«Երեւան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added

Գծային

13:29, 25 Սեպտեմբեր 2015-ի տարբերակ

Երեւան, Հայաստանի Հանրապետութեան մայրաքաղաք։ Կը Գտնուի Արարատեան դաշտին մէջ՝ Հրազդան գետի ափին՝ իր մէջ պարփակելով գետը։ Մշտական բնակչութեան քանակով, որ 2014 թուականի Յունուար մէկի դրութեամբ կը կազմէ աւելի քան 1 միլիոն 68 հազար մարդ, Հայաստանի խոշորագոյն քաղաքն է^[1] 1918 թուականէն սկսեալ Երեւանը Հայաստանի մայրաքաղաքն է եւ 12-րդ մայրաքաղաքն է՝ Հայաստանի պատմութեան ընթացքին^[2]։

Երեւանը հիմնադրուած է Վանի թագաւորութեան արքայ՝ Արգիշտի Ա.-ը Ք.Ա. 8-րդ դարուն^[3]^[4]։։ Քաղաքի տեղանուան ծագման հետ կապուած կան շատ վարկածներ, մասնաւորապէս, ըստ ժողովրդական աւանդութեան, Երեւանը կը կապուի Նոյեան անուան հետ, իբրեւ Նոյը այդպէս կոչած է առաջին ջրհեղեղէն յետոյ երեւացող ցամաքը^[5]։ Միջնադարուն քաղաքը մտած էր Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի մէջ՝ Կոտայք գաւառի սահմաններուն մէջ։ 2018 թուականին, երբ կը լրանայ Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան 100-ամեակը, Երեւանը կը դառնայ 2800 տարեկան։

Պատմութիւն

Երեւանը աշխարհի ամենահին քաղաքներէն է։ Հնագիտական պեղումներով պարզուած է, որ մարդը այստեղ բնակած է տասնեակ հազարաւոր տարիներ առաջ։ Քաղաքի տարածքին մէջ տարբեր ժամանակաշրջաններուն յառաջացած եւ զանազան պատճառներով կործանած են բազմաթիւ բնակավայրեր։ Ժամանակագրական առումով` քաղաքի տարածքին ամենահին բնակավայրը Երեւանեան կամ Հրազդանեան քարայրն է (Երեւանեան լիճին մօտ` Հրազդան գետի ձախ ափին), որուն հնագոյն, ստորին շերտը (4-5 մշակութային շերտ) կը թուագրուի մուսդերեան շրջանով (10-3,5 հազարամեակ առաջ): Որպէս հին բնակավայր յայտնի է նաեւ Շէնգաւիթը. այստեղ մարդիկ բնակութիւն հաստատած են 5-6 հազար տարի առաջ^[6]:

Հայ մատենագիրները Երեւանի անուան ծագումը երկար ժամանակ կապած են Նոյեան տապանի աստուածաշնչական աւանդութեան հետ. իբր, երբ Նոյի տապանը կանգ առաւ Արարատի գագաթին, Նոյը, ջրհեղեղէն յետոյ տեսնելով առաջին ցամաքը, որ ապագայ Երեւանի կառուցման վայրն էր, գոչած է` երեւա՜ց (այստեղէն ալ` «Երեւան» անուանումը):

Առաւել տարածուած է այն տեսակէտը, որ «Երեւան» անունը կապուած է Էրեբունի բերդաքաղաքի անուան հետ։ Սակայն կան նաեւ այլ տեսակէտներ. անոնցմէ մէկուն համաձայն` հիմնադրուած նոր բնակավայրի անուանակոչման համար Արգիշտի Ա.-ը կամ օգտագործած է տարածքին մէջ եղած ու իրեն յայտնի հնագոյն այլ բնակավայրի անուն, կամ կոչած է «երի» կամ «արի» ցեղի (երկրի) անունով։ Հայկական լեռնաշխարհէն ու շրջակայ տարածքներէն հեռացած հնդեւրոպացիներու նախնիները` արիական ցեղերը, կը յիշեն իրենց` արի ցեղին պատկանելու փաստը եւ գրաւոր աղբիւրներու մէջ կը նշեն այդ մասին (հնդկական վետաներ, իրանական «Աւեստա», պարսիկներու շահ Դարեհ Ա. Աքեմենեանի Պեհիսթունի արձանագրութիւն): Երեւանը կոչուած է նաեւ Այրիւան, Էրիւան, Րեւան եւ այլ անուններով^[7]:

