենիան լեռները եւ հարթավայրային գոտին։
Պիրենէեան թերակղզիին երկու հիմնական պատմական ազգերը եղած են Իբերիացիները եւ կամ կելտերը (The Celts)։ Իբերիացիները բնակութիւն հաստատած են [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|Միջերկրական ծով]]ու կողմը՝ սկսած հիւսիս-արեւելեան հատուածէն մինչեւ հարաւ-արեւելեան հատուածը։ Կելտերը բնակութիւն հաստատած են Ատլանտեան մասը՝ հիւսիսը եւ կեդրոնը, Փիրենիան թերակղզիին հիւսիս-արեւմտեան եւ հարաւ-արեւմտեան հատուածներուն։ Պասքերը (Basques) բնակութիւն հաստատած են արեւմտեան մասը գտնուող Պիրենիան լեռները եւ հարթավայրային գօտին։


Պիրենէեան թերակղզիի հարաւը կը գտնուէր կիսաառասպելական քաղաք Թարթեսոսը (Tartessos Greek: Ταρτησσός, 1100 Ք.Ա.), ուր զբաղուած են ոսկիի եւ արծաթեայ զարդերու առեւտուրով՝ [[Փիւնիկեցիներ]]ուն (Phoenicians) եւ [[Յոյներ]]ուն հետ, յիշուած է [[Սթրապոն]]ի եւ Սոլոմոնի գիրքին մէջ (Strabo and Solomon) (Սթրապոն Յունարէն՝ Στράβων) ։ Ք.Ա. 500-300 թուականներուն փիւնիկեցի եւ յոյն նաւաստիները հիմնած են հին առեւտրական բնակավայրեր Միջերկրական ծովու երկայնքով։ Քարթակենացիներու (Carthage - արաբ.՝ قرطاج ) հսկողութեան տակ էր Միջերկրական ծովու առափնեայ մեծ հատուածը, մինչեւ որ անոնք պարտուեցան հռոմէացիներէն<ref name="country">{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = A Country Study: Spain – Hispania |publisher=Library of Congress Country Series |year=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{ref-en}}</ref>։
Պիրենէեան թերակղզիի հարաւը կը գտնուէր կիսաառասպելական քաղաք Թարթեսոսը (Tartessos Greek: Ταρτησσός, 1100 Ք.Ա.), ուր զբաղուած են ոսկիի եւ արծաթեայ զարդերու առեւտուրով՝ [[Փիւնիկեցիներ]]ուն (Phoenicians) եւ [[Յոյներ]]ուն հետ, յիշուած է [[Սթրապոն]]ի եւ Սոլոմոնի գիրքին մէջ (Strabo and Solomon) (Սթրապոն Յունարէն՝ Στράβων) ։ Ք.Ա. 500-300 թուականներուն փիւնիկեցի եւ յոյն նաւաստիները հիմնած են հին առեւտրական բնակավայրեր Միջերկրական ծովու երկայնքով։ Քարթակենացիներու (Carthage - արաբ.՝ قرطاج ) հսկողութեան տակ էր Միջերկրական ծովու առափնեայ մեծ հատուածը, մինչեւ որ անոնք պարտուեցան հռոմէացիներէն<ref name="country">{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = A Country Study: Spain – Hispania |publisher=Library of Congress Country Series |year=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{ref-en}}</ref>։

17:27, 21 Հոկտեմբեր 2015-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Սպանիա (սպաներէն՝ España), պաշտօնական անուանումը՝ «Սպանիոյ թագաւորութիւն» (սպաներէն՝ Reino de España), պետութիւն Եւրոպայի հարաւ-արեւմտուտքին։ Կը զբաղեցնէ Բիրենեան թերակղզիի հիմնական տարածքը, Միջերկրական ծովու մէջ գտնուող Պալիարեան, Պիթիուսեան եւ Ատլանտեան ովկիանոսի մէջ գտնուող Քանարեան կղզիները։ Արեւմտքէն սահմանակից է Փորթուկալին, հիւսիսէն՝ Ֆրանսային եւ Անտորրային, հարաւէն՝ Ճիպրալթարին։ Ըստ պետական կառավարման՝ սահմանադրական միապետութիւն է։ Հիւսիսէն եւ արեւմտքէն Սպանիոյ ափերը կը ողողեն Ատլանտեան ովկիանոսի ջուրերը, իսկ հարաւէն եւ արեւելքէն՝ միջերկրածովեան ջուրերով։

