«Ընձառիւծ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added

Գծային

07:23, 9 Դեկտեմբեր 2018-ի տարբերակ

Կաղապար:Taxobox արւմտ. Ընձառիւծ կամ յովազ^[1] կամ ինձ^[2], (Կաղապար:Լեզու la), կատուազգիներու ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։

Արտաքին Յատկանիշներ

Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարութիւնը՝ մինչեւ 165 սմ., պոչիկը՝ 75–110 սմ., քաշը՝ 60 քկ.։ Էգերը աւելի փոքր են։ Մարմինը երկարաւուն է, մկանոտ, ոտքերը՝ համեմատաբար կարճ են։ Մէջքը դեղին է կամ դեղնակարմրաւուն՝ մոխրագոյն երանգով, համաչափ ցրուած վարդանախշաձեւ սեւ բիծերով, կան նաեւ լրիւ սեւ մորթիով հովազներ (կը հանդիպի Ճաւա կղզիին վրայ)։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։ Ականջները կարճ են եւ կլորաւուն։ Կ'ապրի անտառներուն մէջ, սարերուն վրայ։ Լաւ կը մագլցին ծառերը։ Ունի սուր տեսողութիւն, լաւ լսողութիւն, հոտառութիւնը թոյլ է։

Հարաւային Ամերիկայի հիւսիսային կէսին մէջ եւ Ասիոյ որոշ շրջաններուն մէջ տարածուած է։ ՀՀ կ'անցնի Թուրքիայէն եւ Իրանէն։ Կը հանդիպի Սիւնիքի մարզէն Արարատի մարզ ինկած գոտիին, երբեմն՝ նաեւ հիւսիսային մարզերու անտառներուն մէջ։ Որջը կը սարքի քարանձաւներուն, ժայռաճեղքերուն, հաստաբուն ծառերու փչակներուն, երբեմն՝ մացառախոզերու հին բոյներուն մէջ։ Սնունդ կ'առնէ եղջերուներով, այծեամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաեւ՝ ձուկերով ու լեշերով։ Ուժեղ եւ ճարպիկ կենդանի է, որսի վրայ կը յարձակի գաղտագողի՝ դարանակալելով։

Բազմացումը

Կ'ունենան 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կը կերարկուին 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսուան մէջ կրնան որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանին՝ կ'ապրին ինքնուրոյն։ Անազատ պայմաններուն մէջ՝ յովազը կ'ապրի 21 տարի։

Տարածումը

Ընձառիւծները ամենատարածուած վայրի կատուազգիներն են, բնակելով արեւելեան եւ կեդրոնական Ափրիկէի մէջ, որոշ խումբեր կան մերձ-սահարեան Ափրիկէի, Հնդկաստանի, Ինտոնեզիոյ, Արաբական թերակղզիի, Ռուսիոյ, Քորիայի, Չինաստանի, Կովկասի, Թուրքմենստանի, Իրանի, Հնդկաչին թերակղզիի, Ցէյլոն կամ Սրի-Լանքա կղզիին մէջ։ Անոնք անհետացած են մայրցամաքային Եւրոպայէն։

Գրանցուած է՝ բնութեան պահպանութեան միջազգային միութեան եւ ՀՀ Կարմիր գիրքերուն մէջ։

