«Վարդան Մամիկոնեան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Վարդան Մամիկոնեան
388 - 3 Յունիս 451
Ծննդավայր	Արտաշատ, Հին Հռոմ
Մահուան վայր	Աւարայր, Վասպուրական
Կոչում	հայոց սպարապետ
Մարտեր/; պատերազմներ	Խաղխաղի ճակատամարտ; Աւարայրի ճակատամարտ

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ խմբագրում Յաջորդ խմբագրում →

Content deleted Content added

ՏեսողականԵլատեքստ

Գծային

09:32, 22 Փետրուար 2017-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Վարդան Մամիկոնեան (388 - 451), Ե. դարու հայ զօրավար, հայոց զօրքերու սպարապետ, 450 – 451 թուականներու հայ ազատագրական շարժման առաջնորդ։

Վարդան Մամիկոնեան Աւարայրի ճակատամարտին հայոց զօրքերու հրամանատարն էր։ Ճակատամարտը տեղի ունեցած է 26 Մայիս , 451-ին, Վասպուրականի Տղմուտ գետի ափին, Աւարայրի դաշտին վրայ։ Հայոց բանակը բաղկացած էր 66.000 զինուորներէ, իսկ պարսիկներու բանակը՝ 90.000- է, որոնք պաշտպանուած էին նաեւ փիղերով։ Պատերազմը վերջ գտած է պարսիկներու յաղթանակով։ Զօրավար Վարդան զոհուած է այդ ճակատամարտի ընթացքին։ Հետագային ան դասուած է սուրբերու շարքին։

Կենսագրութիւն

Վարդան Մամիկոնեան սպարապետ Համազասպ Մամիկոնեանի եւ կաթողիկոս Սահակ Ա․ Պարթեւի դուստր՝ Սահականուշի, անդրանիկ որդին էր։ Ուսանած էր Վաղարշապատի Սահակ-Մեսրոպեան նորաբաց դպրոցին մէջ։ 420-ին Կոստանդուպոլսոյ Թէոդոսիոս Բ. կայսեր հրամանով ճանչցուած էր՝ Հայաստանի բիւզանդական մասի զօրավար։

422-ին մեկնած էր Պարսկաստանի մայրաքաղաք՝ Տիզպոն, ուր Սասանեան Վռամ Ե. Գոռ արքան զինք ճանչցած էր իբրեւ՝ Հայոց սպարապետ, իսկ հայ Արշակունիներու թագաւորութեան անկումէն (428) ետք, 432-ին, նշանակուած է Մարզպանական Հայաստանի զօրքերու սպարապետ։

Պարսից Յազկերտ Բ. արքային հրամանով, Հայոց այրուձին 442-ին, Վարդան Մամիկոնեանի հրամանատարութեամբ կռուած էր քուշաններու դէմ։

Վարդանանց պատերազմ

Պարսկաստանի Յազկերտ Բ․ Սասանեան արքան 449-ին, հրովարտակով հայերուն կոչ ուղղած է հրաժարիլ քրիստոնէութենէն եւ ընդունիլ զրադաշտականութիւնը (կրակապաշտութիւն)։ Վարդան Մամիկոնեանի մասնակցութեամբ՝ Արտաշատի մէջ գումարուած ժողովը, մերժած է Պարսից արքայի կրօնափոխութեան առաջարկը։ Մերժողական պատասխան ուղարկած են նաեւ դրացի վրացիներն ու աղուանները։ Վարդանն ու Հայոց, Վրաց ու Աղուանից իշխանութիւններու ներկայացուցիչները կանչած են Տիզպոն։ Մահապատիժի սպառնալիքի տակ անոնք՝ առերես, ուրացած են իրենց հաւատքը։

Հազկերտ Բ․, պատանդ պահելով մարզպան Վասակ Սիւնիի որդիներն ու Գուգարքի բդեշխ Աշուշան, հայ նախարարները 700 մոգերու եւ հսկիչ զօրախումբի մը ուղեկցութեամբ ճամբած է Հայաստան՝ յանձնարարելով մէկ տարուան ընթացքին եկեղեցիները վերածել մեհեաններու ու կրակատուներու եւ կառուցել ատրուշաններ։ Հայ նախարարները վերադարձած են հայրենիք՝ անհրաժեշտ դիմադրութիւն կազմակերպելու յոյսով։ Վարդան Մամիկոնեան, վերադառնալով հայրենիք, գլխաւորած է կրօնափոխութեան դէմ ծաւալուած ժողովրդական ընդվզումը։