Պաշտօնական լեզուներն են՝ սպաներէնը (ամբողջ տարածքի մէջ), կաթալոներէնը, պասկերէնը, կալիցիերէն եւ արակոներէնը։ Սպանիոյ բնակչութիւնը 46 030109 մարդ է, ըստ 2010–ի մարդահամարի տուեալներուն։ Մայրաքաղաքը Մատրիտն է։ Մեծագոյն քաղաքներն են՝ Մատրիտը, Պարսելոնան, Վալենսիան, Սեւիլիան, Սարակոսան եւ Մալական։

Անուանում

España անուանումին, «սպաներէն» եւ «սպանական» ածանցումներուն ծագումին վերաբերեալ կան քանի մը կարծիքներ։ Հռոմէական կայսրութեան կողմէ տրուած Հիսպանիա անուանումը կրնայ սերած ըլլալ բանաստեղծներու կողմէն օգտագործուող Հեսպերիա եզրէն, քանի որ յոյներուն կողմէ Իտալիան անուանուած է «արեւմտեան երկիր» կամ «երկիր, ուր արեւը մայր կը մտնէ» (Հեսպերիայ, եբր.` Εσπερία‎) եւ Սպանիան գտնուելով աւելի արեւմուտք՝ անուանած են Հեսպերիա Ուլդիմա[1]։

Անուանումը կրնայ ունեցած ըլլալ նաեւ Կարթագենեան ծագում` Իսպանիհադ, որ կը նշանակէ «նապաստակներու երկիր» կամ «ծայրամաս», քանզի Սպանիան կը գտնուի Միջերկրական ծովու վերջաւորութեան։ Տարածաշրջանէն պեղուած են նաեւ Հռոմէական Հատրիանոս կայսրի ժամանակաշրջանի մետաղադրամներ, որոնց վրայ պատկերուած էին կնոջ կերպար, անոր ոտքերուն մօտ` ճագար[2]: Կան նաեւ այլ տարբերակներ España անուանումին հետ կապուած, ըստ որուն պասքերէն Էզպաննա կը նշանակէ «ծայրամաս» կամ «սահման», մէկ այլ բացատրութեամբ` հիմնուելով այն փաստին վրայ, որ Բիրենեան թերակղզին կը գտնուի Եւրոպայի արեւմտեան սահմանին[1]:

Հումանիստ Անթոնիօ տը Նեպրիխան առաջադրեց մէկ այլ վարկած, ըստ որուն Հիսպանիա բառը ծագած է իպերերէն «հիսպալիս» բառէն, զոր կը նշանակէ «քաղաք արեւմտեան երկրին մէջ»:

Պատմութիւն

Այժմու Սպանիոյ ամենահին ճանչցուած ազգերը եղած են Կելտերը եւ իպերները։ Հռոմէական կայսրութեան կողմէ` Բիրենէյեան թերակղզիի մեծ դժուարութեամբ գրաւումէն յետոյ անիկա դարձաւ կայսրութեան շրջան եւ անուանուեցաւ Հիսպանիա: Վաղ միջնադարուն անիկա կը գտնուէր գերմանական ցեղերու, յատկապէս վեստգոթերու հպատակութեան տակ, սակայն յետոյ զայն գրաւեցին իսլամները։ Երկարատեւ եւ դժուար պայքարի արդիւնքին մէջ քրիստոնէական թագաւորութիւնը, որ կը գտնուէր թերակղզիի հիւսիսը, երկրէն դուրս մղեց իսլամները, որոնց վերջին մնացորդները քշուեցան 1492-ին Կրանատայէն, այդ ժամանակ Քրիստափոր Գոլումպոսը յայտնաբերեց Ամերիկան։ Թագաւորութիւնը բարգաւաճեցաւ եւ դարձաւ Եւրոպայի ամենահզօր թագաւորութիւնը 16-րդ դարուն եւ 17-րդ դարու սկզբներուն։

Շարունակական պատերազմները եւ այլ խնդիրները պատճառ դարձան թագաւորութեան տկարացման։ 19-րդ դարու սիկզբին Ֆրանսայի ներխուժում Սպանիա քաոսի մէջ դրաւ վերջինիս, անկախութեան համար մղուող պայքարը քայքայեց թագաւորութեան մեծ մասը եւ երկիրը դրաւ քաղաքականապէս անկայուն վիճակի մէջ։ 20-րդ դարուն երկիրը տուժեց քաղաքացիական կործանարար պատերազմի պատճառով, եւ իշխանութեան եկաւ մենատիրական կառավարութիւնը, սակայն անիկա աւարտեցաւ տպաւորիչ տնտեսական աճով։ Ժողովրդավարութիւնը վերականգնուեցաւ 1978 թուականին խորհրդարանական սահմանադրական իշխանութեան տեսքով։ 1986 թուականին Սպանիան միացաւ Եւրոմիութեան, վերականգնեց մշակոյթը եւ ունեցաւ կայուն տնտեսական աճ։

