«Կապար» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added

Գծային

13:28, 11 Նոյեմբեր 2017-ի տարբերակ

Կապար^[1] քիմիական տարր մըն է, որուն նշանն է Pb (Կաղապար:Լեզու la-էն), կարգահամարը 82 է, հիւլէական զանգուածը՝ 207.2: Դիւրահալ, արծաթափայլ մետաղ է։

Պատմութիւն

Կապարը յայտնի եղած է Միջագետքի, Եգիպտոսի եւ աշխարհի հնագոյն այլ երկիրներու ժողովուրդներուն, 6-7 հազար տարի մ. թ. ա.: Կապարէն կը պատրաստէին արձաններ, կենցաղային իրեր, իսկ հռոմեացիները՝ նաեւ ջրատար խողովակներ։

Ալքիմիագէտերը կապարը անուանած են Սաթուրն եւ գրած են այդ մոլորակի նշանով։ Կապարի միացութիւնները՝ «կապարի մոխիրը»- (PbO), կապարի ճերմակը [2PbCO₃.Pb(OH)₂] օգտագործած են Հին Յունաստանին մէջ եւ Հռոմին մէջ՝ որպէս դեղորայքի եւ ներկերու բաղադրամաս։ Հրազէնի յայտնաբերումէն յետոյ կապարէն պատրաստած են գնդակ։

Հռոմէացի բանաստեղծ Վիթրուվիւսը գրած է առողջութեանը կապարի վնասակարութեան մասին եւ ժամանակէն գրողները կը ենթադրեն, որ կապարային թունաւորումը մեծ դեր խաղցած է Հռովմի կայսրութեան կործանման ժամանակ: Այն, որ Յուլիոս Կեսարը ունեցած է ընդամենը մեկ ժառանգ այնպէս, ինչպէս որ կ'ենթադրուէր անոր անպտղութիւնը, կը վերագրուէ կապարային թուանւորմանը: Այլ հետազոտողներ կը քննադատէն ատանկ ենթադրութիւնները նշելով զորօրինակ, որ ոչ բոլոր որովայնային ցաւերը կ'յառաջանան կապարային թունաւորումէն:

Կապարի թունաւոր յատկութիւնը նշած են տակաւին մ. թ. 1^ին դարուն՝ յոյն բժիշկ Տիոսկորիտեսը եւ Պլինիոս Աւագը: Մեծամորի պեղումներու ժամանակ (1965-1966) Ք. ա. 3^րդ հազարամեակի շերտին մէջ յայտնաբերուած ինը համաձուլուածքներէն չորսը կը պարունակեն կապար՝ պղինձ-կապար, պղինձ-կապար-անագ, պղինձ-կապար-զինկ, պղինձ-կապար-անագ-զինկ։

Բնութենական Յատկութիւններ

Կապարը կապտա-գորշ, ծանր մետաղ է, ճկուունակ է եւ փափուկ (կը կտրուէ դանակով, կը քերծուէ եղունգով)։ Հալման ջերմաստիճանը 327,4 °C^[2] է, եռմանը՝ 1725 °C^[2], խտութիւնը՝ 11340 քկ/մ³։ Հիւլէի արտաքին ելեկտրոնային թաղանթի կառուցուածքը 6s²6p² է, միացութիւններուն մէջ՝ երկարժէք կամ քառարժէք։

Կապարի առանձնայատկութիւններն են մեծ խտութիւնը, փափկութիւնը, կռելիութիւնը եւ առաձգականութիւնը։ Միւս մետաղներու համեմատ ունէ թոյլ ելեկտրահաղորդականութիւն, քորոզիադիմացկուն է եւ ունէ օրկանական նիւթերու հետ փոխազդեցութեան մեջ մտնելու ընդունակութիւն։

Այլ մետաղներու չնչին քանակութիւնները նշանակալիորէն կը փոխեն կապարի յատկութիւնները՝ պղինձի, ծարիրի փոքր քանակութեան աւելացումը կը մեծցնէ համաձուլուածքի ամրութիւնը եւ կը բարելաւէէ քորոզիայի հանդէպ դիմադրողականութիւնը։ Քանի մը այլ մետաղներ նոյնպէս կը բարելաւեն միայն կարծրութիւնը, ինչպէս, զորօրինակ, քատմիւմը, անագը կամ թեղղուրը։