Հայաստանի Մէջ

Հայաստանի մէջ, մարդիկ եւ ընձառիւծները կ'ապրին կողք-կողքի վաղ Հոլոցէնէն։ 20-րդ դարու կէսերուն, ընձառիւծները տարածուած էին ողջ երկրի տարածքով։^[3]^[4]: Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցուցած են ընձառիւծներու թուաքանակը մինչեւ՝ 10-13 անհատներու։ Ներկայիս՝ ընձառիւծը տարածուած է Խոսրովի անտառ արգելոցի մէջ, որ կը գտնուի Երեւանէն հարաւ-արեւելք, Գեղամա լեռնաշղթայի հարաւ-արեւմուտքին, ուր 2000-ի Հոկտեմբերէն մինչեւ 10 Յուլիս-2002 ընձառիւծ նկատուած է։^[5]: Ընձառիւծները տարածուած են նաեւ Մեղրիի լեռնաշղթայի մօտակայքին, Հայաստանի ծայր հարաւ մասին, ուր սակայն Օգոստոս 2006-էն մինչեւ՝ Ապրիլ 2007, միայն մէկ ընձառիւծ նկատուած է ներկայիս^[6]:

Պատկերներ

Տե՛ս նաեւ

Ձիւնայովազ

Ծանօթագրութիւններ

↑ Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե.1926 http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%80%D5%88%D5%8E%D4%B1%D4%B6
↑ Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե. http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%AB%D5%B6%D5%B1
↑ Khorozyan, I. (2003) The Persian leopard in Armenia: research and conservation. Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163
↑ Armenpress Հայաստանին Մէջ Կովկասեան Յովազ Նկատած Են:
↑ Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation. Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41
↑ Khorozyan, I., Malkhazyan, A. G., Abramov, A. (2008) "Presence – absence surveys of prey and their use in predicting leopard (Panthera pardus) densities: a case study from Armenia." Integrative Zoology 2008, 3:322-332

Կատեգորիա:Կենդանիներ (արւմտ․)

[1] Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե.1926 http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%80%D5%88%D5%8E%D4%B1%D4%B6

[2] Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե. http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%AB%D5%B6%D5%B1

[3] Khorozyan, I. (2003) The Persian leopard in Armenia: research and conservation. Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163

[4] Armenpress Հայաստանին Մէջ Կովկասեան Յովազ Նկատած Են:

[5] Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation. Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41

[6] Khorozyan, I., Malkhazyan, A. G., Abramov, A. (2008) "Presence – absence surveys of prey and their use in predicting leopard (Panthera pardus) densities: a case study from Armenia." Integrative Zoology 2008, 3:322-332