Ռազմական դաշինք կնքելով Աղուանից եւ Վրաց մարզպանութիւններուն հետ՝ 450-ի սկիզբը ան օգնութիւն խնդրած է Բիւզանդիայէն, սակայն Մարկիանոս կայսրը ոչ միայն մերժած է, այլեւ այդ մասին գաղտնի տեղեկացուցած է Յազկերտ Բ.-ը։ 450-ին, Սպարապետին զօրագունդը Հայաստանէն վտարած է մոգերն ու անոնց աջակցող զօրքերը, Խաղխաղ (այժմ՝ Ղազախ, Ատրպէյճան) քաղաքի մերձակայքը պարտութեան մատնած է պարսիկ Սեբուխտ զօրավարին գլխաւորած պատժիչ զօրքերը, ապա զանոնք քշած է նաեւ Աղուանքի բերդերէն։ Վարդան Մամիկոնեանի զօրախումբը հասած է մինչեւ Ճորա պահակի ամրութիւնները (այժմեան Դերբենդ քաղաքի մօտ) եւ փոխօգնութեան դաշինք կնքած հոներուն հետ։

450-ի վերջերուն, Վարդան Մամիկոնեան ընտրուած է Հայոց տանուտէր՝ ի հակակշիռ մարզպան Վասակ Սիւնիի, որ դէմ էր առաջացած ապստամբութեան։ Վարդան Մամիկոնեան վերականգնած է հայ նախարարներու եւ հոգեւորականութեան ոտնահարուած իրաւունքները, ամրացուցած բերդերը եւ նախապատրաստուած վճռական մարտին։

Ճակատամարտը տեղի ունեցած է 26 Մայիս, 451-ին, Աւարայրի դաշտին վրայ։ հակառակ անոր որ Վարդան Մամիկոնեան զոհուած է, բայց պարսիկները, տեսնելով հայերու յամառ դիմադրութիւնը, հարկադրուած ետ կանչած են իրենց զօրքերը։ Աւարայրի ճակատամարտէն ետք, Պարսից արքունիքը հրաժարած է բռնի կրօնափոխութեան ծրագիրէն, ճանչցած է Հայաստանի ներքին ինքնավարութիւնը, թեթեւցուցած՝ հարկերը եւ որոշ ժամանակ վարած է հայերը սիրաշահելու քաղաքականութիւն։ Պարսիկներուն զգալի վնաս պատճառած են նաեւ հոները, որոնք Վարդան Մամիկոնեանի հետ կնքած պայմանագիրին համաձայն, ասպատակած են պարսկական նահանգները։

Վարդան Մամիկոնեանի կերպարն արտացոլած է գեղարուեստական գրականութեան՝ (Ղեւոնդ Ալիշանի, Դերենիկ Դեմիրճեան)ի, քանդակագործութեան (Երուանդ Քոչար)ի, գեղանկարչութեան (Էդուարդ Իսաբեկեանի, Գրիգոր Խանճեանի, Վահան Խորէնեան)ի մէջ եւ թատերարուեստին մէջ։ Վարդանանց նուիրուած է կաթողիկոսներ՝ Պետրոս Ա․ Գետադարձի «Արիացեալք» եւ Ներսէս Դ․ Կլայեցիի (Ներսէս Շնորհալի) «Նորահրաշ» շարականները։

Վաղ միջնադարէն Վարդան Մամիկոնեանին եւ Վարդանանց նուիրուած եկեղեցիներ ու վանքեր կառուցուած են Հայաստանի տարբեր նահանգներու մէջ, հայկական գաղթավայրերու, հետագային՝ նաեւ Սփիւռքի տարածքին։

