«Իրապաշտութեան զանցումը 1900-ի շուրջ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{ԱՀ}}
[[Պատկեր:Varuzhan.jpg|260px|մինի|աջից|Դանիել Վարուժան]]
[[Պատկեր:Varuzhan.jpg|260px|մինի|աջից|Դանիէլ Վարուժան]]
[[Պատկեր:Komitas.jpg|մինի|Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյան]]
[[Պատկեր:Komitas.jpg|մինի|Սողոմոն Սողոմոնեան]]
[[Պատկեր:The Soviet Union 1969 CPA 3799 stamp (Komitas and Rural Scene).jpg|մինի|Կոմիտասը [[ԽՍՀՄ]]–ի [[1969]] թվականի [[փոստային նամականիշ|նամականիշի]] վրա։]]
[[Պատկեր:The Soviet Union 1969 CPA 3799 stamp (Komitas and Rural Scene).jpg|մինի|Կոմիտասը [[ԽՍՀՄ]]–ի [[1969]] թուականի [[փոստային նամականիշ|նամականիշի]] վրայ]]

'''20–րդ դարու առաջին''' երկու տասնամեակները, գիտենք, հայութեան կեանքին կը բերեն վերիվայրումներ ՝անդառնալի հետեւանքներով։ Արեւմտահայութեան համար կեղեքում եւ պայքար, ապա` [[1908]]–էն` «[[Սահմանադրություն|սահմանադրական]]» կարճ դադար. եւ Համաշխարհային պատերազմին` ցեղասպանական արմատախլում։ Մշակութային կեանքը կը հետեւի պատմա-քաղաքական այս վերիվայրումներուն։ Փոխնիփոխ աւելի կամ նուազ ճնշումի, երբեմն բարգաւաճ մինչեւ ճակատագրական հարուածը։ Սկիզբը, [[Պոլիս|Պոլսոյ]] եւ գաւառի մէջ, գրաքննական ահաւոր ճնշումի տակ, մշակոյթ ու գրականութիւն կը դրսեւորեն այլասերման հակումներ, չհաշուած քանի մը առանձնացած գլուխ-գործոցներ։ Ապա, Օսմանեան Սահմանադրութեան ստեղծած ազատ պայմաններու խաբկանքին մէջ, տուն կը դառնան արտասահման ապաստանած նախընթաց սերունդի շատ գրագէտներ եւ հոն կազմաւորուող նոր ուժեր ( [[Դանիել Վարուժան (արեւմտահայերէն)|Դ․ Վարուժան]], [[Սիամանթո|Սիամանթօ]], [[Ռուբեն Զարդարյան|Ռ. Զարդարեան]], [[Զապել Եսայեան|Զ. Եսայեան]]), որոնք կը պահէին որակը։
'''20–րդ դարու առաջին երկու տասնամեակները''', գիտենք, հայութեան կեանքին կը բերեն վերիվայրումներ ՝անդառնալի հետեւանքներով։ Արեւմտահայութեան համար կեղեքում եւ պայքար, ապա` [[1908]]–էն` «[[Սահմանադրութիւն|սահմանադրական]]» կարճ դադար. եւ Համաշխարհային պատերազմին` ցեղասպանական արմատախլում։ Մշակութային կեանքը կը հետեւի պատմա-քաղաքական այս վերիվայրումներուն։ Փոխնիփոխ աւելի կամ նուազ ճնշումի, երբեմն բարգաւաճ մինչեւ ճակատագրական հարուածը։ Սկիզբը, [[Պոլիս|Պոլսոյ]] եւ գաւառի մէջ, գրաքննական ահաւոր ճնշումի տակ, մշակոյթ ու գրականութիւն կը դրսեւորեն այլասերման հակումներ, չհաշուած քանի մը առանձնացած գլուխ-գործոցներ։ Ապա, Օսմանեան Սահմանադրութեան ստեղծած ազատ պայմաններու խաբկանքին մէջ, տուն կը դառնան արտասահման ապաստանած նախընթաց սերունդի շատ գրագէտներ եւ հոն կազմաւորուող նոր ուժեր ( [[Դանիել Վարուժան (արեւմտահայերէն)|Դ․ Վարուժան]], [[Սիամանթո|Սիամանթօ]], [[Ռուբեն Զարդարյան|Ռ. Զարդարեան]], [[Զապել Եսայեան|Զ. Եսայեան]]), որոնք կը պահէին որակը։


