«Նարամսին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Նոր էջ «{{ԱՀ}} {{Տեղեկաքարտ Անձ (արեւմտահայերէն) | անուն ազգանուն = | բնագիր ԱԱՀ = | պատկեր = Victory_stele_of_Naram_Sin_9062.jp...»:
(Տարբերութիւն չկայ)

18:49, 29 Ապրիլ 2016-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ Կաղապար:Տեղեկաքարտ Անձ (արեւմտահայերէն) Նարամսին, Նարամ-Սուեն (ծննդեան թուականը անյայտ, մահացած է մ.թ.ա. մօտ 2200 թուականին), Աքքադի թագաւոր մ.թ.ա. մօտ 2236 թուականէն: Սարգոն Ա.-ի թոռը: Երկիրը մտրցած է ոռոգման միասնական համակարգ, իր ձեռքը կեդրոնացած է արքունական եւ տաճարային տնտեսութիւնները, հովանաւորած է ներքին եւ արտաքին առեւտուրը: Արշաւած է Էլամ, պարտութեան մատնած է անոր թագաւորին եւ կնքել պատմութեանը յայտնի առաջոն միջազգային պայմանագիրը (գրուած է կաւէ սալիկի վրայ): Հետագայ արշաւանքներուն ընթացքին (դէպի Իրանի սարահարթի հարաւ-արեւմուտք, Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելք եւ հարաւ-արեւմուտք շրջաններ, Արաբական թերակղզի հարաւ-արեւելք, Ասորիք) պարտութեան մատնած է 17 թագաւորներու դաշնակցութիւնը, կործանած է մ.թ.ա. 3 հազարամեակի ծաղկում ապրող Էբլան (Հալէպէն 70 քմ հարաւ), ստեղծած է իր ժամանակի ամէնամեծ պետութիւնը[1]։ Նարամսինը Միջագետքի պատմության մեջ առաջին միապետն էր, որն աստվածացվել է կենդանության օրոք[2]: Նարամսինը Միջազգային պատմութեան մէջ առաջին միապետն էր, որ աստուածացրուած է կենդանութեան օրոք: «Շումերի եւ Աքքադի թագաւոր» տիտղոսը փոխարինած է «աշխարհի թագաւոր», «տիեզերքի թագաւոր», «աշխարհի չորս կողմերի թագաւոր» տիտղոսով: Սպաննուած է կուտիներու (գուտիներ) արշաւանքի ժամանակ, որոնք կործանեցին Աքքադը: Նարամսինի օրոք ծաղկման հասած է աքքադական մշակոյթը, ստեղծուած է Հին Արեւելքի նշանաւոր վպոսներէն մէկը՝ «Կիլկամէշը»:

Հայաստանի՝ Արմէնիա Armani-այի յիշատակը Նարամսինի արձանագրութիւնը

Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամեակի երկրորդ կէսին նարամ-Սուեսը (Նարամսինը) քանի մը անգամ արշաւած է Միջագետքէն դէպի հիւսիս: Անոր արշաւանքներու մասին վկայող աքքադերէն (ասուրաբաբելերէն) եւ խենթերէն արձանագրութիւններ պահպանուած է: Աքքադերէն արձանագրութիւններէն մէկուն (փորագրուած մարմարի բեկորի վրայ) գրուած է ՝ «Աստուածային Նարամ-Սուենը՝ չորս կողմերու հզոր թագաւորը, նուաճող Armani-ի եւ Ebla-ի» (ոմանք այս անունները կը կարդան՝ Armanum, Armanim, Ibla)։ Armani-ի նուաճման մասին կը պատմեն նաեւ աքքադական այլ արձանագրութիւն մը (փորագրուած սկաւառկի վրայ), որ ջարդուած է, պահպանուած է այն մասը, որտէղ Նարամ-Սուենը կը յիշուի իբրեւ Armani-ի նուաճող: Այլ ուրիշ արձանագրութեան մէջ կը յիշուին Արմանիի թագաւորը Ռէդ-Թէշուբ (ըստ այլ ընթերցման Ռէդ-Ադադ)[3]:

