«Սեւ Ծով» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 2. Տող 2.
{{Արևելահայերեն|Սև ծով}}
{{Արևելահայերեն|Սև ծով}}
[[Պատկեր:BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg|400px|մինի|աջից]]
[[Պատկեր:BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg|400px|մինի|աջից]]
'''Սեւ ծով'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref>, [[Ատլանտեան ովկիանոս]]ի ներքին ծով [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]], [[Պուլկարիա|Պուլկարիոյ]], [[Ռումինիա|Ռումինիոյ]], [[Ուքրաինիա|Ուքրանիոյ]], [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի եւ մասամբ ճանաչուած [[ԱբխազիԱ|Աբխազիոյ]] ափերու մօտ։ Կերչի նեղուցով կը միանայ [[Ազովի ծով]]ուն, Պոսֆորի նեղուցով՝ Մարմարա ծովուն եւ այնուհետեւ Դարդանելի նեղուցով՝ Էգեեան եւ Միջերկրական ծովուն։ Մակերեսը՝ 422 հազար կմ² է<ref name="slovar_geo">[http://slovari.yandex.ru/art.xml?art=geography/geo/geo3/geo-5378.htm Словарь современных географических названий]</ref>։ Առավելագոյն խորութիւնը՝ 2210 մեդր,<ref name="slovar_geo"/>, ջուրի ծաւալը ծովուն մէջ՝ 555 000մ³է։ Առաւել՝ մեծ ծոցերը՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի եւ եպրի-Բուգի լիմաները՝ հիւսիս-արեւմտեան ափերու մօտ, Սինուպի եւ Սամսունի՝ հարաւային ափերու մօտ։ Ծով կը թափուին [[Դանուբ]], [[Դնեստր]], [[Հարաւային Բուգ]], [[Դնեպր]], [[Ռիոն]], [[Կզըլ Իրմակ]] մեծ գետերը, ինչպէս նաեւ Հայկական լեռնաշխարհէն սկիզբ առնող Ճորոխ գետը։ Առաւել մեծ նաւահանգիստները՝ [[Օդեսա]], [[Իլյիչովսկ]], [[Նովոռոսիյսկ]], [[Տուապսէ]], [[Փոթի]], [[Պաթում]], [[Կոստանցա]], [[Պուրգաս]], [[Վառնա]], [[Տրապիզոն]], [[Սամսուն]], [[Զոնգուլդակ]]<ref name="Գրգեարյան">Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290</ref>։
'''Սեւ ծով'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref>, [[Ատլանտեան ովկիանոս]]ի ներքին ծով [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]], [[Պուլկարիա|Պուլկարիոյ]], [[Ռումինիա|Ռումինիոյ]], [[Ուքրաինիա|Ուքրանիոյ]], [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի եւ մասամբ ճանաչուած [[ԱբխազիԱ|Աբխազիոյ]] ափերու մօտ։ Կերչի նեղուցով կը միանայ [[Ազովի ծով]]ուն, Պոսֆորի նեղուցով՝ Մարմարա ծովուն եւ այնուհետեւ Դարդանելի նեղուցով՝ Էգեեան եւ Միջերկրական ծովուն։ Մակերեսը՝ 422 հազար կմ² է<ref name="slovar_geo">[http://slovari.yandex.ru/art.xml?art=geography/geo/geo3/geo-5378.htm Словарь современных географических названий]</ref>։ Առավելագոյն խորութիւնը՝ 2210 մեդր,<ref name="slovar_geo"/>, ջուրի ծաւալը ծովուն մէջ՝ 555 000մ³է։ Առաւել՝ մեծ ծոցերը՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի եւ եպրի-Բուգի լիմաները՝ հիւսիս-արեւմտեան ափերու մօտ, Սինուպի եւ Սամսունի՝ հարաւային ափերու մօտ։ Ծով կը թափուին [[Տանուպ]], [[Տնեսթր]], [[Հարաւային Պուկ]], [[Տնեփր]], [[Ռիոն]], [[Կզըլ Իրմակ]] մեծ գետերը, ինչպէս նաեւ Հայկական լեռնաշխարհէն սկիզբ առնող Ճորոխ գետը։ Առաւել մեծ նաւահանգիստները՝ [[Օտեսա]], [[Իլյիչովսկ]], [[Նովոռոսիյսք]], [[Թուապսէ]], [[Փոթի]], [[Պաթում]], [[Կոստանցա]], [[Պուրգաս]], [[Վառնա]], [[Տրապիզոն]], [[Սամսուն]], [[Զոնգուլդակ]]<ref name="Գրգեարյան">Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290</ref>։


