«Մետաղագործութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Մետալուրգիա}}
[[Պատկեր:VysokePece1.jpg|thumb|]]
[[Պատկեր:VysokePece1.jpg|thumb|]]
'''Մետալուրգիա''', սկզբնական նեղ իմաստով՝ հանքաքարէն [[մետաղներ]]ու արտազատման [[արուեստ]]։ Արդի նշանակութեամբ՝ գիտութեան ու տեխնիկայի բնագաւառ եւ արդիւնաբերութեան ճիւղ, որոնք կ'ընդգրկեն հանքաքարէն կամ այլ նիւթերէն մետաղներու ստացման, ինչպէս նաեւ ատոնց քիմիական բաղադրութեան, կառուցուածքի եւ մետաղական համաձուլուածքներու յատկութիւններու փոփոխման հետ կապուած պրոցեսներ։ Մետալուրգիային կը վերաբերին նաեւ երկրի ընդերքէն ստացուած մետաղներու ու համաձուլուածքներու նախնական մշակման ու ատոնց ձեւի եւ յատկութիւններու փոփոխման պրոցեսները ([[զտում]], [[ձուլում]], ճնշմամբ մշակում, ջերմամշակում եւ այլն)։
'''Մետալուրգիա''', սկզբնական նեղ իմաստով՝ հանքաքարէն [[մետաղներ]]ու արտազատման [[արուեստ]]։ Արդի նշանակութեամբ՝ գիտութեան ու տեխնիկայի բնագաւառ եւ արդիւնաբերութեան ճիւղ, որոնք կ'ընդգրկեն հանքաքարէն կամ այլ նիւթերէն մետաղներու ստացման, ինչպէս նաեւ ատոնց քիմիական բաղադրութեան, կառուցուածքի եւ մետաղական համաձուլուածքներու յատկութիւններու փոփոխման հետ կապուած պրոցեսներ։ Մետալուրգիային կը վերաբերին նաեւ երկրի ընդերքէն ստացուած մետաղներու ու համաձուլուածքներու նախնական մշակման ու ատոնց ձեւի եւ յատկութիւններու փոփոխման պրոցեսները ([[զտում]], [[ձուլում]], ճնշմամբ մշակում, ջերմամշակում եւ այլն)։

09:09, 14 Դեկտեմբեր 2018-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Մետալուրգիա, սկզբնական նեղ իմաստով՝ հանքաքարէն մետաղներու արտազատման արուեստ։ Արդի նշանակութեամբ՝ գիտութեան ու տեխնիկայի բնագաւառ եւ արդիւնաբերութեան ճիւղ, որոնք կ'ընդգրկեն հանքաքարէն կամ այլ նիւթերէն մետաղներու ստացման, ինչպէս նաեւ ատոնց քիմիական բաղադրութեան, կառուցուածքի եւ մետաղական համաձուլուածքներու յատկութիւններու փոփոխման հետ կապուած պրոցեսներ։ Մետալուրգիային կը վերաբերին նաեւ երկրի ընդերքէն ստացուած մետաղներու ու համաձուլուածքներու նախնական մշակման ու ատոնց ձեւի եւ յատկութիւններու փոփոխման պրոցեսները (զտում, ձուլում, ճնշմամբ մշակում, ջերմամշակում եւ այլն)։

Ընդհանուր Բնութագիր

Ժամանակակէն տեխնիկային մէջ, կը տարբերին սեւ եւ գունաւոր մետալուրգիա։ Սեւ մետալուրգիան կ'ընդգրկէ երկաթի հիմքով համաձուլուածքներու՝ թուջի, պողպատի, ֆեռոհամաձուլուածքներու արտադրութիւնը։ Մետաղներու համաշխարհային արտադրանքի մօտ 95%-ը բաժին կ'իյնայ սեւ մետաղներուն։

Գունաւոր մետալուրգիան կը զբաղի մնացած բոլոր մետաղներու եւ ատոնց համաձուլուածքներու արտադրութեամբ։ Մետալուրգիական պրոցեսները կը կիրառուին նաեւ կիսահաղորդիչներու եւ ոչ մետաղներու (սիլիցիում, գերմանիում, սելեն, թելուր, ծծումբ եւ այլն) ստացման համար։ Ընդհանուր առմամբ ժամանակակէն մետալուրգիան կը զբաղի Մենդելեեւի պարբերական համակարգի գրեթէ բոլոր տարրերով, բացառութեամբ հալոգեններու եւ գազերու։