== Մշակութային կեանքը ==
== Մշակութային կեանքը ==
Տող 17. Տող 18.
[[Կովկաս]]ի մշակութային կեանքին մէջ, դարասկիզբին, կը ծաղկին մշակութային ընկերութիւններ, [[մամուլ]] (օրաթերթեր, պարբերաթերթեր), վարժարաններ, թատրոն, արեւելահայերէնի յարաճուն մշակում։ Գրականութեան մէջ կը շեշտուի արուեստի ձգտումը, բերելով նաեւ գրական գործերու խորքի մշակում (Ա. Գիրք, Մասդ, Մուտք)։ Այս զարգացումը յաջորդական արգելականներ կ՛ունենայ [[1903]]–ին, ապա՝ [[1909]]–ին, որոշ ճնշումներու տակ։ Պատերազմը՝ [[1914]]–ին՝ իր կարգին պիտի կասեցնէ զայն-յատկապէս [[1917]]–[[1918|18]]–ի ճգնաժամներով։ Ասոնց հետեւանքը պիտի ըլլայ [[Թիֆլիս]]ի եւ [[Բաքու|Պաքու]]ի հայահոծ կեդրոններէն՝ հայ մշակոյթի տունդարձը [[Երեւան]], որուն սակայն առիթը պիտի չտրուի շուտով կատարելու պետական-մշակութային կեդրոնի իր դերը։
[[Կովկաս]]ի մշակութային կեանքին մէջ, դարասկիզբին, կը ծաղկին մշակութային ընկերութիւններ, [[մամուլ]] (օրաթերթեր, պարբերաթերթեր), վարժարաններ, թատրոն, արեւելահայերէնի յարաճուն մշակում։ Գրականութեան մէջ կը շեշտուի արուեստի ձգտումը, բերելով նաեւ գրական գործերու խորքի մշակում (Ա. Գիրք, Մասդ, Մուտք)։ Այս զարգացումը յաջորդական արգելականներ կ՛ունենայ [[1903]]–ին, ապա՝ [[1909]]–ին, որոշ ճնշումներու տակ։ Պատերազմը՝ [[1914]]–ին՝ իր կարգին պիտի կասեցնէ զայն-յատկապէս [[1917]]–[[1918|18]]–ի ճգնաժամներով։ Ասոնց հետեւանքը պիտի ըլլայ [[Թիֆլիս]]ի եւ [[Բաքու|Պաքու]]ի հայահոծ կեդրոններէն՝ հայ մշակոյթի տունդարձը [[Երեւան]], որուն սակայն առիթը պիտի չտրուի շուտով կատարելու պետական-մշակութային կեդրոնի իր դերը։


[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Արևմտահայերեն հոդվածներ]]
[[Կատեգորիա:Գրականութիւն]]
[[Կատեգորիա:Գրական սեռեր (արւմտ․)]]

20:39, 14 Յունուար 2015-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Դանիէլ Վարուժան
Սողոմոն Սողոմոնեան
Կոմիտասը ԽՍՀՄ–ի 1969 թուականի նամականիշի վրայ