[[Սեւ ծով]]ու բնութագրական յուրահատկութիւնը այն է, որ 150-200 մեթրէն աւելի խորութիւններուն մէջ՝ կեանք գոյութիւն չունի. պատճառը ծծմբաջրածնով հարուստ ջրային շերտն է։
[[Սեւ ծով]]ու բնութագրական յուրահատկութիւնը այն է, որ 150-200 մեթրէն աւելի խորութիւններուն մէջ՝ կեանք գոյութիւն չունի. պատճառը ծծմբաջրածնով հարուստ ջրային շերտն է։
Տող 8. Տող 8.
Ծովը կ'ողողէ Ռուսաստանի, Ուկրաիոյ, Ռումինիոյ, Թուրքիոյ, մասամբ ճանաչուած Աբխազիոյ եւ Վրաստանի ափերը (ծովու շուրջ տեղակայուած տարածքները աւանդաբար կ'անուանեն «Սեւ ծովեան»)։
Ծովը կ'ողողէ Ռուսաստանի, Ուկրաիոյ, Ռումինիոյ, Թուրքիոյ, մասամբ ճանաչուած Աբխազիոյ եւ Վրաստանի ափերը (ծովու շուրջ տեղակայուած տարածքները աւանդաբար կ'անուանեն «Սեւ ծովեան»)։


Սեւ ծովը բեռնատար փոխադրումներու համար կարեւոր շրջան է։ Ատոր հետ՝ մէկտեղ Սեւ ծովը կը պահպանէ իր ստրատեգիական եւ ռազմական մեծ նշանակութիւնը։ [[Սեւաստոպոլ]] եւ [[Նովոռոսիյսկ]] քաղաքներուն մէջեն կը գտնուին՝ Ռուսաստանի Սեւծովեան նաւատորմի հիմնական ռազմական բազաները, իսկ՝ Սինոպին եւ Սամսունի մէջ կեդրոնացուած են Թուրքիոյ ռազմածովային նաւատորմի սեւծովեան ստորաբաժանումները։ Վառնայի մէջ, տեղակայուած են Պուլկարիոյ, Փոթիոյ եւ Պաթումի մէջ՝ Վրաստանի ռազմածովային ուժերը ռազմական խմբաւորումը (ներկայիս՝ [[Վրաստան]]ի սահմանապահ ոստիկանութեան ծովափնեայ պահպանութեան դեպարտամենտի նաւային անձնակազմը), Կանստանցի եւ Մանգալի մէջ՝ Ռումինիոյ ռազմածովային ուժերը։ Բացի այդ մինչեւ [[2014]], Մարտին՝ Սեւաստոպլի եւ Նովոռոսիսկի մէջ տեղակայուած էր Ուքրաիոյ ռազմածովային ուժերու մասը մը։)
Սեւ ծովը բեռնատար փոխադրումներու համար կարեւոր շրջան է։ Ատոր հետ՝ մէկտեղ Սեւ ծովը կը պահպանէ իր ստրատեգիական եւ ռազմական մեծ նշանակութիւնը։ [[Սեւասթոփոլ]] եւ [[Նովոռոսիյսք]] քաղաքներուն մէջեն կը գտնուին՝ Ռուսաստանի Սեւծովեան նաւատորմի հիմնական ռազմական բազաները, իսկ՝ Սինոպին եւ Սամսունի մէջ կեդրոնացուած են Թուրքիոյ ռազմածովային նաւատորմի սեւծովեան ստորաբաժանումները։ Վառնայի մէջ, տեղակայուած են Պուլկարիոյ, Փոթիոյ եւ Պաթումի մէջ՝ Վրաստանի ռազմածովային ուժերը ռազմական խմբաւորումը (ներկայիս՝ [[Վրաստան]]ի սահմանապահ ոստիկանութեան ծովափնեայ պահպանութեան դեպարտամենտի նաւային անձնակազմը), Կանստանցի եւ Մանգալի մէջ՝ Ռումինիոյ ռազմածովային ուժերը։ Բացի այդ մինչեւ [[2014]], Մարտին՝ Սեւաստոպլի եւ Նովոռոսիսկի մէջ տեղակայուած էր Ուքրաիոյ ռազմածովային ուժերու մասը մը։)