Մետալուգիայի Զարգացում

Մետալուրգիայով մարդիկ զբաղած են հնագոյն ժամանակներէն (մ․թ․ա․ 7-6-րդ հազարամյակներ)։ Այդ կը վկայեն Փոքր Ասիոյ մէջ պեղումներու ժամանակ յայտնաբերուած պղինձի հալման հետքերը։ Մետալուրգիայի հնագոյն օճախներէն է նաեւ Կովկասը։ Յիշատակութեան արժանի է Մեծամորի մետալուրգիական համալիրը։ Բնածին մաքուր մետաղներու (ոսկի, արծաթ, պղինձ)՝ սկիզբը սառը, ապա տաք կռմամբ մշակելուն զուգընթաց զարգացած է օքսիդացուած պղնձաքարէն պղինձի ստացման եւ ձուլուած շինուածքներու պատրաստման պրոցեսը (մ․թ․ա․ մօտ 5-4-րդ հազարամյակներ)։

Սակայն օքսիդացուած պղինձի հանքավայրերու սահմանափակ քանակը եւ պաշարների նուազումը պայմանաւորեցին, աւելի բարդ պրոցեսներու կիրառմամբ սուլֆիդային հանքաքարի վերամշակման անհրաժեշտութիւնը։ ատոր շնորհիւ մեծցաւ պղինձի եւ անոր համաձուլուածքներու (պրոնզներ) ստացման ու օգտագործման ծաւալը (պրոնզի դար)։

Մօտաւորապէս մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակի կէսերուն, մարդը սկսած է իւրացնել հանքաքարէն երկաթի ստացման դժուարին ու աշխատատար պրոցեսը։ Այդ նպատակով սկզբը՝ կը կիրառէին խարոյկներ, իսկ հետագային՝ հալման փոսեր, որոնց մէջ օդ ներփչելով (բնական հոսքով կամ փուքսերով) օքսիդներու անմիջական վերականգնումով հանքաքարը կը վերածուէր փափուկ, կռելի երկաթի (սպունգային երկաթ)։ Այս պրոցեսի հետագայ զարգացումը (ածխածնով երկաթի հարստացումը, այսինքն՝ պողպատի ստացումը եւ մխումը) նպաստեց երկաթի աւելի լայն կիրառման (երկաթի դար)։ Երկաթի մետալուրգիայի հետագայ զարգացման շնորհիւ 14-րդ դարու կէսերուն սկսան կիրառուիլ տոմնային վառարաններ, որոնց մէջ, ստացուած թուշը վերամշակուելով կը վերածուէր պողպատի (Մարտենեան արտադրութիւն, Բեսեմերեան պրոցես եւ այլն)։ Պղինձի եւ երկաթի ստացումէն բացի մարդիկ ծանօթ եղած են նաեւ ոսկիի, արծաթի, անագի, կապարի եւ սնդիկի ստացման եղանակներուն։

Ոսկիի Մետալուրգիա

Ոսկիի ստացումը եւ արծաթէն ատոր անջատումը սկսած է մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակի կէսերուն։ Արծաթէն եւ այլ խառնուկներէն ոսկին մաքրելու համար կիրառած են օքսիդացման, քլորացման եւ զտման պրոցեսներ։ Ոսկիի մետալուրում աւելի ուշ սկսեցան կիրառել ամալգամը եւ ցիանացման պրոցեսները, որոնք այժմ ալ հանքաքարէն ոսկիի ստացման հիմնական եղանակներէն են։ Ոսկիի կորզման համար կը կիրառուին հանքաքարի ֆլոտացիոն եւ գրաւիտացիոն հարստացման եղանակներ։

Արծաթի Մետալուրգիա

Արծաթի ստացումը մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակին մէջ, կապուած եղած է հալենիտէն, (կապարի հանքաքար) կապարի եւ արծաթի համաձուլուածքի ստացման եւ լիքուացիոն հալման եղանակով անոնց առանձնացման պրոցեսի հետ։ Արդի պայմաններուն մէջ, արծաթը հիմնականին մէջ, կը ստացուի բազմամետաղ հանքաքարի մշակմամբ։