Երեւանը կը յիշատակուի 3-րդ դարու սոտտիական-մանիքէական գրաւոր արձանագրութեան մէջ, ուր կը նշուի, որ քրիստոնէական համայնքի կողքին Մանիի (պարսիկ նկարիչ, մանիքէութեան հիմնադիրը) աշակերտներէն մէկը Երեւանի մէջ հիմնած է մանիքէական համայնք^[6]:

Վանի թագաւորութեան անկումէն յետոյ Երեւանի շուրջ 1000-ամեայ պատմութեան մասին հայ մատենագրական աղբիւրները կը լռեն։ Երեւանը կրկին կը յիշատակուի 7-րդ դարուն` «Գիրք թղթոց»ի մէջ։ Պատմիչ Սեբէոսը կը վկայէ, որ արաբական արշաւանքներուն ժամանակ Երեւանը վաճառաշահ ու այգեշատ քաղաք էր։

Հիմնադրութիւն

Վանի թագաւորութեան քաղաք Էրեբունին, հիմնադրուած է Ք.Ա. 782 թուականին։ Ըստ, Վանի մէջ գտնուած սեպագիր տարեգրութեան՝ Վանի թագաւորութեան արքայ Արգիշտի Ա․-ն իր ղեկավարման 5-րդ տարին կառուցեց Էրեբունի քաղաքը։ 1950 թուականին Արին Բերդ բլուրին վրայ գտած սալաքարի մը վրայ գրուած գրութիւնը կ՛արտօնէ նոյնականացնել Էրեբունի եւ Երեւան քաղաքները։ Սալաքարի վրայ գրուած է.

Խալդի աստուծոյ զօրութեամբ Արգիշտին՝ Մենուայի որդին, այս անառիկ ամրոցը կառուցեց եւ անուանեց Էրեբունի՝ ի հզօրութիւն Բիայնիլի երկրի եւ ի սարսափ թշնամի երկիրներու։ Հողը ամայի էր, ձեռնարկեցի այստեղ հզօր գործեր...

- ^[8]

Արգիշտին այստեղ կը բնակեցնէ 6600 հայ զինուորներ իրենց ընտանիքներով։ Մէկ դար անց Ռուսա Բ. արքան Հրազդան գետի ափին՝ Երեւանի հարաւային մասին մէջ, կը հիմնադրէ նոր բերդաքաղաք մը, որ Վանի թագաւորութեան Թէյշեբա աստուծոյ անունով կոչուեցաւ Թէյշեբաինի։ Այն նշանաւոր ռազմական կեդրոն էր տերութեան հիւսիսային հատուածին մէջ, ունէր միջնաբերդ, քաղաքային թաղամասեր։ Բերդէն հարաւ տնկուած էին խաղողի այգիներ։ Թէյշեբաինին սկիւթներու կողմէն Վանի թագաւորութեան կործանման տարիներուն՝ Ք.Ա. 585-ին։

Ծանօթագրութիւններ

↑ Երևան քաղաքի ցուցանիշները ըստ ԱՎԾ-ի ամփոփման:
↑ Հայաստանի մայրաքաղաքները, Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան
↑ Էրեբունի պատմահնագիտական արգելոց-թանգարան. Էրեբունի քաղաքատեղի:
↑ Երևանը և նրա անվան պատմությունը
↑ Արմէն Պետրոսեան Հնագիտութեան, ազգագրութեան հիմնարկ (2006)։ «ԵՐԵՎԱՆ» գիտական հոդվածների ժողովածու (հայերեն)։ Երեւան
↑ ^6,0 ^6,1 Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ՀՀ
↑ Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան
↑ Էրեբունու պեղումները

Կատեգորիա:Հայաստանի քաղաքներ (արւմտ․) Կատեգորիա:Հայկական մայրաքաղաքներ (արւմտ․) Կատեգորիա:Ասիոյ մայրաքաղաքներ