== Անուանում ==
== Անուանում ==

14:36, 31 Մայիս 2016-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Սեւ ծով[1], Ատլանտեան ովկիանոսի ներքին ծով Թուրքիոյ, Պուլկարիոյ, Ռումինիոյ, Ուքրանիոյ, Ռուսաստանի, Վրաստանի եւ մասամբ ճանաչուած Աբխազիոյ ափերու մօտ։ Կերչի նեղուցով կը միանայ Ազովի ծովուն, Պոսֆորի նեղուցով՝ Մարմարա ծովուն եւ այնուհետեւ Դարդանելի նեղուցով՝ Էգեեան եւ Միջերկրական ծովուն։ Մակերեսը՝ 422 հազար կմ² է[2]։ Առավելագոյն խորութիւնը՝ 2210 մեդր,[2], ջուրի ծաւալը ծովուն մէջ՝ 555 000մ³է։ Առաւել՝ մեծ ծոցերը՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի եւ եպրի-Բուգի լիմաները՝ հիւսիս-արեւմտեան ափերու մօտ, Սինուպի եւ Սամսունի՝ հարաւային ափերու մօտ։ Ծով կը թափուին Տանուպ, Տնեսթր, Հարաւային Պուկ, Տնեփր, Ռիոն, Կզըլ Իրմակ մեծ գետերը, ինչպէս նաեւ Հայկական լեռնաշխարհէն սկիզբ առնող Ճորոխ գետը։ Առաւել մեծ նաւահանգիստները՝ Օտեսա, Իլյիչովսկ, Նովոռոսիյսք, Թուապսէ, Փոթի, Պաթում, Կոստանցա, Պուրգաս, Վառնա, Տրապիզոն, Սամսուն, Զոնգուլդակ[3]։

Սեւ ծովու բնութագրական յուրահատկութիւնը այն է, որ 150-200 մեթրէն աւելի խորութիւններուն մէջ՝ կեանք գոյութիւն չունի. պատճառը ծծմբաջրածնով հարուստ ջրային շերտն է։

Ծովը կ'ողողէ Ռուսաստանի, Ուկրաիոյ, Ռումինիոյ, Թուրքիոյ, մասամբ ճանաչուած Աբխազիոյ եւ Վրաստանի ափերը (ծովու շուրջ տեղակայուած տարածքները աւանդաբար կ'անուանեն «Սեւ ծովեան»)։

Սեւ ծովը բեռնատար փոխադրումներու համար կարեւոր շրջան է։ Ատոր հետ՝ մէկտեղ Սեւ ծովը կը պահպանէ իր ստրատեգիական եւ ռազմական մեծ նշանակութիւնը։ Սեւասթոփոլ եւ Նովոռոսիյսք քաղաքներուն մէջեն կը գտնուին՝ Ռուսաստանի Սեւծովեան նաւատորմի հիմնական ռազմական բազաները, իսկ՝ Սինոպին եւ Սամսունի մէջ կեդրոնացուած են Թուրքիոյ ռազմածովային նաւատորմի սեւծովեան ստորաբաժանումները։ Վառնայի մէջ, տեղակայուած են Պուլկարիոյ, Փոթիոյ եւ Պաթումի մէջ՝ Վրաստանի ռազմածովային ուժերը ռազմական խմբաւորումը (ներկայիս՝ Վրաստանի սահմանապահ ոստիկանութեան ծովափնեայ պահպանութեան դեպարտամենտի նաւային անձնակազմը), Կանստանցի եւ Մանգալի մէջ՝ Ռումինիոյ ռազմածովային ուժերը։ Բացի այդ մինչեւ 2014, Մարտին՝ Սեւաստոպլի եւ Նովոռոսիսկի մէջ տեղակայուած էր Ուքրաիոյ ռազմածովային ուժերու մասը մը։)

Անուանում

Ք.Ա. 6-5-րդ դարերու, առաջին յոյն ծովագնացները ծովը անուանած են Աքսենյոս (Աքսինեան Պոնտոս «Անհիւրընկալ Ծով») կամ Պոնտոս Մելաս («Սեւ ծով»)՝ նկատի ունենալով անոր փոթորկոտ ալիքներու պատճառած վնասները եւ դժվարութիւնները։ Մեր թուարկութեան սկզբներուն յոյները, արդէն ծովը յուրացնելով, անոր ափերոն գաղութներ հիմնելէն յետոյ, զայն վերանուանեցին Եւքսենյոս (Եւքսինեան Պոնտոս «Հիւրընկալ ծով»)։

Անանիա Շիրակացին (7-րդ դար) այս ծովը կը յիշատակէ «Պոնտոս» եւ «Պոնտական Ծով» անուններով։ 9-րդ դարուն, երեւան եկած է «Ռուսական ծով» անուանումը (այս անուանումը յիշատակուած է ռուսական տարեգրութիւններուն եւ նշուած է քարտեզներու վրայ մինչեւ 8-15-րդ դարերը)։