Ժամանակակիցները եւ Վարդան Մամիկոնեանը

Ե. դարուն հայ պատմիչ՝ Եղիշէն գրած էր «Վասն Վարդանայ Եւ Հայոց Պատերազմին» գործը։ Անկէ հիմք առած, Հայրենական Մեծ պատերազմի տարիներուն, Դերենիկ Դէմիրճեան գրած է «Վարդանանք» պատմավէպը՝ հայ զինուորներու ոգին բարձրացնելու համար։

ՀՀ-ը սահմանած է «Վարդան Մամիկոնեան» շքանշանը, որմով կը պարգեւատրուին, հայրենիքի հանդէպ պարտքը կատարելու ընթացքին, ցուցաբերած բացառիկ խիզախութեան եւ բանակաշինութեան մատուցած ակնառու ծառայութիւններու համար։

Աւարայրի ճակատամարտին զոհուած մարտիկները դասուած են Հայ առաքելական եկեղեցւոյ տօնելի սրբերուն շարքին եւ կոչուած՝ «Սրբոց Վարդանանք»։

Հայոց սպարապետ՝ Վարդան Մամիկոնեան Սասանեան Պարսկաստանի դէմ 450–451 թուականներուն «յանուն հաւատքի եւ հայրենեաց» ազատագրական պատերազմի (Վարդանանց պատերազմ) առաջնորդն է։ Մեծարուած է՝ «Քաջ Վարդան» պատուանունով։

2002-ին, կը սկսի եւ 2014-ին իր աւարտին կը հասնի, հոլիուտեան այն նախագիծը, որ կը պատմէ այս պատերազմին մասին։ Հեղինակը հայազգի ՌոՃըր Գուբէլեանն է։ Ֆիլմը կը կոչուի «Բիւզանդիայի արեւելք, պատերազմ, աստուածներ ու սուրբ նահատակներ» («East of Byzantium։ War Gods and Warrior Saints», Կաղապար:En)։ Այստեղ կը նկարագրուին Դ. եւ Ե. դարերուն Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած փոփոխութիւնները՝ սկսած քրիստոնէութեան ընդունումէն։ Ֆիլմին հիմնական թեման Վարդանանց պատերազմն է։

Տե՛ս նաեւ

Աղբիւրներ

Կաղապար:Wikiquote

Կատեգորիա:Հայ զօրավարներ Կատեգորիա:Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ սուրբեր Կատեգորիա:388 ծնունդներ (արւմտ․) Կատեգորիա:451 մահեր (արւմտ․) Կատեգորիա:Մամիկոնեաններ

↑ Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle: Tables généalogiques et chronologiques — Rome: 1990. — P. 330.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13409386"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q220"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1134707"></a>
↑ Histoire de l'Arménie des origines à 1071 — է. 204–205.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13409833"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q386724"_data-entity-id="Q13409386"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Cyrille_Toumanoff|Toumanoff&nbsp;C.]]</i>_[[:d:Q13409386|Les_dynasties_de_la_Caucasie_chrétienne_de_l'Antiquité_jusqu'au_xixe_siècle]]:_Tables_généalogiques_et_chronologiques<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:Հռոմ|Rome]]:_1990._—_P.&nbsp;330.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13409386"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q220"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1134707"></a></div>-1] Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle: Tables généalogiques et chronologiques — Rome: 1990. — P. 330.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13409386"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q220"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1134707"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q11266439"_data-entity-id="Q13409833">Histoire_de_l'Arménie_des_origines_à_1071<span_class="wef_low_priority_links">_—_է.&nbsp;204–205.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13409833"></a></div>-2] Histoire de l'Arménie des origines à 1071 — է. 204–205.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13409833"></a>

[1]

[2]

@@ Տող 82. / Տող 82. @@
 * [http://eastofbyzantium.blogspot.am/ Բիւզանդիայի արեւելք. 451 թուական]
 * [http://armenianhouse.org/voskeporik/03-yeghishe.html Հատուածներ Եղիշէի՝ Վարդանի եւ հայոց պատերազմի մասին երկէն]
+{{Օրուա յօդուած նախագծի մասնակից}}
 {{DEFAULTSORT:Մամիկոնյան, Վարդան}}
 [[Կատեգորիա:Հայ զօրավարներ]]