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Տող 23. / Տող 23. @@
 | range legend =
 }}
-'''Ընձառիւծ''' կամ '''յովազ'''<ref>Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե.1926 http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%80%D5%88%D5%8E%D4%B1%D4%B6</ref> կամ '''ինձ'''<ref>Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե. http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%AB%D5%B6%D5%B1</ref>, (լատ.՝ Panthere pardus), կատուազգիներու ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։
+'''Ընձառիւծ''' կամ '''յովազ'''<ref>Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե.1926 http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%80%D5%88%D5%8E%D4%B1%D4%B6</ref> կամ '''ինձ'''<ref>Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե. http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%AB%D5%B6%D5%B1</ref>, ({{Լեզու la|Panthere pardus}}), կատուազգիներու ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։
 == Արտաքին Յատկանիշներ ==
-Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարութիւնը՝ մինչեւ 165 սմ., պոչիկը՝ 75–110 սմ., քաշը՝ 60 քկ.։ Էգերը աւելի փոքր են։ Մարմինը ձգուած է, մկանոտ, ոտքերը՝ համեմատաբար կարճ են։ Մէջքը դեղին է կամ դեղնակարմրաւուն՝ մոխրագոյն երանգով, համաչափ ցրուած վարդանախշաձեւ սեւ բիծերով, կան նաեւ լրիւ սեւ մորթիով հովազներ (կը հանդիպի Ճաւա կղզիին մէջ)։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։ Ականջները կարճ են ու կլորաւուն։
+Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարութիւնը՝ մինչեւ 165 սմ., պոչիկը՝ 75–110 սմ., քաշը՝ 60 քկ.։ Էգերը աւելի փոքր են։ Մարմինը երկարաւուն է, մկանոտ, ոտքերը՝ համեմատաբար կարճ են։ Մէջքը [[Դեղին (գոյն, արեւմտահայերէն)|դեղին]] է կամ դեղնակարմրաւուն՝ մոխրագոյն երանգով, համաչափ ցրուած վարդանախշաձեւ սեւ բիծերով, կան նաեւ լրիւ սեւ մորթիով հովազներ (կը հանդիպի Ճաւա կղզիին վրայ)։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։ Ականջները կարճ են եւ կլորաւուն։
-Կ'ապրի անտառներուն մէջ, սարերուն վրայ։ Լաւ կը մագլցին ծառերը։ Ունի սուր տեսողութիւն, լաւ լսողութիւն, թոյլ հոտառութիւն։
+Կ'ապրի անտառներուն մէջ, սարերուն վրայ։ Լաւ կը մագլցին ծառերը։ Ունի սուր տեսողութիւն, լաւ լսողութիւն, հոտառութիւնը թոյլ է։
 [[Պատկեր:Blackleopard.JPG|մինի|ձախից|260px|Սեւ յովազ]]
 [[Պատկեր:Leopard3.jpg|մինի|ձախից|260px]]
-Տարածուած է [[Հարաւային Ամերիկա (արեւմտահայերէն)|Հարաւային Ամերիկայի]] հիւսիսային կէսին մէջ եւ [[Ասիա|Ասիոյ]] որոշ շրջաններուն մէջ։ [[ՀՀ]] կ'անցնի [[Թուրքիա]]յէն եւ [[Իրան]]էն։ Կը հանդիպի [[Սիւնիք]]ի մարզէն [[Արարատի մարզ]] ինկած գոտիին, երբեմն՝ նաեւ հիւսիսային մարզերու անտառներուն մէջ։ Որջը կը սարքի քարանձաւներուն, ժայռաճեղքերուն, հաստաբուն ծառերու փչակներուն, երբեմն՝ մացառախոզերու հին բներուն մէջ։ Սնունդ կ'առնէ եղջերուներով, այծեամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաեւ՝ ձուկերով ու լեշերով։ Ուժեղ եւ ճարպիկ կենդանի է, որսի վրայ կը յարձակի գաղտագողի՝ դարանակալելով։
+[[Ամերիկա (արեւմտահայերէն)|Հարաւային Ամերիկայի]] հիւսիսային կէսին մէջ եւ [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]] որոշ շրջաններուն մէջ տարածուած է։ [[ՀՀ]] կ'անցնի [[Թուրքիա]]յէն եւ [[Իրան]]էն։ Կը հանդիպի [[Սիւնիք]]ի մարզէն [[Արարատի մարզ]] ինկած գոտիին, երբեմն՝ նաեւ հիւսիսային մարզերու անտառներուն մէջ։ Որջը կը սարքի քարանձաւներուն, ժայռաճեղքերուն, հաստաբուն ծառերու փչակներուն, երբեմն՝ մացառախոզերու հին բոյներուն մէջ։ Սնունդ կ'առնէ եղջերուներով, այծեամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաեւ՝ ձուկերով ու լեշերով։ Ուժեղ եւ ճարպիկ կենդանի է, որսի վրայ կը յարձակի գաղտագողի՝ դարանակալելով։
 == Բազմացումը ==
