«Թովմա Արծրունի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ →‎Կեանքը: clean up, փոխարինվեց: եւ → և oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{wikify}}
{{wikify}}
{{արևելահայերեն|Թովմա Արծրունի}}
{{արևելահայերեն|Թովմա Արծրունի}}
Տոհմական պատմագիր մըն է '''Թովմա Արծրունի''', ըլլալով Արծրունի տան կամ նախարարութեան պատմիչը։ Արծրունիք Թ. դարու մրցորդ են Բագրատունեաց։ Նշանաւոր են Արծրունի երկու իշխաններ՝ Գրիգոր-Դերենիկ և Գագիկ, որոնց օրով կը զօրանան Արծրունիք։ Մամիկոնեանները արդէն հեռացած են հայկական թատերաբեմէն ու կը փայլին Բիւզանդական կայսրութեան մէջ։
'''Թովմա Արծրունի''', տոհմական պատմագիր, ըլլալով [[Արծրունի]] տան կամ նախարարութեան պատմիչը։ Արծրունիք Թ. դարու մրցորդ են Բագրատունեաց։ Նշանաւոր են Արծրունի երկու իշխաններ՝ Գրիգոր-[[Դերենիկ Արծրունի|Դերենիկ]] և [[Գագիկ Արծրունի|Գագիկ]], որոնց օրով կը զօրանան Արծրունիք։ [[Մամիկոնեաններ|Մամիկոնեանները]] արդէն հեռացած են հայկական թատերաբեմէն ու կը փայլին Բիւզանդական կայսրութեան մէջ։


== Կեանքը ==
== Կեանքը ==
Իր կեանքի մասին քիչ տեղեկութիւններ կան։ Եղած է բարձրաստիճան եկեղեցական։ Ան մեզի կը ներկայանայ իբրև հմուտ, հետաքրքիր և բարձր նիւթերով գրող անձ մը ։ Արծրունի իր գիրքը գրած է Գրիգոր-Դերենիկ իշխանի խնդրանքով, որու մահէն ետք
Իր կեանքի մասին քիչ տեղեկութիւններ կան։ Եղած է բարձրաստիճան եկեղեցական։ Ան մեզի կը ներկայանայ իբրև հմուտ, հետաքրքիր և բարձր նիւթերով գրող անձ մը ։ Արծրունի իր գիրքը գրած է Գրիգոր-Դերենիկ իշխանի խնդրանքով, որու մահէն ետք
( 887 ), Գագիկ Արծրունիի, որ կ'ապրէր 930 ական թուականներուն։
( 887 ), Գագիկ Արծրունիի, որ կ'ապրէր [[930]] ական թուականներուն։


== Գործը ==
== Գործը ==

10:40, 9 Օգոստոս 2014-ի տարբերակ

Կաղապար:Wikify

Թովմա Արծրունի, տոհմական պատմագիր, ըլլալով Արծրունի տան կամ նախարարութեան պատմիչը։ Արծրունիք Թ. դարու մրցորդ են Բագրատունեաց։ Նշանաւոր են Արծրունի երկու իշխաններ՝ Գրիգոր-Դերենիկ և Գագիկ, որոնց օրով կը զօրանան Արծրունիք։ Մամիկոնեանները արդէն հեռացած են հայկական թատերաբեմէն ու կը փայլին Բիւզանդական կայսրութեան մէջ։

Կեանքը

Իր կեանքի մասին քիչ տեղեկութիւններ կան։ Եղած է բարձրաստիճան եկեղեցական։ Ան մեզի կը ներկայանայ իբրև հմուտ, հետաքրքիր և բարձր նիւթերով գրող անձ մը ։ Արծրունի իր գիրքը գրած է Գրիգոր-Դերենիկ իշխանի խնդրանքով, որու մահէն ետք ( 887 ), Գագիկ Արծրունիի, որ կ'ապրէր 930 ական թուականներուն։

Գործը

Պատմագրութիւն մըն է «Տանն Արծրունեաց»։ Հայոց Պատմութիւն մը ըլլալէ աւելի տոհմի մը պատմութիւնն է ան։ Իր գործին շարադրութիւնը երկար ժամանակ առած է, որովհետև ան գրած է մաս առ մաս կամ երբեմն երբեմն իր կեանքի ընթացքին պատահող միջադէպերը աւելցնելով իր պատմութեան վրայ։