Անանկ մետաղներ, ինչպիսին են քաղիոնը կամ կաղկիոնը, նույնպէս ունեն ատանկ յատկութիւն, սակայն, անոնք կը թուլցնեն քիմիական կայունութիւնը։ Միւս կողմէն, կապարի պարունակութիւնը զգալիորէն կը վատացնէ նիւթերի որակը, զորօրինակ՝ կապարի փոքր քանակութիւնը կը նուազեցնէ պողպատի առաձգականութիւնը։

Քիմիական Յատկութիւններ

Կը գտնուէ պարբերական համակարգի 4^րդ խումբի գլխաւոր ենթախումբին մէջ։ Կը պարունակէ պրոտոններու իւրայատուկ շարք։ Կրնայ հանդէս գալ պարզ նիւթի մը ձեւով (CAS-համարը։ 7439-92-1), զիջող, համեմատաբար ցածր հալման ջերմաստիճանով, արծաթագոյն, ճերմակ մետաղ է։ Տակաւին յայտնի է հնագույն ժամանակներէն^[3]։ Կաղապար:Սեղմ Պարբերական Աղիւսակ

Ծանօթագրութիւններ

↑ http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&dt=HY_HY&query=%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80
↑ ^2,0 ^2,1 Lide, 2004, էջ 12-220
↑ «Pb — свинец»։ РХТУ։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-08-24-ին։ արտագրուած է՝ 2013 թ․ օգոստոսի 20–ին

[1] ttp://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&dt=HY_HY&query=%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80

[Lide—2004——12-220-2] 2,0 ^2,1 Lide, 2004, էջ 12-220

[3] «Pb — свинец»։ РХТУ։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-08-24-ին։ արտագրուած է՝ 2013 թ․ օգոստոսի 20–ին

[1]

[2]

[3]

@@ Տող 6. / Տող 6. @@
 Ալքիմիագէտերը կապարը անուանած են Սաթուրն եւ գրած են այդ մոլորակի նշանով։ Կապարի միացութիւնները՝ «կապարի մոխիրը»- (PbO), կապարի ճերմակը [2PbCO<sub>3</sub>.Pb(OH)<sub>2</sub>] օգտագործած են [[Հին Յունաստան]]ին մէջ եւ Հռոմին մէջ՝ որպէս դեղորայքի եւ ներկերու բաղադրամաս։ Հրազէնի յայտնաբերումէն յետոյ կապարէն պատրաստած են գնդակ։
-[[Պատկեր:Grosvenor Museums - Wasserröhren.jpg|մինի|ձախից|Հին Հռովմին մէջ օգտագործուած կապարեայ խողովակներ]]
 Հռոմէացի բանաստեղծ Վիթրուվիւսը գրած է առողջութեանը կապարի վնասակարութեան մասին  եւ ժամանակէն գրողները կը ենթադրեն, որ կապարային թունաւորումը մեծ դեր խաղցած է Հռովմի կայսրութեան կործանման ժամանակ: Այն, որ Յուլիոս Կեսարը ունեցած է ընդամենը մեկ ժառանգ այնպէս, ինչպէս որ կ'ենթադրուէր անոր անպտղութիւնը, կը վերագրուէ կապարային թուանւորմանը: Այլ հետազոտողներ կը քննադատէն ատանկ ենթադրութիւնները նշելով զորօրինակ, որ ոչ բոլոր որովայնային ցաւերը կ'յառաջանան կապարային թունաւորումէն:<br>
@@ Տող 12. / Տող 12. @@
 == Բնութենական Յատկութիւններ ==
-[[Պատկեր:LeadOreUSGOV.jpg|մինի|Կապարի հանքաքար]]
+[[Պատկեր:LeadOreUSGOV.jpg|մինի|120px|Կապարի հանքաքար]]
+[[Պատկեր:FlammenfärbungPb.png|մինի|120px|Կապարը կ'աղոտցնէ կապոյտ բոցը:]]
 Կապարը [[Կապոյտ (գոյն, արեւմտահայերէն)|կապտա]]-գորշ, ծանր մետաղ է, ճկուունակ է եւ փափուկ (կը կտրուէ դանակով, կը քերծուէ եղունգով)։ Հալման ջերմաստիճանը 327,4&nbsp;°C{{sfn|Lide|2004|p=12-220}} է, եռմանը՝ 1725&nbsp;°C{{sfn|Lide|2004|p=12-220}}, [[խտութիւն]]ը՝ 11340 քկ/մ<sup>3</sup>։ Հիւլէի արտաքին ելեկտրոնային թաղանթի կառուցուածքը 6s<sup>2</sup>6p<sup>2</sup> է, միացութիւններուն մէջ՝ երկարժէք կամ քառարժէք։