[1] Երևան քաղաքի ցուցանիշները ըստ ԱՎԾ-ի ամփոփման:

[2] Հայաստանի մայրաքաղաքները, Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան

[3] Էրեբունի պատմահնագիտական արգելոց-թանգարան. Էրեբունի քաղաքատեղի:

[4] Երևանը և նրա անվան պատմությունը

[5] Արմէն Պետրոսեան Հնագիտութեան, ազգագրութեան հիմնարկ (2006)։ «ԵՐԵՎԱՆ» գիտական հոդվածների ժողովածու (հայերեն)։ Երեւան

[ՀՀ-6] 6,0 ^6,1 Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ՀՀ

[Դպրոցական_Մեծ_Հանրագիտարան-7] Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան

[8] Էրեբունու պեղումները

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Տող 21. / Տող 21. @@
 Վանի թագաւորութեան անկումէն յետոյ Երեւանի շուրջ 1000-ամեայ պատմութեան մասին հայ մատենագրական աղբիւրները կը լռեն։ Երեւանը կրկին կը յիշատակուի 7-րդ դարուն` «[[Գիրք թղթոց (արեւմտահայերէն)|Գիրք թղթոց]]»ի մէջ։ Պատմիչ [[Սեբէոս]]ը կը վկայէ, որ [[արաբական արշաւանքներ]]ուն ժամանակ Երեւանը վաճառաշահ ու այգեշատ քաղաք էր։
+== Հիմնադրութիւն ==
+[[Վանի թագաւորութիւն|Վանի թագաւորութեան]] քաղաք Էրեբունին, հիմնադրուած է Ք.Ա. [[782]] թուականին։ Ըստ, [[Վան (արեւմտահայերէն)|Վան]]ի մէջ գտնուած սեպագիր տարեգրութեան՝ Վանի թագաւորութեան արքայ [[Արգիշտի Ա․ (արեւմտահայերէն)|Արգիշտի Ա․]]-ն իր ղեկավարման 5-րդ տարին կառուցեց Էրեբունի քաղաքը։ [[1950]] թուականին [[Արին Բերդ (արեւմտահայերէն)|Արին Բերդ]] բլուրին վրայ գտած սալաքարի մը վրայ գրուած գրութիւնը կ՛արտօնէ նոյնականացնել Էրեբունի եւ Երեւան քաղաքները։ Սալաքարի վրայ գրուած է.
+{{քաղվածք|Խալդի աստուծոյ զօրութեամբ Արգիշտին՝ Մենուայի որդին, այս անառիկ ամրոցը կառուցեց եւ անուանեց Էրեբունի՝ ի հզօրութիւն Բիայնիլի երկրի եւ ի սարսափ թշնամի երկիրներու։ Հողը ամայի էր, ձեռնարկեցի այստեղ հզօր գործեր...|<ref>[http://www.armenianmonuments.org/hy/monument/Erebuniexcavation/1148 Էրեբունու պեղումները]</ref>}}
+Արգիշտին այստեղ կը բնակեցնէ 6600 հայ զինուորներ իրենց ընտանիքներով։ Մէկ դար անց Ռուսա Բ. արքան [[Հրազդան գետ (արեւմտահայերէն)|Հրազդան գետ]]ի ափին՝ Երեւանի հարաւային մասին մէջ, կը հիմնադրէ նոր բերդաքաղաք մը, որ Վանի թագաւորութեան Թէյշեբա աստուծոյ անունով կոչուեցաւ Թէյշեբաինի։ Այն նշանաւոր ռազմական կեդրոն էր տերութեան հիւսիսային հատուածին մէջ, ունէր միջնաբերդ, քաղաքային թաղամասեր։ Բերդէն հարաւ տնկուած էին խաղողի այգիներ։ Թէյշեբաինին սկիւթներու կողմէն [[Վանի թագաւորութիւն|Վանի թագաւորութեան]] կործանման տարիներուն՝ Ք.Ա. [[585]]-ին։
 == Ծանօթագրութիւններ ==