Նախապատմութիւն եւ նախահռոմէական ժողովուրդ

Աթափուերքայի (Atapuerca - Province of Burgos (Spanish pronunciation: [ataˈpweɾka]Archaeological Site of Atapuerca) մէջ իրականացուած հնէաբանական պեղումներէն պարզուած է, որ Փիրենէեան թերակղզիին (Ֆրանս.՝ Péninsule Ibérique , անգլ.՝ Iberian Peninsula) մէջ մարդը բնակութիւն հաստատած է աւելի քան 1.2 միլիոն տարի առաջ[3]։ Այժմեան բնակչութիւնը բնակութիւն հաստատած է թերակղզիին մէջ 32.000 տարի առաջ, տեղափոխուելով հիւսիսէն[4]։ Լաւագոյն վկայութիւնները հիւսիսային Իբերիա գտնուող Քանթապրիա (Cantabria) բնակավայրին Ալթամիրա (սպաներէն՝ Altamira) քարանձաւի պահպանուած հանրայայտ նկարներն են։

Պատկեր:AltamiraBison.jpg
Ալթամիրա քարանձաւի նկարները, Քանթապրիա

Հնէաբանական եւ ծննդական տուեալները կ՝եզրակացնեն այն միտքը, որ Փիրենէեան կամ Իբերեան (անգլ.՝ Iberian Peninsula - արաբ.՝ شبه الجزيرة الإيبيرية) թերակղզին եղած է Եւրոպական մեծագոյն թաքստոցներէն մէկը Սառոյցի դարաշրջանի (the ice age) ժամանակ։

Պիրենէեան թերակղզիին երկու հիմնական պատմական ազգերը եղած են Իբերիացիները եւ կամ կելտերը (The Celts)։ Իբերիացիները բնակութիւն հաստատած են Միջերկրական ծովու կողմը՝ սկսած հիւսիս-արեւելեան հատուածէն մինչեւ հարաւ-արեւելեան հատուածը։ Կելտերը բնակութիւն հաստատած են Ատլանտեան մասը՝ հիւսիսը եւ կեդրոնը, Փիրենիան թերակղզիին հիւսիս-արեւմտեան եւ հարաւ-արեւմտեան հատուածներուն։ Պասքերը (Basques) բնակութիւն հաստատած են արեւմտեան մասը գտնուող Պիրենիան լեռները եւ հարթավայրային գօտին։

Պիրենէեան թերակղզիի հարաւը կը գտնուէր կիսաառասպելական քաղաք Թարթեսոսը (Tartessos Greek: Ταρτησσός, 1100 Ք.Ա.), ուր զբաղուած են ոսկիի եւ արծաթեայ զարդերու առեւտուրով՝ Փիւնիկեցիներուն (Phoenicians) եւ Յոյներուն հետ, յիշուած է Սթրապոնի եւ Սոլոմոնի գիրքին մէջ (Strabo and Solomon) (Սթրապոն Յունարէն՝ Στράβων) ։ Ք.Ա. 500-300 թուականներուն փիւնիկեցի եւ յոյն նաւաստիները հիմնած են հին առեւտրական բնակավայրեր Միջերկրական ծովու երկայնքով։ Քարթակենացիներու (Carthage - արաբ.՝ قرطاج ) հսկողութեան տակ էր Միջերկրական ծովու առափնեայ մեծ հատուածը, մինչեւ որ անոնք պարտուեցան հռոմէացիներէն[5]։


Ծանօթագրութիւններ

  1. 1,0 1,1 Anthon Charles (1850)։ A system of ancient and mediæval geography for the use of schools and colleges։ New York: Harper & Brothers։ էջ 14 (անգլերէն)
  2. Burke Ulick Ralph (2nd edition, 2008)։ A History of Spain from the Earliest Times to the Death of Ferdinand the Catholic, Volume 1։ London: Longmans, Green & Co։ էջ 14։ ISBN 978-1-4437-4054-8 (անգլերէն)
  3. «'First west Europe tooth' found»։ BBC։ 30 June 2007։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ օգոստոսի 9 
  4. Typical Aurignacian items were found in Cantabria (Morín, El Pendo, Castillo), the Basque Country (Santimamiñe) and Catalonia. The radiocarbon datations give the following dates: 32,425 and 29,515 BP.(անգլերէն)
  5. Rinehart Robert; Seeley, Jo Ann Browning (1998)։ «A Country Study: Spain – Hispania»։ Library of Congress Country Series։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ օգոստոսի 9  (անգլերէն)

Կատեգորիա:Եւրոպայի երկրներ