Արատտայի քուրմ-զօրաւար-արքայ Էնրիդավիզիրը կը ջախջախէ Նարամսինի

Նարամսինի պայմանագիրրը Ելամի թագաւորի հետ

Այսպէս մ.թ.ա. 22-րդ դարի վերջերուն Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելեան մասերէն՝ Կոդրուաց լեռներէն խոշոր արշաւանք մը կազմակերպուած է դէպի Ստորին կազմակերպւող արշաւանքները, որոնք ուղեկցուած էին դաժան սպաննութիւններով, աւերով ու թալանով, մէծ անհանգստութիւն կը պատճառէին բնակիչներուն: Իրեն աստուած հռչակելով, Նարամսինը սկսաւ ոչնչացնել շումերական դիցարանի աստուածներուն՝ շումերական մշակոյթը եւ տաճարները: Շումերական աւագանին հարկադրուած էր օգնութեան համար դիմել Արատտայի (կուտիներո) քրմերուն, որոնք եւ օգնութեան կանչեցին արիւնակէն «սումեր-սումարացիներուն» Արատտայի նահապէտ Էնրիդապիզիրի[4]: Կորդվաց լեռների բնակիչների՝ կուտիների (նաև գուտիներ) կազմակերպած արշավանքը[5],[6][7]: Կորդուած լեռներու բնակիչներու՝ կուտիներու (նաեւ գուտիներ) կազմակերպած արշաւանքը[8], որ կը գլխաւորէ ցեղի առաջնորդ Էնրիդանավիզիրը, նպատակ ունէր վերջ տալ աքքադացիներուն կողոպտչական ներխուժումներուն: Յայտնի է, որ գոռոզ ու դաժան տիրական Նարամ-Սուենը սպանուած է կուտիներու հետ տեղի ունեցած ճակատամարտի մը մօտ մ.թ.ա. 2200 թուականին, որմէ յետոյ կուտիներու առաջնորդ ու զօրաւոր Էնրիդավիզիրը վերցրուած է սպանուած Նարամ-Սուենի «աշխարհի չորս կողմերու թագաւոր» տիտղոսը: Կ'ենթադրուի որ Էնրիդավիզիրը առաջնորդած է թելեւազէն հետիոտն բանակը (այդպիտին էր նաեւ աքքադացիներու բանակը): Էնրիդավիզիրը ոչ միայն փայլուն զօրաւար էր, այլեւ հմուտ կազմակերպիչ, քանի որ մէծ յաջողութեամբ իրագործածէ այն նպատակը, որ համար ուղարկուած էր Միջագետք, այն է՝ վերջ տալ Նարամ-Սուենի բռնապետութեանը եւ բոլոր ցեղերու համար խաղաղ գոյակցութեան պայմաններ ստեղծել:

Միջագետքի Նեպուր քաղաքի պեղումներէն յայտնաբերուած է մէծ գրադարան, որտեղ գտնուած է Նարամսինի տիրապետութեանը վերջ տուած Արատտայի Էնրիդավիզիրը քրմի՝ անունով Նեպուրում կազմած է 500 տողանոց աքքադերէն արձանագրութիւնը: Էնրիդավիզիրը արձանագրած է դէպի Միջագետք կատարած է իր արշաւանքի դրդապատճառը՝ սումարիները օգնութեան կանչած է իրենց արիւնակից Կորդուա-կուտիների բանակը, քանի որ նարամսինը իրեն աստուած հռչակելով՝ կ'ոչնչացնուեր սումեր-շումերներու դիցարանը եւ մշակոյթը: Նէպուրի կաւէ սալիկներէն մէկու վրայ պահպանուած է անգամ Էնրիդավիզիրի պատկերը:

Ծանօթագրութիւններ

  1. НАРАМ-СИН: БИОГРАФИЯ
  2. Б.А Тураев.ՙВыступление семитов՚.
  3. Ռ. Իշխանյան, Հայ ժողովրդի ծագման ու հնագույն պատմության հարցեր:
  4. Հայ ժողովրդի ռազմագիրքը 04 Մայիս 2011 13:55 Հայկազունիներ
  5. Садаев Д.Ч. История древней Ассирии Часть I. История Ассирийского государства
  6. Անժելա Տերյան, Կոտիների արշավանը Միջագետք:
  7. Նեպուրում պահպանվել է Аратта - Արատտայի Էնրիդավիզ քրմի արձան է....Կորդվաց լեռների բնակիչների՝ կուտիների (նաև գուտիներ) կազմակերպած արշավանքը, որը գլխավորում էր ցեղի առաջնորդ Էնրիդավիզիրը, նպատակ ուներ վերջ տալ աքքադացիների կողոպտչական ներխուժումներին
  8. Садаев Д.Ч. История древней Ассирии Часть I. История Ассирийского государства