-Կ'ունենան 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կ'երարկուին 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսուան մէջ կրնան որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանին՝ կ'ապրին ինքնուրոյն։ Անազատ պայմաններուն մէջ՝ յովազը կ'ապրի 21 տարի։
+Կ'ունենան 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կը կերարկուին 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսուան մէջ կրնան որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանին՝ կ'ապրին ինքնուրոյն։ Անազատ պայմաններուն մէջ՝ յովազը կ'ապրի 21 տարի։
 == Տարածումը ==
@@ Տող 41. / Տող 41. @@
 == Հայաստանի Մէջ ==
-[[Հայաստան (արեւմտահայերէն)]]ի մէջ, մարդիկ եւ ընձառիւծները կ'ապրին կողք-կողքի վաղ [[Հոլոցէն]]էն։ 20-րդ դարու կէսերուն, ընձառիւծները տարածուած էին ողջ երկրի տարածքով։<ref>Khorozyan, I. (2003) ''The Persian leopard in Armenia: research and conservation.'' Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163</ref><ref>Armenpress [https://armenpress.am/arm/news/728080 {{resize|90%|Հայաստանին Մէջ Կովկասեան Յովազ Նկատած Են:}}]</ref>: Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցուցած են ընձառիւծներու թուաքանակը մինչեւ՝ 10-13 անհատներու։ Ներկայիս՝ ընձառիւծը տարածուած է [[Խոսրովի անտառ (արեւմտահայերէն)]] արգելոցի մէջ, որ կը գտնուի[[Երեւան]]էն հարաւ-արեւելք, [[Գեղամա լեռնաշղթա (արեւմտահայերէն)]]յի հարաւ-արեւմուտքին մէջ, ուր 2000-ի Հոկտեմբերէն մինչեւ 10 Յուլիս-,2002  ընձառիւծ նկատուած է։<ref>Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) ''Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation.'' Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41</ref>: Ընձառիւծները տարածուած են նաեւ [[Մեղրիի լեռնաշղթա (արեւմտահայերէն)]]յի մօտակայքի մէջ, [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)]]ի ծայր հարաւ մասին մէջ, ուր սակայն Օգոստոս 2006-էն մինչեւ՝ Ապրիլ 2007, միայն մէկ ընձառիւծ նկատուած է ներկայիս<ref>Khorozyan, I., Malkhazyan, A. G., Abramov, A. (2008) "Presence – absence surveys of prey and their use in predicting leopard (Panthera pardus) densities: a case study from Armenia." Integrative Zoology 2008, 3:322-332</ref>:
+[[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]ի մէջ, մարդիկ եւ ընձառիւծները կ'ապրին կողք-կողքի վաղ [[Հոլոցէն]]էն։ 20-րդ դարու կէսերուն, ընձառիւծները տարածուած էին ողջ երկրի տարածքով։<ref>Khorozyan, I. (2003) ''The Persian leopard in Armenia: research and conservation.'' Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163</ref><ref>Armenpress [https://armenpress.am/arm/news/728080 {{resize|90%|Հայաստանին Մէջ Կովկասեան Յովազ Նկատած Են:}}]</ref>: Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցուցած են ընձառիւծներու թուաքանակը մինչեւ՝ 10-13 անհատներու։ Ներկայիս՝ ընձառիւծը տարածուած է [[Խոսրովի անտառ (արեւմտահայերէն)|Խոսրովի անտառ]] արգելոցի մէջ, որ կը գտնուի [[Երեւան]]էն հարաւ-արեւելք, [[Գեղամա լեռնաշղթայ (արեւմտահայերէն)|Գեղամա լեռնաշղթայի]] հարաւ-արեւմուտքին, ուր 2000-ի Հոկտեմբերէն մինչեւ 10 Յուլիս-2002  ընձառիւծ նկատուած է։<ref>Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) ''Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation.'' Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41</ref>: Ընձառիւծները տարածուած են նաեւ [[Մեղրիի լեռնաշղթայ (արեւմտահայերէն)|Մեղրիի լեռնաշղթայի]] մօտակայքին, [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստանի]] ծայր հարաւ մասին, ուր սակայն Օգոստոս 2006-էն մինչեւ՝ Ապրիլ 2007, միայն մէկ ընձառիւծ նկատուած է ներկայիս<ref>Khorozyan, I., Malkhazyan, A. G., Abramov, A. (2008) "Presence – absence surveys of prey and their use in predicting leopard (Panthera pardus) densities: a case study from Armenia." Integrative Zoology 2008, 3:322-332</ref>:
 == Պատկերներ ==