Ժամանակակէն Մետալուրգիա

Հնում անագի ստացման տեխնոլոգիան բաղկացած եղած է հանքաքարի մանրման եւ պարզ պրոցեսներով հարստացման, պարզ հորանաձեւ վառարաններուն մէջ հալման, լիքվացիոն եւ օքսիդացնող զտման պրոցեսներէն։ Ժամանակակէն տեխնոլոգիան կ'ընդգրկէ հանքաքարի կոմպլեքսային մշակման աւելի բարդ պրոցեսներ։ Սնդիկի արտադրութեան առաջին եղանակները հիմնուած էին հանքաքարի թրծման ժամանակ առաջացող գոլորշիներու կոնդենսացման պրոցեսի կիրառման վրայ։ Ժամանակակէմ մետալուրգիան, որպէս մետաղներու եւ համաձուլուածքներու արտադրութեան հիմնական տեխնոլոգիական գործողութիւններու համախումբ, կ'ընդգրկէ՝

  • հանքաքարի նախապատրաստումն ու հարստացումը․
  • հիմնական մետաղի կորզումը հրամետալուրգիական, հիդրոմետալուրգիական կամ ելեկտրոլիտային եղանակով,
  • հիմնական մետաղի մաքրումն ու գտումը,
  • հիմնական մետաղին ուղեկցող այլ մետաղներու ու միացութիւններու ստացումը,
  • մետաղներէն եւ համաձուլուածքներէն ձուլուկներու կամ ձուլուածքներու ստացումը,
  • ճնշմամբ մետաղներու մշակումը,
  • եռակալման եղանակով մետաղական փոշիներէն շինուածքներու պատրաստումը,
  • պիւրեղա-ֆիզիկական կամ այլ ֆիզիկաքիմիական եղանակներով մետաղներու զտումը եւ բարձր մաքրութեան, յատուկ յատկութիւններով մետաղներու ստացումը,
  • մետաղներու ջերմային, ջերմամեխանիկական մշակումը
  • պաշտպանական պատուածքներու ստեղծումը։

Մետալուրգիայի հետ սերտօրէն կապուած է կոքսաքիմիական եւ հրակայուն նիւթերու արտադրութիւնը։

Մետաղամշակում

Մետաղամշակումը լայն կիռարում ունէր նաևեւ զէնքի եւ զինամթերքի արտադրութեան ասպարէզին մէջ։ Յարձակողական եւ պաշտպանական զէնքը կազմուած էր տարբեր ձեւերու նիզակներէն, դաշոյններէն, թրերէն, կացիններէն, գուրզերէն։ Գտնուաղ են նաեւ ոսկիէն եւ արծաթէն օրինակներ։

Մետալուրգիան Հայաստանի Մէջ

ՀԽՍՀ-ի մէջ, զգալի զարգացում ստացաւ պղինձի մետալուրգիան (Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատ), ալյումինի մետալուրգիան (Քանաքեռի ալյումինի գործարան), պղնձամոլիբդենային եւ բազմամետաղ հանքաքարերու հարստացման արտադրութիւնը (Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ)։ Կիրառում գտան նաեւ պղինձի փոշեմետալուրգիան եւ երկաթի ուղղակի վերականգնման պրոցեսները։ Ժամանակակէն մետալուրգիական արտադրութեան համար բնորոշ են՝ հումքի լրիւ օգտագործումը, բազմամետաղ հանքաքարերու կոմպլեքսային մշակումը, արտադրութեան կազմակերպումը առանց թափոններու, արտադրական պրոցեսներու մեքենայացման ու աւտոմատացման բարձր մակարդակը։

Վանի Թագաւորութիւն

Վանի թագաւորութեան բանակի զինուորներու զրահը եւ հանդերձանքը կազմուած եղած են մի քանի տեսակներէն։ Դատելով Բալաւաթեան դարպասներու վրայ եղած պատկերներէն՝ Արամու թագաւորի զինուորները հանդէս կու գան երկար, մինչեւ ծունկները հասնող գոտեկապ վերնաշապիկներով, գլուխներուն կատարաւոր սաղաւարտներով, փոքրիկ վահաններով, զինուած են կարճ թրերով եւ նետ ու աղեղով։ Այս նկարագրութենէն պարզօրէն կը նկատուի, որ այստեղ պատկերուած են թեթեւ հետեւակի մարտիկները։ Ծանր հետեւակի սպառազինությունը կազմուած էր նաեւ տարբեր տիպի զրահաշապակիներէն, շորնմարտական վահաններէն եւ պրոնզէ գօտիներէն։ Վերջիններս նախշազարդ են, եւ բազմաթիւ նմուշներ կը պահուին Մյուխէնի, Նիւ Յորքի թանգարաններուն մէջ։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։