20–րդ դարու առաջին երկու տասնամեակները, գիտենք, հայութեան կեանքին կը բերեն վերիվայրումներ ՝անդառնալի հետեւանքներով։ Արեւմտահայութեան համար կեղեքում եւ պայքար, ապա` 1908–էն` «սահմանադրական» կարճ դադար. եւ Համաշխարհային պատերազմին` ցեղասպանական արմատախլում։ Մշակութային կեանքը կը հետեւի պատմա-քաղաքական այս վերիվայրումներուն։ Փոխնիփոխ աւելի կամ նուազ ճնշումի, երբեմն բարգաւաճ մինչեւ ճակատագրական հարուածը։ Սկիզբը, Պոլսոյ եւ գաւառի մէջ, գրաքննական ահաւոր ճնշումի տակ, մշակոյթ ու գրականութիւն կը դրսեւորեն այլասերման հակումներ, չհաշուած քանի մը առանձնացած գլուխ-գործոցներ։ Ապա, Օսմանեան Սահմանադրութեան ստեղծած ազատ պայմաններու խաբկանքին մէջ, տուն կը դառնան արտասահման ապաստանած նախընթաց սերունդի շատ գրագէտներ եւ հոն կազմաւորուող նոր ուժեր ( Դ․ Վարուժան, Սիամանթօ, Ռ. Զարդարեան, Զ. Եսայեան), որոնք կը պահէին որակը։

Մշակութային կեանքը

Մշակութային խմորումը կը տարածուի մինչեւ երկրի խորերը։ Մամուլ եւ հրատարակութիւններ կը ծաղկին. դպրոցական ցանցը կը խտանայ։ Սերունդի արժէքաւոր գրագէտները կ՛արտադրեն ոգեշունչ գործեր գրական լեզուն աւելի բիւրեղացնելով։ Միւս արուեստներէն՝ երաժշտութիւնը ՝ Կոմիտասով, նոյնպէս ջերմաչափ կը դառնայ այս ծաղկումին, մինչ թատրոնը առաջին փորձեր կ՛ընէ վերակենդանանալու։ Կապերը արեւելահայութեան հետ կը սերտանան. փոխադարձ ճանաչումը կը զարգանայ։

Համաշխարհային պատերազմի ճգնաժամ

Համաշխարհային պատերազմի ճգնաժամը, իբր ծածկոյթ օգտագործուած՝ Թուրքիոյ «նոր» ղեկավարութեան կողմէ, կայծակնային արագութեանց պիտի խեղդէ ինքնանորոգման այս շարժումը։

Արեւելահայութիւնը, քաղաքական ճնշումներու եւ բարգաւաճումի միջեւ բռնուած, ռուսական յեղափոխութենէն ետք ինքզինք կը գտնէ մինակ, եւ արեւմտահայ մնացորդացին հետ ձեռք ձեռքի՝ 1918–ին կը յայտարարէ անկախութիւն մը, որ իրմէ պիտի խլուի երկու տարի ետք՝ համայնավար Ռուսիոյ վերադարձով։ Իբր անկորնչելի արժէք պիտի պահուին հողային խարիսխը եւ փոքր հանրապետութիւն մը անկախութեան ապագայ վերատիրացման գրաւական։

Կովկասի մշակութային կեանքին մէջ, դարասկիզբին, կը ծաղկին մշակութային ընկերութիւններ, մամուլ (օրաթերթեր, պարբերաթերթեր), վարժարաններ, թատրոն, արեւելահայերէնի յարաճուն մշակում։ Գրականութեան մէջ կը շեշտուի արուեստի ձգտումը, բերելով նաեւ գրական գործերու խորքի մշակում (Ա. Գիրք, Մասդ, Մուտք)։ Այս զարգացումը յաջորդական արգելականներ կ՛ունենայ 1903–ին, ապա՝ 1909–ին, որոշ ճնշումներու տակ։ Պատերազմը՝ 1914–ին՝ իր կարգին պիտի կասեցնէ զայն-յատկապէս 1917–18–ի ճգնաժամներով։ Ասոնց հետեւանքը պիտի ըլլայ Թիֆլիսի եւ Պաքուի հայահոծ կեդրոններէն՝ հայ մշակոյթի տունդարձը Երեւան, որուն սակայն առիթը պիտի չտրուի շուտով կատարելու պետական-մշակութային կեդրոնի իր դերը։

Կատեգորիա:Գրականութիւն Կատեգորիա:Գրական սեռեր (արւմտ․)