Գործին բաժանումները

Թովմա Արծրունի իր գործը բաժնած է չորս դպրութեանց։ Այս բաժանումը սակայն ձևական է մինչդեռ ըստ նիւթի կարելի է զայն բաժնել երկու հիմնական մասերու.- Ա.- ՀԻՆ ՇՐՋԱՆ.- Ադամէն մինչև 850 թուականը։ Այս շրջանին համար Արծրունի օգտագործած է հին պատմագիրները, ինչպէս Ագաթանգեղոս, Փաւստոս, Կորիւն, Փարպեցի, Եղիշէ, Խորենացի, ևայլն և անյայտ աղբիւրներ ու տոհմական զրոյցներ, որոնք արժէքաւոր են։ Այս շրջանի մէջ Արծրունի կը ջանայ մասնակից դարձնել Արծրունիները բոլոր լաւ դէպքերուն և ձեռնարկներուն։ Հետաքրքրական է հետևեալը.- Վարդանանց պատերազմի ատեն փայլող Արծրունի իշխան չկայ Եղիշէի մէջ։ Թովմա Արծրունիի ուշադրութիւնը կը գրաւէ այդ պակասը և իբրև մեկնաբանութիւն կը յիշէ թէ ասորի չար վանական մը, Բարծումա անուն, որ թշնամութեամբ լեցուած էր Արծրունեաց հանդէպ, Եղիշէի գործին մէջէն վերցուց, հանեց Արծրունեաց վերաբերեալ մասը։ Թովմա Արծրունի արագ կ'անցնի այն դէպքերու վրայէն ուր Արծրունիք հեղինակ են վատ արարքներու։

Բ.- ՆՈՐ ՇՐՋԱՆ.- Իր ժամանակաշրջանը։ Իր գործին ամենէն հետաքրքրական և արժէքաւոր մասն է որ կը սկսի 851 թուականին։ Թովմա Արծրունի այսպէս կ'ըսէ. «Արդ, մեզ կայ առաջի ունել Ջափրայ եւ չար գործոց նորա, ԱՆԳԻՐՍ ՄՆԱՑԵԱԼ ՅԱՅԼՈՑ, զոր կատարեաց ի վերայ աշխարհին Հայոց երկայնագոյն ժամանակաւ...»։ Թ. Արծրունի, գործի այս Բ. մասին մէջ մեզի կու տայ նոր նիւթեր մանրամասնօրէն իբրև ականատես կամ ականատեսներէ քաղուած։ Ուրեմն գործը արժէքաւոր է թէ մեզի մատուցած իր նիւթերու նորութեամբ և թէ անոնց ստուգութեամբ։ Թովմա Արծրունի իբրև պատմիչ շատ բան կը շահի իր ստուգապատում ըլլալէն։ Յաճախ ինք անձամբ կատարած է հետազօտութիւններ և ճանապարհորդութիւններ իր հաղորդած տեղեկութիւնները ստուգելու և պատմած դէպքերու միջավայրը սերտելու համար։ Իր աւագ ու միակ թերութիւնը, զոր յատուկ է առհասարակ բոլոր հայ պատմիչներուն, իր կողմնակալութիւնն է։ Անիկա ևս իր տոհմը մեծարելու թերևս արդարանալի թերութիւնը ունի մեծ չափով։