15-16-րդ դարերուն թուրքերը, զաւթելով Մերձսեւծովեան շրջանը, ծովը անուանած են Կարա Դենիզ («Չար (սեւ) ծով»՝ ոչ միայն այն պատճառով, որ եղած է մրրկածուփ ու վտանգաւոր, այլեւ, հնարաւոր է, նաեւ թուրք նուաճողներուն Մերձսեւծովեան շրջանի ժողովուրդներու ցոյց տուած դիմադրութեան պատճառով)։ Ծովու անուանման առաջացման մէկ այլ վարկած կապուած է աշխարհի կողմերը գոյներով նշելու հետ։ Ասիոյ ժողովուրդներու շատ լեզուներով սեւ գոյնը կը նշանակէ հիւսիս։ Այսպիսով, Սեւ ծովը «Հիւսիսային ծով» է։

Աշխարհագրութիւն

Սեւ ծովու հիւսիսային ծոցերը

Սեւ ծովու ափերը քիչ կտրուած են. մասնաւորապէս կտրտուած են՝ հիւսիսային հատուածին մէջ։ Միակ մեծ թերակղզին Ղրիմն է։ Մեծ ծոցերն են՝ Յագորլիկի, Թենդրայի, Ջարիլգաչիի ծոցերը Ուքրանիոյ, Կարկինիտայի (Ուքրանիա, Ռուսաստան), Կալամիտայի եւ Ֆեոդոսիոյ ծոցերը Ռուսաստանի մէջ, Վառնայի եւ Բուրգասի ծոցերը Պուլկարիոյ մէջ, Սինոպի եւ Սամսունի ծոցերը՝ ծովու հարաւային ափերուն՝ Թուրքիոյ մէջ։ Հիւսիսային եւ հիւսիս-արեւմտեան մասէրու մէջ, գետերու թափման վայրին մէջ կ'առաջանայ գետաբերան կան ջրատարածքներ եւ աղահամ տարածքներ։ Ափի գիծի ընդհանուր երկարութիւնը՝ 3400 քմ. է։

Ծովու առափնեայ հատուածները ունին իրենց սեփական անուանումները՝ «Ղրիմի Հարաւային Ափ», «Կովկասի Սեւծովեան Ափեր » Ռուսաստանի մէջ, «Անատոլիական Ափ» եւ «Ռումելի Ափ» Թուրքիոյ մէջ։ Արեւմուտքի եւ հիւսիս-արեւմտեան ափին կան կտրուկ կտրուածքներ, Ղրիմի ցածրադիր շրջանին հիմնականին մէջ՝ անփոփոխ է, բացառութիւնկը կազմեն հարաւային լեռնոտ ափերը եւ Թարխանկուտ թերակղզին արեւմուտքին մէջ։ Ծովու արեւմտեան եւ արեւելեան ափերուն ընդհուպ ծովուն կը մօտենան Կովկասի եւ Պոնտոսի լեռները։

Սեւ ծովուն մէջ, կղզիները քիչ են։ Ամենամեծ կղզին՝ Ջարիլգաչ կղզին է, որ տարածքը կը կազմէ 62 քմ²։ Մնացած կղզիները աւելի փոքր են։ Աւելի մեծ կղզիներն են՝ Բերեզան եւ Զմէինի կղզիները (երկու կղզիներու տարածքներն ալ փոքր է 1 քմ²-էն)։

Սեւ ծով կը թափուին հետեւեալ գետերը՝ Դանուբ, Դնեպր, Դնեստր, ինչպէս նաեւ աւելի փոքր գետեր՝ Մզիմտա, Պսոու, Բզիբ, Ռիոնի, Կոդոր, Ինգուրի (ծովու արեւելք բաժնին մէջ), Ճորոխ, Կիզիլիրմակ, Եշիլիրմակ, Սակարյա (հարաւում), Հարաւային Բուգ (հիւսիսի բաժնին մէջ), Կամչիա, Վելեկա (արեւմուտք բաժնին մէջ)։ Տարեկան Սեւ ծով կը թափուի մօտաւորապէս 310 քմ³ ջուր, որ 80%-ը կը թափուի հիւսիս-արեւմտեան մաս՝ հիմնականում Դանուբէն եւ Դնեպրէն։

Պատկերասրահ

Ծանօթագրութիւններ

  1. Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 55։ ISBN 99941-56-03-9 
  2. 2,0 2,1 Словарь современных географических названий
  3. Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290