Գործին բովանդակութիւնը

Ա. Դպրութիւնը ունի 11 գլուխներ։ Կը սկսի աշտարակաշինութենէն և կը հասնի մինչև Թէոդոսի թագաւորութիւնը Յունաց վրայ, Դ. դարու վերջը։ Բ. դպրութիւնը ունի 7 մեծ գլուխներ, որոնց մէջ կը պատմէ արաբ ամիրաներու դառն տիրապետութեան, հայ իշխաններու ապստամբութեան և գործերու մասին։ Արծրունի իր նիւթերը քաղած է նախորդ պատմագիրներէն և հետևաբար մեծ արժէք մը չեն ներկայացներ անոնք։ Իր բուն նորութիւնները կը սկսին Ե. գլուխէն անդին։ Գ. դպրութիւնը ունի 29 գլուխներ, Դ. դպրութիւնը ունի 12 գլուխներ։ Այս երկու դպրութեանց մէջ Արծրունի մանրամասն ու երկարօրէն կը պատմագրէ Թ. դարու դէպքերը , որոնք տեղի ունեցան ընդհանրապէս հայաստանի մէջ և մասնաւորաբար Արծրունեաց նահանգի Վասպուրականի մէջ։ Գլխաւորաբար երկարօրէն կը պատմէ Արծրունի իշխաններ՝ Գուրգէնի, Դերենիկի, Աշոտի և գագիկի մասին, որ յետոյ թագաւոր եղաւ։ Իր գործին վերջին մասը յետոյ շարունակուած է ուրիշ անանուն հեղինակի մը կողմէ, որուն յիշատակարանը ևս գրուած է։

Թովմա Արծրունի իբրեւ պատմիչ

Թովմա Արծրունի կրած է մեծ ազդեցութիւնը Ս. Գրքի, Խորենացիի և Եղիշէի։ Ի դէպ յայտնենք որ ինք առաջինն է Խորենացին և Եղիշէն յիշատակող։ Շատ կարևոր է, որ Արծրունեաց այս պատմիչը յստակօրէն վկայում է, թէ Խորենացին իր «Պատմության» շարադրանքը հասցրել է մինչև Հռոմէական (Բիւզանդական) Զենոն կայսեր ժամանակը (474-475թթ., ապա՝ 475-491թթ.), այսինքն Պատմահօր երկն ունեցել է նաև չորրորդ մաս։ Այս փաստը կարելի է բացատրել Խորենացու հակամամիկոնեանական և, փաստօրէն, հակակղերական, ինչէս նաև Վասակամէտ դիրքորոշմամբ (պահպանուած երրորդ գրքում Վասակ Սիւնու մասին Խորենացին դրականօրէն է արտայայտւում)։ Իսկ գրքեր կամ դրանց որոշակի հատուածներ վերացնելը այն դարերում խորթ չէ եղել որոշ կղերա-ֆէոդալական շրջանակներու, որոնք այդ կերպ պայքարում էին իրենց հակառակորդների և վերջիններիս գաղափարական ժառանգութեան դէմ։ Վերը մենք արդէն բերեցինք հետաքրքրական մի օրինակ, թէ Վարդանանց պատերազմի ատեն փայլող Արծրունի իշխան չկայ Եղիշէի գրքին մէջ։ Թովմա Արծրունիի ուշադրութիւնը կը գրաւէ այդ պակասը և իբրև մեկնաբանութիւն կը յիշէ թէ ասորի չար վանական մը, Բարծումա անուն, որ թշնամութեամբ լեցուած էր Արծրունեաց հանդէպ, Եղիշէի գործին մէջէն վերցուց, հանեց Արծրունեաց վերաբերեալ մասը։ Այսինքն՝ սովորական բան էր գրքերի խմբագրումը և անգամ ոչնչացումը։ Իբրև պատմիչ Թովման իր գործը չափազանց կենդանի կերպով գրուած է Հայաստանի հողին վրայ և ժողովուրդին հետ մեծ հաղորդակցութեան մը բարիքովը ։ Ունի իբր թերութիւն՝ ճոռոմաբանութիւններ, ծանօթ նիւթերու անհարկի թուումներ և կողմնակալութիւն։

Ազգային դիւցազնավէպը Արծրունիի գործին մէջ

Թովմա Արծրունիի գործին մէջ հետաքրքրական է այն բաժինը ուր կը պատմէ հայոց մեծ ապստամբութեան մասին արաբներու Յուսուփ ամիրային դէմ։ Այս ապստամբութիւնը մեր ժողովրդական մեծ դիւցազնավէպի կազմիչ մէկ տարրն է։

Կաղապար:Միջնադարյան հայ պատմագիրներ և ժամանակագիրներ

Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Արևմտահայերեն հոդվածներ Կատեգորիա:Հայ պատմիչներ